Báo cáo nghiên cứu khoa học VỀ GIÁ TRỊ NGHỆ THUẬT SỰ GẶP GỠ GIỮA QUAN ĐIỂM VĂN NGHỆ CỦA HẢI TRIỀU VỚI LÝ THUYẾT TIẾP NHẬN HIỆN ĐẠI

Đến nay, vấn đề giá trị nghệ thuật không còn là vấn đề thời sự được nhiều người trong giới phê bình quan tâm bàn cãi. Sự lắng lại trong không khí phê bình về vấn đề này, vốn đã trải qua một thời kì tranh luận sôi nổi kéo dài hàng chục năm trên văn đàn gắn liền với những quan điểm triết học và mỹ học khác nhau, thậm chí đối lập nhau. Lịch sử văn học Việt Nam còn ghi nhớ cuộc phê bình luận chiến về duy tâm và duy vật, về nghệ thuật vị...
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Báo cáo nghiên cứu khoa học " VỀ GIÁ TRỊ NGHỆ THUẬT SỰ GẶP GỠ GIỮA QUAN ĐIỂM VĂN NGHỆ CỦA HẢI TRIỀU VỚI LÝ THUYẾT TIẾP NHẬN HIỆN ĐẠI "TẠP CHÍ KHOA HỌC, Đại học Huế, Số 23, 2004 VỀ GIÁ TRỊ NGHỆ THUẬT SỰ GẶP GỠ GIỮA QUAN ĐIỂM VĂN NGHỆ CỦA HẢI TRIỀU VỚI LÝ THUYẾT TIẾP NHẬN HIỆN ĐẠI Trần Thái Học Trường Đại học Sư phạm, Đại học Huế Đến nay, vấn đề giá trị nghệ thuật không còn là vấn đề thời sự được nhiềungười trong giới phê bình quan tâm bàn cãi. Sự lắng lại trong không khí phê bìnhvề vấn đề này, vốn đã trải qua một thời kì tranh luận sôi nổi kéo dài hàng chụcnăm trên văn đàn gắn liền với những quan điểm triết học và mỹ học khác nhau,thậm chí đối lập nhau. Lịch sử văn học Việt Nam còn ghi nhớ cuộc phê bình luận chiến về duytâm và duy vật, về nghệ thuật vị nghệ thuật và nghệ thuật vị nhân sinh (*) diễn racách đây 70 năm về trước. Đó là lúc văn học nước ta chuyển qua một bước ngoặtvới sự xuất hiện hàng loạt sáng tác của các nhà văn đã có những cách tân táo bạoso với những kinh nghiệm nghệ thuật truyền thống, nhất là trong lĩnh vực thơ cavà tiểu thuyết. Và cùng với sáng tác, là sự xuất hiện của những nhà phê bình 17đồng quan điểm tư tưởng - xã hội và quan điểm thẩm mỹ đã đóng vai trò tiênphong phát ngôn cho một hệ thống nguyên tắc sáng tạo mới. Họ bác bỏ nhữngnguyên tắc đã và đang sáng tạo mà họ cho đã lỗi thời, phi nghệ thuật để đi đếnmột tuyên ngôn dường như thống nhất “văn chương là văn chương” “nghệ thuậtvị nghệ thuật”. Đó cũng là lúc bắt đầu xuất hiện ngày càng nhiều sáng tác của cácnhà văn theo khuynh hướng “tả thực” đi sâu phản ánh thực trạng của xã hội, quađó mà phơi bày sự bất công, đen tối của chế độ thực dân nửa phong kiến. Đặcbiệt, kế thừa truyền thống văn thơ yêu nước đầu thế kỷ, cũng đến những năm 30của thế kỷ XX, sáng tác của những nhà văn cách mạng đã tập trung phản ánh vềnhững vấn đề nóng hổi, bức xúc của đời sống xã hội trên các lĩnh vực chính trị,kinh tế và văn hóa, giáo dục lòng yêu nước và tinh thần đấu tranh của quầnchúng nhân dân lao động chống thực dân và phong kiến. Bảo vệ và khẳng địnhgiá trị của sáng tác văn học theo khuynh hướng “tả thực”, nhất là “tả thực xãhội”, các nhà phê bình đứng trên quan điểm ”nghệ thuật vị nhân sinh” đã kịch liệtphê phán quan điểm “nghệ thuật vị nghệ thuật” đòi tách văn học ra khỏi cuộcsống chính trị - xã hội, coi nghệ thuật là cứu cánh của sáng tạo nghệ thuật. Nổibật trong số đó là Hải Triều - nhà phê bình tiên phong của Đảng trên mặt trận vănnghệ. Đánh giá vai trò của Hải Triều trong cuộc bút chiến với phái “nghệ thuậtvị nghệ thuật”, đồng chí Trường Chinh đã khẳng định: ”Công lao của đồng chíHải Triều đáng cho chúng ta ghi nhớ. Cố nhiên với trình độ ngày nay nếu ta xemlại những bài ấy có thể ta thấy còn sơ lược. Nhưng ở trình độ và hoàn cảnh xã hộiViệt Nam lúc bấy giờ, trong những cuộc bút chiến có những bài như đồng chíHải Triều là xuất sắc. (nhấn mạnh T.T.H). Những bài đó trên một mức độ nhấtđịnh đã làm sáng tỏ quan điểm giai cấp của Đảng trong văn học, nghệ thuật”.[2-156] 18 Đứng trên quan điểm lịch sử, đồng chí Trường Chinh đã đánh giá đúngmực về những đóng góp của Hải Triều không chỉ thể hiện trong lĩnh vực vănnghệ, mà ngay trong lĩnh vực triết học, chính trị, xét ra cũng như vậy. Sau này,khi triết học và lý luận văn học mác xít đã trở thành tư tưởng chính thống, côngkhai phát huy ảnh hưởng sâu rộng trong đời sống xã hội và nghệ thuật thì nhìn lạinhững quan điểm của Hải Triều trước đó mới chỉ là những nhân tố và khôngtránh khỏi đôi chỗ “sơ lược”, nhưng xét trong hoàn cảnh lịch sử - cụ thể của xãhội nước ta vào những năm 30 cuả thế kỷ XX, khi mà việc dịch thuật và truyềnbá chủ nghĩa Mác trong điều kiện tư liệu còn hết sức hạn chế, việc vận dụng thếgiới quan vô sản và quan điểm của Đảng vào phê bình văn nghệ luôn bị chế độcũ kiểm duyệt một cách khắt khe thì những bài viết về triết học và văn học củaHải Triều lúc đó quả là những đóng góp xuất sắc. Ngày nay đọc lại di sản lí luậnvăn nghệ của Hải Triều, bên cạnh những vấn đề còn giữ nguyên giá trị cần đượckế thừa và phát triển, cũng có những vấn đề cần đổi mới về quan điểm và nhậnthức cho phù hợp với sự đổi mới của thời đại và thực tiễn văn học. Sự kế thừa vàđổi mới, đó là lẽ thường và hiển nhiên. Nhưng nhìn chung, những gì mà HảiTriều đã bàn về nghệ thuật cách đây hơn nửa thế kỷ về trước, từ nguồn gốc, bảnchất, quy luật phát triển của nghệ thuật đến đặc trưng và chức năng xã hội củanó, từ vấn đề tự do sáng tác của nghệ sĩ đến nội dung và hình thức của tác phẩm,từ khuynh hướng sáng tác đến lập trường, quan điểm trong phê bình đánh giánghệ thuật... ”về cơ bản là đúng đắn và là những viên ngọc quý trong kho tàngvăn nghệ của nước ta, đáng được ch ...