Bài giảng Tài chính công - Ngoại ứng

Một trường hợp phi hiệu quả khác của thị trường đòi hỏi có sự can thiệp của Chính phủ là các ngoại ứng. Khi hành động của một đối tượng (có thể là cá nhân hoặc hãng) có ảnh hưởng trực tiếp đến phúc lợi của một đối tượng khác, nhưng những ảnh hưởng đó lại không được phản ánh trong giá cả thị trường thì ảnh hưởng đó được gọi là các ngoại ứng.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Bài giảng Tài chính công - Ngoại ứng NGOẠI ỨNG 1. Khái niệm và đặc điểm Một trường hợp phi hiệu quả khác của thị trường đòi hỏi có sự can thiệp của Chính phủ là các ngoại ứng. Khi hành động của một đối tượng (có thể là cá nhân hoặc hãng) có ảnh hưởng trực tiếp đến phúc lợi của một đối tượng khác, nhưng những ảnh hưởng đó lại không được phản ánh trong giá cả thị trường thì ảnh hưởng đó được gọi là các ngoại ứng. Ngoại ứng có thể là ngoại ứng tiêu cực hoặc tích cực. Ngoại ứng tiêu cực là những chi phí áp đặt lên một đối tượng thứ ba (ngoài người mua và người bán trên thị trường), những chi phí đó lại không được phản ánh trong giá cả thị trường. Ví dụ, truyền thống về ngoại ứng tiêu cực là các trường hợp gây ô nhiễm môi trường. Ngoại ứng tích cực là những lợi ích mang lại cho bên thứ ba (ngoài người mua và người bán trên thị trường), và lợi ích đó cũng không được phản ánh vào giá bán. Ví dụ, sự tiến bộ nhanh của công nghệ thông tin không chỉ mang lại lợi nhuận khổng lồ cho các công ty máy tính và sự tiện lợi cho người sử dụng mà còn góp phần cải tiến năng suất lao động hoặc tạo ra những cuộc cách mạng trong mọi đời sống nhân dân. Ngoại ứng, dù tích cực hay tiêu cực đều có chung những đặc điểm sau:  Chúng có thể do cả hoạt động sản xuất lẫn tiêu dùng gây ra.  Trong ngoại ứng, việc ai là người gây ra tác hại (hay lợi ích) cho ai nhiều khi chỉ mang tính tương đối.  Sự phân biệt giữa tính chất tích cực và tiêu cực của ngoại ứng chỉ là tương đối.  Tất cả các ngoại ứng đều phi hiệu quả, nếu xét dưới quan điểm xã hội: Khi xuất hiện ngoại ứng, hoặc chi phí biên hoặc lợi ích biên của tư nhân không nhất ties với lợi ích biên hoặc chi phí biên của xã hội. Do đó, mức sản xuất tối ưu thị trường cũng khác với mức hiệu quả xã hội. Điều này sẽ được phân tích kỹ hơn khi chúng ta đi xâu vào từng trường hợp ngoại ứng. 1 2. Ngoại ứng tiêu cực 2.1. Sự phi hiệu quả của ngoại ứng tiêu cực. Hãy xét kỹ hơn ví dụ về nhà máy gây ô nhiễm nêu trên. Giả định nhà máy và một HTX đánh cá đang sử dụng chung một cái hồ. Nhà máy dùng chiếc hồ làm nơi xả thải. Nhưng việc có nhiều chất thải được xả xuống hồ lại làm chết cá, gây ảnh hưởng đến hoạt động đánh bắt thủy sản của HTX. MB,MC Hình 2.3: Ngoại ứng tiêu cực MSC = MPC + MEC C A Lợi nhuận nhà MPC máy mất đi B E MEC b a Lợi ích HTX được thêm MB O Q0 Q1 Q Hình 2.3 mô tả hoạt động của nhà máy. Trục hoành cho biết sản lượng mà nhà máy sản xuất ra, trục tung đo lường chi phí và lợi ích mà hoạt động này tạo ra, tính bằng tiền. Đường MB cho biết lợi ích biên mà nhà máy thu được, ứng với từng mức sản lượng. Đường MPC thể hiện chi phí tư nhân biên, tức là mọi khoản chi phí mà nhà máy thực sự phải chi ra đề sản xuất thêm một đơn vị sản lượng. Nhưng vì hoạt động của nhà máy gây ra ngoại ứng tiêu cực cho HTX đánh cá nên đi kèm với đường MPC này còn có một đường MEC (chi phí ngoại ứng biên) nữa cho biết tổng thiệt hại mà HTX phải gánh chịu khi nhà máy sản xuất thêm một đơn vị sản lượng. Mức thiệt hại này được giả định tăng dần khi sản xuất của nhà máy mở rộng. Vì thế, đường MEC có chiều đi lên giống như đường MPC. Đứng trên quan điểm xã hội, đường chi phí biên đối với xã hội (MSC) sẽ gồm hai bộ phận cấu thành: thứ nhất là chi phí mua sắm đầu vào của nhà máy mà giá trị của chúng được phản ánh trên đường MPC, thứ hai là chi phí thiệt hại mà HTX phải gánh chịu được thể hiện bằng đường MEC. Vì vậy, MSC sẽ là MPC + MEC. 2 Nếu nhà máy là người tối đa hóa lợi nhuận thì họ sẽ sản xuất hiệu quả nhất tại điểm MB = MC. Nhưng vì MC mà nhà máy quan tâm là MPC nên họ sẽ sản xuất tịa điểm B, tại đó MB = MPC. Điểm này còn gọi là mức sản lượng tối ưu thị trường. Trái lại, cũng theo nguyên tắc biên của tính hiệu quả, nhưng vì quan tâm đên chi phí của cả xã hội nên mức sản lượng tối ưu theo quan điểm xã hội phải đặt tại điểm A, khi MB = MSC. Như vậy, nhà máy gây ngoại ứng tiêu cực đã sản xuất quá nhiều so với mức tối ưu xã hội. Nếu mức sản lượng của nhà máy được cắt giảm từ Q1 xuống Q0 thì xã hội sẽ được những gì? Nhắc lại phần phụ lục Bài 1, có thể thấy ngay tổng lợi ích ròng mà xã hội có thêm nhờ sự cắt giảm sản xuất này sẽ là tam giá ABC. Tuy nhiên, tìm hiểu sâu hơn nữa thì có thể thấy như sau: Khi sản lượng bị giảm xuống Q0, nhà máy sẽ bị giảm lợi nhuận. Vì lợi ích ròng (hay lợi nhuận) mà nhà máy thu được khi sản xuất thêm một đơn vị sản lượng là khoảng cách dọc giữa đường MB và MPC nên tổng lợi nhuận bị mất đi khi hãng phải giảm sản lượng xuống Q0 là tam giác ABE. Trong khi đó, HTX sẽ được lợi hơn khi nhà máy cắt giảm sản lượng. Với mỗi đơn vị sản xuất của nhà máy giảm xuống, HTX sẽ được lợi một khoản bằng MEC mà nhà máy đã gây ra cho HTX. Vì thế, khi sản lượng giảm từ Q1 xuống Q0 thì tổng lợi ích tăng thêm cho HTX là hình thang abQ1Q0. Vì hình thang này có diện tích bằng hình thang ACBE nêu sau khi bù đắp phần lợi nhuận bị mất của nhà máy, xã hội vẫn được lợi là tam giác ABC. 2.2. Giải pháp khắc phục ngoại ứng tiêu cực a./ Các giải pháp tư nhân đối với ngoại ứng Tư nhân có thể tự hành động ...