Báo cáo nghiên cứu khoa học: ĐỊNH TỘI DANH TRONG TRƯỜNG HỢP MỘT HÀNH VI THỎA MÃN DẤU HIỆU CỦA NHIỀU CẤU THÀNH TỘI PHẠM

Khi nghiên cứu các quy định của Bộ luật hình sự (BLHS) và thực tiễn xét xử chúng ta thường hay gặp các trường hợp một hành vi phạm tội thỏa mãn dấu hiệu của nhiều cấu thành tội phạm (CTTP). Vấn đề đặt ra là định tội danh và xác định khung hình phạt áp dụng trong các trường hợp này như thế nào? Về vấn đề này, hiện nay về mặt lý luận cũng như thực tiễn xét xử ở nước ta chưa được giải quyết một cách thỏa đáng. ...
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Báo cáo nghiên cứu khoa học: "ĐỊNH TỘI DANH TRONG TRƯỜNG HỢP MỘT HÀNH VI THỎA MÃN DẤU HIỆU CỦA NHIỀU CẤU THÀNH TỘI PHẠM" ĐỊNH TỘI DANH TRONG TRƯỜNG HỢP MỘT HÀNH VI THỎA MÃN DẤU HIỆU CỦA NHIỀU CẤU THÀNH TỘI PHẠM PHAN ANH TUẤN Giảng viên khoa Luật Hình sự – ĐH Luật TP.HCM Khi nghiên cứu các quy định của Bộ luật hình sự (BLHS) và thực tiễn xét xử chúng ta thường hay gặp các trường hợp một hành vi phạm tội thỏa mãn dấu hiệu của nhiều cấu thành tội phạm (CTTP). Vấn đề đặt ra là định tội danh và xác định khung hình phạt áp dụng trong các trường hợp này như thế nào? Về vấn đề này, hiện nay về mặt lý luận cũng như thực tiễn xét xử ở nước ta chưa được giải quyết một cách thỏa đáng. Chính vì vậy, việc giải quyết vấn đề này về mặt lý luận có ý nghĩa quan trọng đối với thực tiễn, giúp các cơ quan bảo vệ pháp luật xét xử đúng người, đúng tội, đúng pháp luật, nâng cao hiệu quả đấu tranh phòng chống tội phạm. Căn cứ vào mối quan hệ giữa các CTTP mà hành vi phạm tội thỏa mãn dấu hiệu, chúng ta có thể chia các hành vi phạm tội thành 2 nhóm như sau: - Nhóm thứ nhất, các CTTP có mối quan hệ giữa cấu thành chung và cấu thành riêng. - Nhóm thứ hai, các CTTP không có mối quan hệ giữa cấu thành chung và cấu thành riêng. I. Trường hợp các CTTP có mối quan hệ giữa cấu thành chung và cấu thành riêng: Cấu thành chung là CTTP phản ánh những dấu hiệu có tính chung của hành vi phạm tội và cấu thành riêng là CTTP phản ánh những trường hợp đặc thù của hành vi phạm tội. Trong trường hợp này, hành vi phạm tội thỏa mãn dấu hiệu của cấu thành riêng thì cũng đồng thời thỏa mãn dấu hiệu của cấu thành chung. Chẳng hạn: cấu thành tội vô ý làm chết người (Điều 98) là cấu thành chung so với cấu thành của các tội: vô ý làm chết người do vi phạm quy tắc nghề nghiệp hoặc quy tắc hành chính (Điều 99 BLHS), vi phạm các quy định về điều khiển phương tiện giao thông đường bộ (Điều 202 BLHS), vi phạm các quy định về điều khiển phương tiện giao thông đường sắt (Điều 208 BLHS), vi phạm các quy định về điều khiển phương tiện giao thông đường thủy (Điều 212 BLHS); hoặc cấu thành tội giết người (Điều 93 BLHS) là cấu thành chung so với cấu thành các tội: giết con mới đẻ (Điều 94 BLHS), giết người trong trạng thái tinh thần bị kích động mạnh (Điều 95 BLHS), giết người do vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng (Điều 96 BLHS), v.v… Cơ sở lý luận để định tội danh trong các trường hợp này là lý luận của triết học Mác – Lênin về mối quan hệ của cặp phạm trù cái chung và cái riêng. Theo đó thì “cái chung là một bộ phận của cái riêng, còn cái riêng không gia nhập hết vào cái chung”1. Do đó, các cấu thành riêng bao giờ cũng chứa đựng tất cả các dấu hiệu của cấu thành chung và ngoài ra nó còn chứa đựng các dấu hiệu khác chỉ có ở nó. Chính vì vậy, trong trường hợp này, chúng ta xác định tội danh của hành vi phạm tội theo tội có cấu thành riêng. II. Trường hợp các CTTP không có mối quan hệ giữa cấu thành chung và cấu thành riêng: 1. Để giải quyết vấn đề này, chúng ta có thể nêu một vài ví dụ sau đây: - Ví dụ 1: Hành vi sử dụng vũ khí để thực hiện tội phạm thì theo hướng dẫn tại Thông tư liên ngành số 01/TTLN ngày 7/1/1995 của Tòa án nhân dân tối cao, Viện Kiểm sát nhân dân tối cao, Bộ nội vụ thì đều bị truy cứu trách nhiệm hình sự (TNHS) về 2 tội: “Tội sử dụng vũ khí trái phép quân dụng” và tội phạm đã thực hiện theo điều luật tương ứng của BLHS. Nếu tội phạm đã thực hiện mà điều luật có quy định “sử dụng vũ khí” là tình tiết định khung hình phạt, thì phải truy cứu TNHS về khoản tương ứng của điều luật”. - Ví dụ 2: Theo hướng dẫn tại Nghị quyết số 01- 89/HĐTP ngày 19/4/1989 của Hội đồng thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao thì hành vi dùng vũ lực để tẩu thoát sau khi thực hiện các tội trộm cắp, cướp giật… thì xét xử theo các tội tương ứng với tình tiết định khung tăng nặng là “hành hung để tẩu thoát”. Nếu việc dùng vũ lực dẫn đến hậu quả là chết người thì kẻ phạm tội bị kết án thêm về tội giết người. Nếu hậu quả của việc dùng vũ lực là gây thương tích dẫn đến chết người thì bị kết án thêm về tội cố ý gây thương tích dẫn đến chết người. - Ví dụ 3: Hành vi cố ý gây thương tích cho người khác từ 11% trở lên nhằm chiếm đoạt tài sản: đều thỏa mãn dấu hiệu cấu thành tội cố ý gây thương tích và tội cướp tài sản nhưng chỉ bị xét xử về tội cướp tài sản. Tuy nhiên, trong trường hợp giết người để cướp tài sản thì lại xét xử về tội 2 tội: tội giết người (Điều 93 BLHS) và tội cướp tài sản (Điều 133 BLHS). 2. Vấn đề đầu tiên đặt ra là trong trường hợp nào thì xét xử một tội, trường hợp nào xét xử nhiều tội? Cơ sở lý luận để giải thích vấn đề này như thế nào? Để giải quyết vấn đề này, theo tôi, cần phải xuất phát từ cơ sở triết học Mác – Lênin về vấn đề chất – lượng của sự vật, hiện tượng. Theo triết học Mác – Lênin thì chất là sự tổng hợp các thuộc tính vốn có của sự vật và mỗi sự vật có muôn vàn chất. Tuy nhiên “Ở mỗi sự vật chỉ có một chất căn bản, đó là loại chất mà sự tồn tại hay mất đi của nó quy định sự tồn tại hay mất đi của bản thân sự vật”2. Như vậy, một sự vật, hiện tượng chỉ có một chất căn bản và có thể có nhiều chất không căn bản. Và theo đó, trong mối quan hệ giữa chất căn bản và chất không căn bản của sự vật, hiện tượng thì chất căn bản phải “mạnh” để chi phối và thu hút các chất không căn bản “yếu hơn”. Chất căn bản của sự vật, hiện tượng không thể thu hút vào sự vật, hiện tượng một chất khác “mạnh” tương đương hoặc mạnh hơn để trở thành chất không căn bản. Dựa trên cơ sở đó, nếu xem một tội phạm cụ thể là một chất và tội nào có mức cao nhất của khung hình phạt cao hơn thì tội phạm đó mạnh hơn, chúng ta có thể giải quyết vấn đề định tội đối với trường hợp một hành vi phạm tội thỏa mãn nhiều CTTP như sau: - Trường hợp thứ nhất: nếu một tội phạm cụ thể mạnh hơn một tội khác thì tội mạnh hơn sẽ thu hút tội yếu hơn và do đó chúng ta chỉ xét xử về một tội: tội mạnh hơn. Trong trường hợp này, tội yếu hơn sẽ bị thu hút thành tình tiết định khung của t ...