Báo cáo nghiên cứu khoa học: ẨN DỤ VÀ ẨN DỤ NGỮ PHÁP

Vấn đề ẩn dụ hoạt động ra sao vẫn còn thu hút nhiều cuộc tranh luận. Bài viết này nhằm đưa ra một vài nhận định cơ bản về ẩn dụ như là một thực thể tác động đến sự phát triển ngôn ngữ. Bài viết khẳng định rằng quá trình nghiên cứu ẩn dụ đã có những bước tiến đáng kể trong ngôn ngữ học: Từ chỗ cho rằng ẩn dụ là một phương thức tu từ trong các văn bản hùng biện đến chỗ nhận định rằng ẩn dụ là một biện pháp quan trọng và phổ...
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Báo cáo nghiên cứu khoa học: "ẨN DỤ VÀ ẨN DỤ NGỮ PHÁP" ẨN DỤ VÀ ẨN DỤ NGỮ PHÁP METAPHOR AND GRAMMATICAL METAPHOR PHAN VĂN HOÀ Trường Đại học Ngoại ngữ, Đại học Đà Nẵng TÓM TẮT Vấn đề ẩn dụ hoạt động ra sao vẫn còn thu hút nhiều cuộc tranh luận. Bài viết này nhằm đưa ra một vài nhận định cơ bản về ẩn dụ như là một thực thể tác động đến sự phát triển ngôn ngữ. Bài viết khẳng định rằng quá trình nghiên cứu ẩn dụ đã có những bước tiến đáng kể trong ngôn ngữ học: Từ chỗ cho rằng ẩn dụ là một phương thức tu từ trong các văn bản hùng biện đến chỗ nhận định rằng ẩn dụ là một biện pháp quan trọng và phổ biến trong quá trình phát triển của mỗi ngôn ngữ. Mục đích cuối cùng của người viết l à sơ lượt giới thiệu cách nhìn về ẩn dụ như l à hoạt động ở cấp độ từ vựng- ngữ pháp và ngữ pháp trong quan điểm ngữ pháp chức năng. ABSTRACT The question ‘How metaphor works’ has been drawing endless discussions in linguistics. This paper aims at reconfirming that metaphor is an entity to not only affect the growth of languages but also make communication specially effective. It also points out the remarkable progresses in metaphor investigations: from the view that metaphor is only a rhetoric device to the view that metaphor is a common and important device for the development of languages. The writer’s final resposibility is to make a general introduction to metaphor working at the lexico- grammatical and grammatical levels in the aspects of functional linguistics.A. Phần mộtTrong khi ngôn ngữ thực hiện chức năng giao tiếp, ẩn dụ không phải là cách dùng ngôn từ đặcbiệt đ ể trang sức như là những mỹ từ trống rỗng. Ngược lại, ẩn dụ trở thành hương vị và cảmxúc chân thật của đời sống ngôn ngữ ở nhiều thể lo ại văn bản. Ẩn dụ cũng không còn giới hạnở phép dùng từ hình ảnh, so sánh mà xa hơn thế nữa, ẩn dụ đi vào thế giới lập ngôn (wording)đầy màu sắc của ý niệm. Ẩn dụ không chỉ là một phương thức hoạt động hiệu quả của ngônngữ mà còn là p hương thức tư duy sáng tạo dựa trên chức năng độc đáo của ngôn ngữ. NếuEmbler (1966) khẳng định rằng ngôn ngữ phát triển thông qua cá c điều kiện xã hội và đếnlựợt mình ngông ngữ trở lại tác động đ ến hành vi, thái độ của xã hôi, thì ẩn dụ lại đóng mộtvai trò quan trọng trong chức năng này. Vì vậy, ẩn dụ hầu như có mặt khắp mọi nơi trong hoạtđộng ngôn từ. Có lẽ vì lý do này mà Halliday (1976, tr.324 ) nói: “Dư ờng như là, trong hầu hếtcác thể loại văn bản, cả nói và viết, chúng ta có xu hướng hoạt động ở một nơi nào đó giữahai thái cực: tương thích trần trụi và ẩn dụ quá đáng. Một cái gì đó hoàn toàn tương thích th ìdường như là quá bằng phẳng, trong khi cái gì đó hoàn toàn xa rời tương thích th ì lại tỏ ragiả tạo, bịa đặt”. Theo Halliday, ẩn dụ chính là hiện t ượng ngôn ngữ nằm giữa hai thái cựcnày. Nietzsche (1873) nói: “Bản thân ngôn ngữ đã mang tính ẩn dụ.” Brooks & Warren(1961) viết: “Ngôn ngữ thường phát triển bằng quá trình mở rộng ẩn dụ”. Như vậy, ẩn dụ làhiện tượng bình thường của ngôn ngữ hành chức. Nhưng ẩn dụ khi hoạt động thì luôn mangsức sống mới cho ngôn từ. Walter Nash (1980, tr.155) ghi nhận: “Ẩn dụ có một năng lực mô tảrất mạnh mẻ... Những văn bản quá h ình thức, lạnh lùng dường như không dùng ẩn dụ; cònvăn bản thông thường thì ngư ợc lại, tận dụng ẩn dụ để tạo th êm sức mạnh diễn đạt”. Ẩn dụ lànhững tia sáng được chủ thể lập ngôn thắp lên từ nền móng nghĩa đen của từ vựng – ngữ phápđến thế giới văn bản sống động màu sắc và hình ảnh, với mục đích quan trọng là tạo ra và tăngthêm hiệu quả giao tiếp. Vậy thì ẩn dụ chỉ đơn giản là phép dùng từ ở mức độ từ vựng hay ẩndụ là phép chuyển nghĩa rất tinh tế từ cấp độ từ vựng đến từ vựng - ngữ pháp và ngữ phápnữa?Phần 2Để làm rõ p hần nào vấn đ ề mới mẻ này, chú ng ta trở lại tìm hiểu b ản chất cấu tạo và hoạt độngcủa ẩn dụ trong văn b ản.Khi nó i đến ẩn dụ người ta thường so sánh ẩn dụ với phép tương tự(Simile). Seyler (2002, tr. 43) giải thích đơn giản: “Khi Korda viết rằng một nhà lãnh đạogiống như một chiếc gương soi, thì Korda đang dùng phép tương đương. Khi Lincoln nói rằngth ế giới sẽ mãi không còn nhớ đến nữa , thì Lincoln đ ang sử dụng phép ẩ n dụ.” Bởi vì thế giớilà một từ không thu ộc nhó m thực thể có tri nhận, ở đ ây lại có thể thay cho cụm từ người đời,một thực thể tri nhận. Ẩn d ụ và tương đương có những điểm giống nhau nhiều hơn là khácnhau. Nói khác đi, ẩn dụ là diễn đạt so sánh trực tiếp hay ám chỉ; còn tương tự thì mô tả sosánh bằng cách sử dụng thêm các yếu tố so sánh như n hư, giống như, ví như trong tiếng Việtvà like, as như trong tiếng Anh.Tuy nhiên, ẩn dụ không chỉ giới hạn ở chỗ cấu tạo trong một kiểu câu quan hệ để chỉ sự đồngnhất hai thực thể có tên gọi khác thành một ý niệm lâm thời nào đó, hay là sự dùng từ nào đó ...