Báo cáo nghiên cứu khoa học: NHỮNG KIÊNG KỴ CỦA CƯ DÂN VÙNG BIỂN QUẢNG NAM – ĐÀ NẴNG

Về thực chất, kiêng kỵ một mặt là sự thiêng hoá những tín ngưỡng, lễ tục theo tín niệm "thờ thiêng kiêng lành", mặt khác như là sự chống trả của con người trước những thách thức của cuộc sống do khả năng của mình có hạn. Bài viết này giới thiệu một số hiện tượng kiêng kỵ hiện tồn, phổ biến của cư dân vùng biển xứ Quảng (Quảng Nam - Đà Nẵng), nhằm góp phần tìm hiểu về một khía cạnh trong đời sống tinh thần của những con người lấy việc ra khơi vào lộng làm sinh...
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Báo cáo nghiên cứu khoa học: "NHỮNG KIÊNG KỴ CỦA CƯ DÂN VÙNG BIỂN QUẢNG NAM – ĐÀ NẴNG" NHỮNG KIÊNG KỴ CỦA CƯ DÂN VÙNG BIỂN QUẢNG NAM – ĐÀ NẴNG COASTAL INHABITANTS’ TABOOS IN QUANG NAM - DANANG NGUYỄN XUÂN HƯƠNG Trường Đại học Sư phạm, Đại học Đà Nẵng TÓM T ẮT Về thực chất, kiêng kỵ một mặt là sự thiêng hoá những tín ngưỡng, lễ tục theo tín niệm thờ thiêng kiêng lành, mặt khác như là sự chống trả của con người trước những thách thức của cuộc sống do khả năng của mình có hạn. Bài viết này giới thiệu một số hiện tượng kiêng kỵ hiện tồn, phổ biến của cư dân vùng biển xứ Quảng (Quảng Nam - Đà Nẵng), nhằm góp phần tìm hiểu về một khía cạnh trong đời sống tinh thần của những con người lấy việc ra khơi vào lộng làm sinh nghiệp chủ yếu, đồng thời xin góp thêm tư liệu vào việc nghiên cứu tập quán kiêng kỵ của các nghề truyền thống ở nước ta, trong đó có nghề biển. ABSTRACT On one hand taboos actually reflect the devinity of beliefs and rites with the conception that “worship creates divinity and taboos good luck”, and on the other hand they indicate human fighting against life challenges due to his limitation. This article presents a number of current, common taboos of the coastal inhabitants in Quangnam – Danang in view of making some contributions to the study of the spiritual aspect of these fishermen and the research into the taboo practices of our country’s traditional trades, especially fishing at sea. Cã thÓ nãi, so víi c¸c nghÒ lµm ¨n truyÒn thèng kh¸c, nghÒ biÓn lµ nghÒ cã nhiÒukiªng kþ nhÊt. ë xø Qu¶ng, hÇu hÕt nh÷ng kiªng kþ ®Òu cã liªn quan ®Õn tÝn ngìng vµ tËpqu¸n lµm ¨n l©u ®êi, tõ ®ã ®îc b¶o lu vµ trïng tu qua nhiÒu thÕ hÖ, nªn rÊt phong phó.Nh÷ng yÕu tè mang tÝnh tËp qu¸n cæ truyÒn nµy ®îc thÓ hiÖn qua ng«n ng÷ vµ hµnh ®éng cñangêi lµm biÓn. 1. Nh÷ng kiªng kþ trong ng«n ng÷ Cã kh¸ nhiÒu tõ/ lêi ng d©n Qu¶ng Nam - §µ N½ng kiªng nãi hoÆc kh«ng nãi. TríchÕt lµ nh÷ng tõ liªn quan ®Õn nghÒ nghiÖp. Ch¼ng h¹n, ngêi ta kh«ng gäi lµ nghÒ biÓn mµ gäilµ nghÒ bät níc, hay nghÒ ¨n nhê mÆt níc. Cuéc sèng cña ngêi lµm biÓn rÊt nhiÒu vÊtv¶, bÊp bªnh do phô thuéc vµo thiªn nhiªn, v× thÕ trong c¶m quan cña hä, biÓn cã khi lµ biÓngi¶.- Nh÷ng g× biÓn c¶ ban tÆng cho con ngêi trong nh÷ng ngµy lao ®éng trªn sãng níc lµkh«ng thËt, kh«ng bÒn, v× khi nµo b·o tè, mÊt mïa còng cã thÓ x¶y ra. Sãng, b·o biÓn kh¬i lµnçi kinh sî nhÊt cña ng d©n, nªn hä kiªng nãi lµ sãng mµ gäi lµ nhãc vµ tè (ë trong lénggäi lµ nhãc, ngoµi kh¬i gäi lµ tè). Khi giã thæi m¹nh th× kh«ng ®îc kªu mµ ph¶i nãi giãthæi ngät qu¸, nÕu kªu sî giã sÏ m¹nh h¬n. PhÇn lín nh÷ng ng cô dïng ®Ó ®¸nh c¸ ®îc gäi chung lµ bé nghÒ Khi mang v¸cdông cô ®i biÓn th× nãi lµ mang nghÒ, dän nghÒ mµ kiªng gäi th¼ng tªn c¸c dông cô.Kiªng nãi c¸c tõ ®¸nh, b¾t, xóc, v× sî xóc ph¹m ®Õn thÇn Nam H¶i vµ §«ng H¶i (c¸voi)- thÇn b¶o hé cho d©n biÓn, vµ sî nh÷ng chuyÕn ®i sau sÏ kh«ng cã c¸. Nh÷ng tõ Êy ®îcthay thÕ b»ng mét tõ móc. C¸c lo¹i c¸ lín, kh¸ vÊt v¶ trong ®¸nh b¾t, th× gäi chung lµ rauvµ måi mµ kh«ng d¸m gäi th¼ng tªn tõng lo¹i c¸, v× sî lÇn sau c¸ kh«ng vµo líi. VÝ nh:rau thu (c¸ thu), rau g«ng (c¸ nhän), rau tr¾ng (c¸ c¸t), rau ®Êt (c¸ b»ng)... C¸ vµonÆng líi hay ®îc nhiÒu c¸ to còng kh«ng ®îc hß reo, sî ma quû kÐo ®Õn ph¸. C¸ ®Çykhoang, kh«ng ®¸nh n÷a, th× kh«ng nãi th«i, ®Çy mµ nãi no råi hoÆc chöng dßng, sînãi th«i th× chuyÕn sau sÏ kh«ng ®îc g×, vµ còng cã thÓ th«i lu«n kh«ng bao giê ®i biÓnn÷a. ë ngoµi kh¬i, kh«ng ®îc nãi bËy, nhÊt lµ c¸c tiÕng nh chã, khØ, v× nh vËy lµ xócph¹m ®Õn c¸c bËc H¶i thÇn, C« B¸c, c¸c ngµi sÏ quë ph¹t nh g©y tè, c¶n trë kh«ng cho c¸vµo líi. Hµnh tr×nh ®i biÓn lµm nghÒ, nÕu cã c¸c sù viÖc liªn quan ®Õn c¸c tõ mÊt, lui,óp, th× ph¶i nãi tiÕng tr¸i nghÜa hoÆc gÇn nghÜa, nhng kh«ng ®îc hµm nghÜa mÊt m¸t.Ch¼ng h¹n, nãi tíi sau thay cho nãi lui vÒ (lui thuyÒn vÒ nhng nãi lµ tíi sau), nãinghiªng thay cho óp (hµnh ®éng lµ óp thóng nhng l¹i nãi nghiªng thóng)... Tríc khi ®i biÓn, ng d©n kþ nhÊt cã ngêi ®Õn th¨m hái, dÆn dß; trªn ®êng ra bÕnrÊt sî ai ®ã gäi giËt m×nh l¹i, v× nh thÕ lµ b¸o ®iÒm gë- ngêi ra ®i kh«ng bao giê vÒ n÷a.Nh÷ng ngêi qu¸ tÝn sÏ ho·n l¹i chuyÕn ®i mét vµi giê, thËm chÝ mét vµi ngµy (nhÊt lµ d©n ëbiÓn b·i ngang). ChuyÕn ®i biÓn ®Çu mïa ®îc quan niÖm lµ ®i cÇu phóc, mua may, nªn kh«ng nãi lµ ®ibiÓn mµ lµ ®i më hµng hoÆc ®i mai xa. Trong sinh ho¹t giao tiÕp hµng ngµy, d©n biÓn kþ nãi nh÷ng tiÕng liªn quan ®Õn tai ho¹cña nghÒ biÓn nh lËt, ch×m, bÓ . Nh÷ng tiÕng cã nghÜa tiªu hao, tiªu t¸n th× ph¶i nãi thÕb»ng tiÕng kh¸c. VÝ dô, nãi lµ chÝp thay cho ¨n, nãi diªm thay cho muèi, nãi lµ lau nícthay cho t¸t níc... ...