Báo cáo nghiên cứu khoa học: MỘT SỐ VẤN ĐỀ VỀ CƠ QUAN ĐIỀU TRA

Điều tra là khâu đột phá, là giai đoạn đầu giữ vai trò rất quan trọng trong tiến trình tố tụng hình sự (TTHS). “Có thể nói những kết quả khả quan cũng như những sai lầm tư pháp nghiêm trọng nhất như bỏ lọt tội phạm, làm oan người vô tội ... thường bắt nguồn từ giai đoạn điều tra”(1).
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Báo cáo nghiên cứu khoa học: "MỘT SỐ VẤN ĐỀ VỀ CƠ QUAN ĐIỀU TRA" MỘT SỐ VẤN ĐỀ VỀ CƠ QUAN ĐIỀU TRA LÊ TIẾN CHÂU ThS. Giảng viên Khoa luật Hình sự - Đại học Luật TP.HCMĐiều tra là khâu đột phá, là giai đoạn đầu giữ vai tròrất quan trọng trong tiến trình tố tụng hình sự(TTHS). “Có thể nói những kết quả khả quan cũngnhư những sai lầm tư pháp nghiêm trọng nhất như bỏlọt tội phạm, làm oan người vô tội ... thường bắtnguồn từ giai đoạn điều tra”(1). Vì vậy, vấn đề tổchức và thẩm quyền của cơ quan điều tra (CQĐT) làmột trong những vấn đề được đề cập nhiều trong sáchbáo pháp lý nước ta với các mức độ khác nhau. Mặcdù vậy, vấn đề tổ chức và thẩm quyền của CQĐT vẫnđang là vấn đề rất phức tạp, còn có nhiều ý kiến khácnhau, thậm chí trái ngược nhau đòi hỏi phải được tiếptục bàn luận. Trong phạm vi bài viết này, chúng tôitiếp tục đề cập hai vấn đề trên đây.I. TỔ CHỨC CQĐTMô hình tổ chức của CQĐT ở nước ta đã được xâydựng vào những năm đầu thành lập nước Việt Namdân chủ cộng hòa và nó được hoàn thiện dần trongquá trình đấu tranh phòng chống tội phạm. Đến năm1989, trên cơ sở quy định của Bộ luật tố tụng hình sự(BLTTHS), Pháp lệnh tổ chức điều tra hình sự(PLTCĐTHS) đã xây dựng mô hình tổ chức CQĐTtương đối hoàn chỉnh và phù hợp.Theo quy định của BLTTHS và PLTCĐTHS thì hệthống CQĐT bao gồm:- Trong ngành công an:+ CQĐT thuộc Lực lượng Cảnh sát nhân dân, hệthống này được tổ chức ở 3 cấp là Bộ, tỉnh, huyện. ỞBộ Công an có Cục cảnh sát điều tra; ở công an cấptỉnh có Phòng cảnh sát điều tra và ở công an cấphuyện có Đội cảnh sát điều tra.+ CQĐT thuộc Lực lượng An ninh nhân dân được tổchức ở cấp bộ và tỉnh. Ở Bộ công an có Cục điều traan ninh và ở công an cấp tỉnh có Phòng điều tra anninh.- Trong quân đội nhân dân:+ CQĐT hình sự quân đội được tổ chức ở 3 cấp theotổ chức của quân đội là Cục điều tra hình sự ở Bộquốc phòng; Phòng điều tra hình sự ở Bộ tổng thammưu các tổng cục, quân khu, quân đoàn, quân chủngvà Ban điều tra hình sự ở binh chủng, bộ chỉ huyquân sự tỉnh và cấp tương đương.+ CQĐT an ninh quân đội được tổ chức ở 2 cấp: ở Bộquốc phòng có Cục điều tra an ninh và ở cấp quânkhu có Phòng điều tra an ninh.- Trong hệ thống Viện kiểm sát:+ Viện kiểm sát nhân dân tối cao có Cục điều tra hìnhsự, ở Viện kiểm sát nhân dân cấp tỉnh có Phòng điềutra hình sự.+ CQĐT của Viện kiểm sát quân sự: được tổ chức ở2 cấp: ở Viện kiểm sát quân sự Trung ương có Phòngđiều tra, ở Viện kiểm sát quân sự cấp quân khu cóBan điều tra (không thành lập ban điều tra ở tất cảViện kiểm sát cấp quân khu).Như vậy, theo quy định của pháp luật hiện hành,chúng ta có 6 tiểu hệ thống CQĐT đang tồn tại vàhoạt động độc lập với nhau, được tổ chức trong lựclượng cảnh sát, an ninh, trong quân đội và hệ thốngViện kiểm sát, có nhiều đầu mối quản lý khác nhau.Bên cạnh các CQĐT mang tính chuyên trách, phápluật tố tụng hình sự còn cho phép một số cơ quanhành chính cũng được quyền tham gia vào một sốhoạt động điều tra: Bộ đội biên phòng, cơ quan Hảiquan, cơ quan Kiểm lâm và các cơ quan khác thuộclực lượng cảnh sát nhân dân (Cảnh sát kinh tế, hìnhsự, cảnh sát phòng chống ma túy, v…v…); thuộc lựclượng an ninh nhân dân (chống gián điệp, phản động….) và các cơ quan khác trong Quân đội nhân dânViệt Nam…Sau hơn 10 năm áp dụng, mô hình tổ chức CQĐT đãthu được những kết quả quan trọng trong cuộc đấutranh phòng chống tội phạm. Tuy nhiên, những nămgần đây do tình hình tội phạm diễn biến phức tạp, vớinhững phương thức và thủ đoạn tinh vi, xảo quyệt…đòi hỏi CQĐT tiếp tục được đổi mới và hoàn thiện đểđáp ứng yêu cầu và nhiệm vụ trong tình hình mới.Tại Hội nghị lần thứ 3 Ban chấp hành Trung ươngĐảng (khoá 8), Đảng ta đã chỉ rõ là: “Sắp xếp lạiCQĐT theo hướng gọn đầu mối, kết hợp chặt chẽgiữa trinh sát, điều tra ban đầu với hoạt động củaCQĐT nhằm đảm bảo sự thống nhất trong phòngngừa, đấu tranh chống tội phạm, bảo đảm quyền dânchủ và sự an toàn của công dân”(2).Khi bàn về mô hình tổ chức của CQĐT đã có nhiều ýkiến khác nhau. Có ý kiến cho rằng mô hình tổ chứcCQĐT hiện tại vẫn còn phù hợp và phát huy tác dụngtrong đấu tranh phòng chống tội phạm, nên vấn đềđổi mới chưa cần thiết phải đặt ra. Ý kiến khác lạicho rằng bộ máy CQĐT hiện tại là quá cồng kềnh,nhiều đầu mối, không đảm bảo tính hệ thống, chặtchẽ và không thể phản ứng nhanh nhạy và kịp thờitrước những diễn biến phức tạp của tình hình phạmtội, vì vậy cần sắp xếp lại CQĐT theo hướng tổ chứcmột hệ thống CQĐT thống nhất từ Trung ương đếnđịa phương. Vì vậy, đã có nhiều phương án được đềxuất, mỗi phương án đều dựa trên những cơ sở lýluận và thực tiễn để thuyết phục.Nghiên cứu về mô hình tổ chức của CQĐT hiện nay,chúng tôi cho rằng việc tổ chức CQĐT như hiện naycó một số ưu điểm là phát hiện nhanh chóng, xử lýkịp thời tội phạm trong điều kiện cơ sở vật chất kỹthuật cũng như trình độ cán bộ trong các cơ quan bảovệ pháp luật nói chung và CQĐT nó ...