BÁO CÁO KHOA HỌC: TÍNH ĐA DẠNG CỦA HỆ THỰC VẬT VIỆT NAM 15. PHYLLOCYCLUS KURZ VÀ P. LUCIDISSIMUS (H. LÉV. & VANIOT) THIV-CỎ XUYÊN LÁ VÀ CỎ XUYÊN LÁ BÓNG (HỌ GENTIANACEAE LONG ĐỞM), CHI VÀ LOÀI BỔ SUNG CHO HỆ THỰC VẬT

Trong các đợt điều tra nghiên cứu thực địa gần đây nhằm tiếp tục kiểm kê thành phần loài thực vật của Di sản thế giới Hạ Long (tỉnh Quảng Ninh) Nguyễn Tiến Hiệp cùng đồng nghiệp đã thu được một số mẫu vật (NTH 4049, NTH 5867, NTH s.n.) thuộc họ Gentianaceae Long đởm.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
BÁO CÁO KHOA HỌC: "TÍNH ĐA DẠNG CỦA HỆ THỰC VẬT VIỆT NAM 15. PHYLLOCYCLUS KURZ VÀ P. LUCIDISSIMUS (H. LÉV. & VANIOT) THIV-CỎ XUYÊN LÁ VÀ CỎ XUYÊN LÁ BÓNG (HỌ GENTIANACEAE LONG ĐỞM), CHI VÀ LOÀI BỔ SUNG CHO HỆ THỰC VẬT"TÍNH ĐA DẠNG CỦA HỆ THỰC VẬT VIỆT NAM 15.PHYLLOCYCLUS KURZ VÀ P. LUCIDISSIMUS (H.LÉV. & VANIOT) THIV-CỎ XUYÊN LÁ VÀ CỎXUYÊN LÁ BÓNG (HỌ GENTIANACEAE LONGĐỞM), CHI VÀ LOÀI BỔ SUNG CHO HỆ THỰCVẬTLê Kim Biên, Nguyễn Tiến HiệpViện Sinh thái và Tài nguyên sinh vậtPhan Kế LộcTrường Đại học khoa học tự nhiên & Viện Sinh thái và Tàinguyên sinh vậtPhạm Văn ThếTrường Đại học lâm nghiệpTrong các đợt điều tra nghiên cứu thực địa gần đây nhằmtiếp tục kiểm kê thành phần loài thực vật của Di sản thếgiới Hạ Long (tỉnh Quảng Ninh) Nguyễn Tiến Hiệp cùngđồng nghiệp đã thu được một số mẫu vật (NTH 4049, NTH5867, NTH s.n.) thuộc họ Gentianaceae Long đởm. Thoạtđầu chúng tôi đã xác định nó thuộc chi Canscora Lam. Cỏcan (Xuyên tâm thảo) và loài C. lucidissima (H. Lév. &Vaniot) Hand.-Mazz. Cỏ can bóng.Ở Việt Nam trước đây (Dop & Gagnepain, 1914) mới biếtđược 3 loài thuộc chi Canscora Lam., s.l. (C.andrographioides C.B. Clarke, C. gracilis Dop và C.diffusa (Vahl) G. Don). Gần đây Phạm Hoàng Hộ (1993) đãbổ sung thêm 2 loài khác (C. decussata (Roxb.) Schult. =C. alata (Vahl) Wall. và C. macrocalyx Miq.). Tuy nhiênmẫu vật chúng tôi nghiên cứu không giống với bất kỳ loàinào trong số 5 loài đã kể. So với các loài gặp ở các nướclân cận thì mẫu vật của chúng tôi có một số nét giống vớiC. petelotii Merr. gặp ở tỉnh Khăm Muộn, một trong hailoài gặp ở Lào (Phạm Hoàng Hộ, 1993) nhưng lại khác vềhàng loạt đặc điểm như dạng cây sống nhiều năm và tất cảchỉ nhị đực đều dài bằng nhau. Nó cũng hơi giống với C.helferianus (Kurz) C.B. Clarke, một trong 7 loài gặp ở TháiLan (A. Ubolcholaket, 1987) nhưng khác về dạng cây sốngnhiều năm và cụm hoa là xim hai ngả. Trong khi đó nóhoàn toàn giống với C. lucidissima (H. Lév. & Vaniot)Hand.-Mazz., một trong ba loài gặp ở Trung Quốc (T.N.Ho et al., 1988; T.N. Ho & J.S. Pringle, 1995; P.Y. Bai,2000).Như đã thấy, cho đến gần đây nhiều tác giả (A.Ubolcholaket, 1987; T.N. Ho et al., 1988; Phạm Hoàng Hộ,1993; D.J. Mabberley, 1993; T.N. Ho & J.S. Pringle, 1995;Nguyễn Tiến Bân, 1997) vẫn hiểu Canscora Lam., s.l. Cỏcan (có khi còn gọi là Xuyên tâm thảo) theo nghĩa rộng,gồm có 30 loài, phân bố ở xứ hệ thực vật Cổ nhiệt đới,trong đó phần lớn loài chỉ gặp hạn chế ở Đông Nam Á. Tuynhiên trong nghiên cứu có tính chất chuyên khảo gần đâynhất về toàn bộ subtribus (dưới tổ) Canscorinae Thiv. &Kadereit của họ Gentianaceae Thiv (2003) đã dựa trên tổhợp các bằng chứng về phân tử và hình thái cho rằng chỉnên chấp nhận Canscora Lam., s.str. theo nghĩa hẹp, và coinó tương đương với một số chi khác như CracosnaGagnep., Duplipetala Thiv., cũng như chi PhyllocyclusKurz mà trước đây thường chỉ được coi như một dưới chicủa chi Canscora Lam., s.l., subgenus Phyllocyclus (Kurz)C.B. Clarke. Phyllocyclus Kurz Cỏ xuyên lá phân biệt rõrệt với Canscora Lam., s.str. bởi các đặc điểm: toàn bộ câynhẵn, các lá trên thân dính liền và có thân xuyên qua giữagiống như các lá hoa, tràng mẫu 5, tất cả nhị đực đính ởcùng một mức và có chỉ nhị loe rộng ở gốc. Theo Thiv(2003) chi Phyllocyclus Kurz Cỏ xuyên lá gồm có 5 loài.Bên cạnh 2 loài trước đây có lúc đã từng được xếp vào chiPhyllocyclus Kurz Cỏ xuyên lá (P. helferianus Kurz và P.parishii (Hook.f.) Kurz) tác giả đã mô tả 1 loài mới chokhoa học (P. minutiflorus Thiv) cũng như thành lập 2 tổhợp tên loài mới là P. petelotii (Merr.) Thiv Cỏ xuyên lápêtơlô (= Canscora petelotii Merr.) và P. lucidissimus (H.Lév. & Vaniot) Thiv Cỏ xuyên lá bóng (= Canscoralucidissimus (H. Lév. & Vaniot) Hand.-Mazz.). Trong bàibáo này chúng tôi chấp nhận quan điểm của Thiv về khốilượng của các chi Canscora Lam., s.str. Cỏ can vàPhyllocyclus Kurz Cỏ xuyên lá cũng như sử dụng tổ hợptên loài P. lucidissimus (H. Lév. & Vaniot) Thiv Cỏ xuyênlá bóng.Như vậy Phyllocyclus Kurz Cỏ xuyên lá và P.lucidissimus (H. Lév. & Vaniot) Thiv Cỏ xuyên lá bóng làchi và loài mới bổ sung cho hệ thực vật Việt Nam. Sau đâylà một số dẫn liệu về chúng. Phyllocyclus Kurz, J. Asiat. Soc. Bengal, Pt. 2, Nat.Hist. 42: 235. 1873.- Canscora Lam., Encycl. 1: 601. 1785,p.p.; Dop & Gagnep., in Lecomte (ed.). Fl. Gén. Indoch. 4:189. 1914; A. Ubolcholaket, in Fl. Thail. 5, 1: 73. 1987;T.N. Ho et al., in T.N. Ho (ed.). Fl. Reipubl. Popularis Sin.62: 12. 1988; T.N. Ho & J.S. Pringle, in Z.Y. Wu & P.H.Raven (eds.). Fl. China 16: 5. 1995; P.Y. Bai, in Fl. Yunn.11: 546. 2000.- Euphorbiopsis H. Lév., Feddes Repert.Spec. Nov. Regni Veg. 9: 446. 1911.- Cỏ xuyên lá.Cỏ một hay nhiều năm, mọc thẳng đứng, nhẵn. Lá mọc đối;lá trên thân dính liền và có thân xuyên qua giữa giống nhưcác lá hoa. Cụm hoa ở nách lá, xim, có ít hoa, xếp thưa.Hoa mẫu 5 (trừ đài có khi mẫu 4), không có lá hoa nhỏ;cánh hoa đối xứng toả tròn, hợp ...