Bài giảng -Lâm nghiệp xã hội đại cương-chương 3-p2

Bài 7: Kiến thức bản địa trong quản lý tài nguyên thiên nhiên Các khái niệm về kiến thức bản địa: Trong những thập kỷ gần đây, khái niệm của sự phát triển đã tiến triển qua nhiều giai đoạn, từ việc chú trọng vào tăng trưởng kkinh tế, đếnt ăng trưởng với sự công bằng, thỏa mãn những nhu cầu cơ bản, sự tham gia đến phát triển bền vững
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Bài giảng -Lâm nghiệp xã hội đại cương-chương 3-p2 Bμi 7: KiÕn thøc b¶n ®Þa trong qu¶n lý tμi nguyªn thiªn nhiªn Môc tiªu: Sau khi häc xong bμi nμy, sinh viªn sÏ cã kh¶ n¨ng: • NhËn thøc ®−îc kh¸i niÖm vÒ kiÕn thøc b¶n ®Þa vμ vai trß cña kiÕn thøc b¶n ®Þa trong viÖc b¶o vÖ tμi nguyªn thiªn nhiªn. • Ph©n tÝch vμ vËn dông kiÕn thøc b¶n ®Þa trong nghiªn cøu khoa häc. KÕ ho¹ch b μi gi¶ng: Néi dung Ph−¬ng ph¸p VËt liÖu Thêi gian 1 Mét sè kh¸i niÖm kiÕn thøc b¶n DiÔn gi¶ng OHP 1 tiÕt ®Þa trong qu¶n lý tμi nguyªn thiªn nhiªn 2 C¸c lo¹i h×nh kiÕn thøc b¶n ®Þa ThuyÕt tr×nh, OHP, tμi liÖu 1 tiÕt th¶o luËn nhãm ph¸t tay, vidÐo 3 C¸c ®Æc tr−ng cña kiÕn thøc b¶n ThuyÕt tr×nh, Tμi liÖu ph¸t 1 tiÕt ®Þa th¶o luËn nhãm tay, OHP 4 Vai trß kiÕn thøc b¶n ®Þa trong ThuyÕt tr×nh, Slide 1 tiÕt qu¶n lý tμi nguyªn thiªn nhiªn Seminar 87 1. Mét sè kh¸i niÖm vμ ý nghÜa vÒ kiÕn thøc b¶n ®Þa 1.1. C¸c kh¸i niÖm vÒ kiÕn thøc b¶n ®Þa Trong nh÷ng thËp kû gÇn ®©y, kh¸i niÖm cña sù ph¸t triÓn ®· tiÕn triÓn qua nhiÒu giai ®o¹n, tõ viÖc chó träng vμo t¨ng tr−ëng kinh tÕ, ®Õn t¨ng tr−ëng víi sù c«ng b»ng, tháa m·n nh÷ng nhu cÇu c¬ b¶n, sù tham gia ®Õn ph¸t triÓn bÒn v÷ng (Bates, 1998; Black, 1993; Hobart, 1993; Watts, 1993). Mét thêi kú dμi, kh¸i niÖm ph¸t triÓn gÇn nh− chó träng ®Õn c¸c tiªu chÝ vÒ c«ng nghiÖp, khoa häc c«ng nghÖ, kinh tÕ .v.v. khoa häc hiÖn ®¹i, ph¸t triÓn trªn c¬ së khoa häc hμn l©m ®−îc ph©n tÝch trªn c¬ së hÖ sinh th¸i tù nhiªn. Trong khi ®ã, nh− ®· tr×nh bμy ë môc trªn, hÖ sinh th¸i nh©n v¨n ®ãng mét vai trß quan träng trong sù ph¸t triÓn x· héi. HÖ x· héi trong hÖ sinh th¸i nh©n v¨n ®−îc coi nh− mét phÇn quan träng trong phÐp ph©n tÝch hÖ thèng. KiÕn thøc b¶n ®Þa lμ hÖ thèng th«ng tin lμm c¬ së cña mét hÖ thèng x· héi, ®−îc lμm thuËn tiÖn trong sù truyÒn ®¹t th«ng tin vμ ra quyÕt ®Þnh. HÖ thèng th«ng tin b¶n ®Þa lμ ®éng lùc vμ sù t¸c ®éng liªn tôc bëi sù s¸ng t¹o tõ néi lùc, sù thùc nghiÖm, còng nh− sù giao diÖn víi hÖ thèng bªn ngoμi (Flavier vμ ctv. 1995). KiÕn thøc b¶n ®Þa (Hoμng Xu©n Tý, 1998), nãi mét c¸ch réng r·i, lμ tri thøc ®−îc sö dông bëi nh÷ng ng−êi d©n ®Þa ph−¬ng trong cuéc sèng cña mét m«i tr−êng nhÊt ®Þnh (Langil vμ Landon, 1998). Nh− vËy, kiÕn thøc b¶n ®Þa cã thÓ bao gåm m«i tr−êng truyÒn thèng, kiÕn thøc sinh th¸i, kiÕn thøc n«ng th«n vμ kiÕn thøc l©m nghiÖp, kiÕn thøc thùc vËt,... Theo Johnson (1992), kiÕn thøc b¶n ®Þa lμ nhãm kiÕn thøc ®−îc t¹o ra bëi mét nhãm ng−êi qua nhiÒu thÕ hÖ sèng vμ quan hÖ chÆt chÏ víi thiªn nhiªn trong mét vïng nhÊt ®Þnh. Nãi mét c¸ch kh¸i qu¸t, kiÕn thøc b¶n ®Þa lμ nh÷ng kiÕn thøc ®−îc rót ra tõ m«i tr−êng ®Þa ph−¬ng, v× vËy nã g¾n liÒn víi nhu cÇu cña con ng−êi vμ ®iÒu kiÖn ®Þa ph−¬ng (Langil vμ Landon, 1998). Theo Warren (1991b), kiÕn thøc b¶n ®Þa lμ mét phÇn cña kiÕn thøc ®Þa ph−¬ng - d¹ng kiÕn thøc duy nhÊt cho mét nÒn v¨n hãa hay mét x· héi nhÊt ®Þnh. §©y lμ kiÕn thøc c¬ b¶n cho viÖc ra quyÕt ®Þnh ë møc ®Þa ph−¬ng vÒ n«ng nghiÖp, ch¨m sãc søc kháe, chÕ biÕn thøc ¨n, gi¸o dôc, qu¶n lý tμi nguyªn thiªn nhiªn, vμ c¸c ho¹t ®éng chñ yÕu cña céng ®ång n«ng th«n. Kh¸c víi kiÕn thøc b¶n ®Þa hÖ thèng kiÕn thøc hμn l©m th−êng ®−îc x©y dùng tõ c¸c tr−êng ®¹i häc, viÖn nghiªn cøu. Ngμy nay, kiÕn thøc b¶n ®Þa ®−îc xem nh− lμ mét trong nh÷ng vÊn ®Ò then chèt trong viÖc sö dông tμi nguyªn thiªn nhiªn bÒn v÷ng vμ sù c©n b»ng trong ph¸t triÓn (Brokensha vμ ctv., 1980; Compton, 1989; Gupta, 1992; Niamir, 1990; Warren, 1991a). KiÕn thøc b¶n ®Þa lμ kiÕn thøc cña céng ®ång c− d©n trong mét céng ®ång nhÊt ®Þnh ph¸t triÓn v−ît thêi gian vμ liªn tôc ph¸t triÓn (IIRR, 1999). KiÕn thøc b¶n ®Þa ®−îc h×nh thμnh dùa vμo kinh nghiÖm, th−êng xuyªn kiÓm nghiÖm trong qu¸ tr×nh sö dông, thÝch hîp víi v¨n hãa vμ m«i tr−êng ®Þa ph−¬ng, n¨ng ®éng vμ biÕn ®æi. C¸c kh¸i niÖm vÒ kiÕn thøc b¶n ®Þa (local indigenous knowledge) hμm ý kh«ng chØ lμ phÇn cøng hay ¶nh h−ëng vμ øng dông cña kü thuËt nh− ch¨m sãc søc kháe gia sóc, mμ cßn cã phÇn mÒm, ®ã lμ c¸c hÖ thèng qu¶n lý gia sóc vμ cÊu tróc x· héi, cÊu tróc nhãm ®· t¹o nªn chóng (Mathias-Mundy vμ McCorkle, 1992). 88 Tãm l¹i, kiÕn thøc b¶n ®Þa lμ nh÷ng nhËn thøc, nh÷ng hiÓu biÕt vÒ m«i tr−êng sinh sèng ®−îc h×nh thμnh tõ céng ®ång d©n c− ë mét n¬i c− tró nhÊt ®Þnh trong lÞch sö tån t¹i vμ ph¸t triÓn cña céng ®ång (NguyÔn Thanh Thù, Hå §¾c Th¸i Hoμng, 2000). Theo Dewalt (1994), hÖ thèng kiÕn thøc hiÖn hμnh cã thÓ ®−îc chia lμm 2 hÖ thèng phô: thø nhÊt, hÖ thèng kiÕn thøc hμn l©m truyÒn thèng vμ, thø hai, hÖ thèng kiÕn thøc b¶n ®Þa truyÒn thèng. §Æc ®iÓm cña hai hÖ thèng kiÕn thøc hiÖn hμnh ®−îc m« t¶ vμ th¶o luËn trong B¶ng7.1. VÒ mÆt ng÷ nghÜa trong nghiªn cøu hiÖn t−îng, kiÕn thøc hμn l©m ®−îc nghiªn cøu chÝnh thèng vÒ mÆt thêi gian cã thÓ ng¾n hoÆc dμi nh−ng dùa trªn hÖ thèng kiÕn thøc mang tÝnh kÕ thõa, ®−îc kÕt luËn th«ng qua qu¸ tr×nh thÝ nghiÖm hoμn chØnh. HÖ thèng kiÕn thøc b¶n ®Þa mang tÝnh tæng qu¸t, ®−îc rót ra tõ sù quan s¸t ghi nhËn, ph©n tÝch theo tÝnh tù ph¸t. ThÝ nghiÖm phi chÝnh quy th−êng ®−îc thùc hiÖn víi thêi gian dμi. Theo tÝnh chÊt sö dông tμi nguyªn vμ ®Çu ra cña hÖ thèng, kiÕn thøc b¶n ®Þa th−êng chó träng vμo tiÒm n¨ng ®Þa ph−¬ng vμ s¶n xuÊt theo c«ng thøc “®Çu t− thÊp-n¨ng suÊt thÊp”. B¶ng 7.1. §Æc ®iÓm cña hÖ thèng kiÕn thøc hiÖn hμnh HÖ thèng kiÕn thøc hμn l©m HÖ thèng kiÕn thøc b¶n ®Þa Ng÷ nghÜa trong nghiªn cøu hiÖn t−îng Chuyªn dông, côc bé Tæn ...