Bài giảng môn Y HỌC CỔ TRUYỀN - Bài 3

Mục tiêu: Sau khi học xong bài này học viên có khả năng: 1- Phân tích được tính năng, tác dụng, cách dùng của các vị thuốc thường dùng điều trị 8 bệnh chứng thường gặp tại cộng đồng. II. Nội dung 1. Đại cương về thuốc - Truyền thống sử dụng thuốc nam phòng và chữa bệnh của nhân dân ta.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Bài giảng môn Y HỌC CỔ TRUYỀN - Bài 3Bài giảng môn Y HỌC CỔ TRUYỀN - Bài 3  Bµi 3 : C¸c vÞ thuèc cæ truyÒn ®iÒu trÞ bÖnh chøng I. Môc tiªu Sau khi häc xong bµi nµy häc viªn cã kh¶ n¨ng: 1- Ph©n tÝch ®îc tÝnh n¨ng, t¸c dông, c¸ch dïng cña c¸c vÞthuèc thêng dïng ®iÒu trÞ 8 bÖnh chøng thêng gÆp t¹i céng ®ång. II. Néi dung 1. §¹i c¬ng vÒ thuèc - TruyÒn thèng sö dông thuèc nam phßng vµ ch÷a bÖnh cña nh©n d©n ta - Nhu cÇu vµ thãi quen dïng thuèc nam t¹i céng ®ång - Sñ dông vµ kÕt hîp sö dông thuèc nam t¹i céng ®ång ®Ó®iÒu trÞ lµ mét vÊn ®Ò cÇn thiÕt. 1.1. Nguån gèc, bé phËn dïng, c¸ch thu h¸i, b¶o qu¶n * Nguån gèc: tõ thùc vËt, ®éng vËt vµ kho¸ng vËt. * Bé phËn dïng: - Thuèc cã nguån gèc tõ thùc vËt: cã thÓ dïng rÔ, th©n, l¸, hoa,qu¶, h¹t, bµo tö, nÊm, vá c©y, nhùa c©y, tæ c«n trïng, ký sinh... - Thuèc cã nguån gèc tõ ®éng vËt: dïng c¶ con vËt lµm thuèc:ong, ®Þa long, b¹ch c¬ng tµm, hoÆc dïng mét sè bé phËn lµmthuèc: vá, sõng, mËt, trøng, da, x¬ng ... - Thuèc cã nguån gèc tõ kho¸ng vËt cã 2 nguån chÝnh : Tõ thiªn nhiªn : hïng hoµng, khinh phÊn, thÇn sa Tõ ®éng vËt, thùc vËt : thiªn tróc hoµng, ngu hoµng, nh©ntrung hoµng ... C¸ch thu h¸i: cã nhiÒu yÕu tè ¶nh hëng tíi chÊt lîng cña vÞthuèc khi thu h¸i nh thêi gian sinh trëng cña c©y, c¸c bé phËndïng lµm thuèc, thêi tiÕt, ®é Èm, mïa thu h¸i. Yªu cÇu khi thu h¸i bé phËn dïng lµm thuèc ph¶i ®óng vµo thêi ®iÓm nhiÒu ho¹t chÊt nhÊt. - Kho¸ng vËt: thu h¸i quanh n¨m. - §éng vËt: lÊy c¸c bé phËn lµm thuèc ë c¸c con vËt trëngthµnh. - Thùc vËt: L¸, chåi thu h¸i vµo mïa xu©n, mïa h¹. Cñ, rÔ thu h¸i lóc c©y tµn, mïa thu, mïa ®«ng. Th©n, vá th©n thu h¸i cuèi h¹, mïa thu. Hoa thu h¸i nô hoa hay hoa míi në. Qu¶ thu h¸i khi qu¶ giµ. H¹t thu h¸i khi qu¶ chÝn. * B¶o qu¶n: chç r©m m¸t, tr¸nh ¸nh s¸ng, ®é Èm, nhiÖt ®é cao, tr¸nh mèc, mät, c¸c vÞ thuèc tinh dÇu ph¶i gãi kÝn. 1.2. Ph¬ng ph¸p bµo chÕ ®¬n gi¶n * Môc ®Ých: 32 - Lo¹i bá t¹p chÊt, lµm s¹ch thuèc, thuËn tiÖn trong viÖc dùtr÷, b¶o qu¶n, sö dông. - Lµm thay ®æi t¸c dông cña thuèc, thay ®æi tÝnh n¨ng cñathuèc, lµm mÊt c¸c t¸c dông phô thuéc kh«ng cã lîi trong ®iÒu trÞ. - Lµm mÊt hay lµm gi¶m ®éc víi c¸c vÞ thuèc ®éc nh phô tö®éc b¶ng A, cßn phô tö chÕ ®éc b¶ng B. * C¸c ph¬ng ph¸p bµo chÕ: 1.2.1. Thuû chÕ (dïng níc) bao gåm: - Röa: môc ®Ých lo¹i bá t¹p chÊt, lµm s¹ch thuèc. Yªu cÇu dïng níc s¹ch, nhiÒu níc, röa nhanh råi ®emph¬i. sÊy kh« hoÆc sö dông ngay. - Ng©m: môc ®Ých lµm thay ®æi ho¹t chÊt, gi¶m ®éc tÝnh. Yªu cÇu ng©m ®óng, ®ñ thêi gian, dung dÞch ng©mph¶i ®óng tû lÖ nh: dÊm 5%, rîu 35 - 400 ... - TÈm: môc ®Ých lµm thay ®æi ho¹t chÊt, gi¶m ®éc. Yªu cÇu dung dÞch cÇn Ýt, chØ ®ñ thÈm ít, thêi gian võaph¶i. Mét vÞ thuèc cã thÓ tÈm nhiÒu lÇn víi c¸c dung dÞch tÈmkh¸c nhau nh H¬ng phô tø chÕ. - Thuû phi: môc ®Ých lµm s¹ch, lµm mÞn c¸c vÞ thuèc chñ yÕu lµthuèc kho¸ng vËt, thuèc dÔ bay h¬i khi t¸n bét (bét tan), thuèc ph©nhuû khi t¸n bét cã thÓ g©y ®éc nh: chu xa, khinh phÊn ... C¸ch lµm: ®a thuèc cÇn t¸n thµnh bét vµo trong cèi, cho nícs¹ch vµo cèi råi nghiÒn cho ®Õn khi bét mÞn, ®Ó l¾ng läc lÊy bétthuèc. 1.2.2. Ho¶ chÕ (dïng löa) cã 2 c¸ch chÝnh: * Dïng löa trùc tiÕp: - Nung: môc ®Ých lµm thay ®æi kÕt cÊu thuèc b»ng nhiÖt ®é,thêng nung c¸c kho¸ng vËt nh vß sß, vá hÕn, long cèt, mÉu lÖ. C¸ch lµm: cho thuèc vµo gi÷a ngän löa cho ®Õn khi ®áhång råi ®em ra ngoµi. - Níng: môc ®Ých lµm thay ®æi tÝnh n¨ng cña thuèc. C¸ch lµm: ®Æt thuèc gÇn s¸t ngän löa cho ®Õn khithuèc chÝn, chuyÓn mµu. - SÊy: môc ®Ých lµm kh«, tiÖn dông trong b¶o qu¶n, thuèc saukhi sÊy kh«ng thay ®æi ho¹t chÊt, tÝnh vÞ. * Dïng löa gi¸n tiÕp: dïng ch¶o nh«m hoÆc thÐp kh«ng rØ ®ùngthuèc ®Æt lªn trªn ngän löa (hay dïng). Môc ®Ých lo¹i bá mét sè dÇuhay c¸c chÊt bay h¬i cã ®éc ra khái thuèc. - Sao vµng: t¹o löa nhá lµm thuèc vµng th¬m. - Sao sÐm c¹nh: sao löa to, thuèc sÐm mÆt ngoµi nhng bªn trongthuèc kh«ng ®æi mµu. - Sao tån tÝnh: sao cho thuèc ®en mµu tõ ngoµi vµo trong. 33 - Sao ch¸y: mÆt ngoµi ch¸y, bªn trong ®en. - Bµo: sao to löa ngoµi ch¸y, trong sèng. - TrÝch: tÈm thuèc víi ®êng, mËt råi ®em sao vµng. - Lïi: gãi thuèc b»ng giÊy ít vïi trong tro nãng tíi khi chÝn. 1.2.3. Thuû ho¶ chÕ (níc, löa phèi hîp) - Môc ®Ých: lµm hay ®æi tÝnh n¨ng t¸c dông thuèc, lµm thay ®æiho¹t chÊt, gi¶m ®éc, ph¬ng ph¸p: + Chng (nÊu c¸ch thuû): dïng nhiÖt cña níc ë ®é s ...