Báo cáo nghiên cứu khoa học: VỀ LOẠI TỘI PHẠM CÓ HAI HÌNH THỨC LỖI

Tham khảo luận văn - đề án báo cáo nghiên cứu khoa học: "về loại tội phạm có hai hình thức lỗi", luận văn - báo cáo phục vụ nhu cầu học tập, nghiên cứu và làm việc hiệu quả
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Báo cáo nghiên cứu khoa học: "VỀ LOẠI TỘI PHẠM CÓ HAI HÌNH THỨC LỖI" VỀ LOẠI TỘI PHẠM CÓ HAI HÌNH THỨC LỖI LÔ VĂN LÝ ThS. GV Khoa luật Hình sự, Trường ĐH Luật TP. HCM1. “Tội phạm có hai hình thức lỗi” là một trongnhững vấn đề phức tạp của luật hình sự. Trong lậppháp thì “tội phạm có hai hình thức lỗi” là vấn đề cònbỏ ngỏ. Còn trong lý luận và thực tiễn, mặc dù vấn đềnày đã được đề cập khá nhiều, song cũng chưa đượcnhận thức một cách thống nhất, đầy đủ và do đó, còncó không ít những sai lầm trong việc định tội danhcũng như giải quyết một số vấn đề khác có liên quannhư áp dụng nguyên tắc xử lý; xác định tuổi chịutrách nhiệm hình sự; xác định tái phạm, tái phạmnguy hiểm v.v… Vì vậy, tiếp tục nghiên cứu, trao đổilàm sáng tỏ hơn nữa về tội phạm có hai hình thức lỗilà việc làm rất cần thiết.2. Như chúng ta đã biết, thường thì một loại tội phạmchỉ có thể được thực hiện với một hình thức lỗi: hoặclà cố ý hoặc là vô ý. Tuy nhiên, trong Bộ luật hình sự(BLHS), nhà làm luật có quy định trách nhiệm hìnhsự (TNHS) tăng nặng đối với nhiều trường hợp cố ýphạm tội, nhưng vô ý gây hậu quả nguy hại cho xãhội. Trong những trường hợp phạm tội như vậy, thìtrong cùng một loại tội sẽ có cả hai hình thức lỗi – cốý và vô ý. Sự hiện diện của cả hai hình thức lỗi trongcùng một loại tội thường được gọi là hình thức “hỗnhợp lỗi” hoặc “lỗi pha trộn”.Tuy nhiên, chúng tôi cũng cho rằng các thuật ngữtrên đều không chính xác, vì trong thực tế (cũng nhưtrên cơ sở lý luận về lỗi), thì không có sự tồn tại củabất kỳ một hình thức lỗi “pha trộn” hay “hỗn hợp”thứ ba nào khác, mà các hình thức lỗi cố ý và vô ýcùng tồn tại độc lập với nhau, mặc dù trong cùng mộtloại tội phạm. Sự cùng tồn tại độc lập của cả hai hìnhthức lỗi trong cùng một loại tội chỉ có thể có ở nhữngloại tội phạm có hình thức lỗi cố ý và có cấu thànhtăng nặng. Trong những loại tội này, thì cố ý là hìnhthức lỗi bắt buộc của cấu thành cơ bản (cố ý đối vớihành vi), còn vô ý là lỗi của cấu thành tăng nặng (vôý đối với hậu quả tăng nặng). Những loại tội này cóthể được gọi bằng một thuật ngữ chính xác hơn là“tội phạm có hai hình thức lỗi”.Cơ sở lý luận về sự tồn tại của loại tội phạm với haihình thức lỗi chính là cách thức quy định của nhà làmluật về loại tội phạm đặc thù này. Tính đặc thù củaloại tội này thể hiện ở chỗ về mặt chủ quan, dườngnhư nó được “ghép” từ hai loại cấu thành với hai hìnhthức lỗi hoàn toàn khác nhau, tồn tại độc lập với nhau(một cấu thành có lỗi cố ý và cấu thành kia là lỗi vôý) mặc dù trong cùng một loại tội. Ở đây, trên nguyêntắc, mỗi một cấu thành tội phạm đều có thể tồn tạimột cách hoàn toàn độc lập, nhưng khi được “ghép”lại với nhau, thì chúng lại tạo thành một loại tội phạmkhác với những dấu hiệu pháp lý rất đặc thù. Các cấuthành tội phạm với tính cách là những bộ phận hợpthành của loại tội được “ghép” này thường xâm phạmđến những khách thể trực tiếp khác nhau (như sứckhỏe và tính mạng của con người trong tội cố ý gâythương tích (Điều 104), nhưng chúng cũng có thểxâm hại đến cùng một loại khách thể trực tiếp (nhưhoạt động đúng đắn của cơ quan tư pháp trong Tội épbuộc nhân viên tư pháp làm trái pháp luật (Điều 297)hoặc Tội bức cung (Điều 299)…). Ở đây cần nhấnmạng rằng các bộ phận nếu được tách riêng ra, thìchúng cũng vẫn thỏa mãn được tính chất tội phạmcủa chúng.Như vậy, tính đặc thù trong cấu trúc mặt chủ quan(lỗi) của loại tội phạm có hai hình thức lỗi này xuấtphát từ sự đặc thù trong cấu trúc mặt khách quan củanó. Cụ thể là sự tồn tại độc lập của hai hình thức lỗikhác nhau được quy định bởi sự tồn tại của hai “đốitượng” độc lập của thái độ tâm lý của chủ thể: cố ý(trực tiếp hoặc gián tiếp) đối với hành vi và loại hậuquả là dấu hiệu định tội (cấu thành cơ bản) và vô ý(cẩu thả hoặc quá tự tin) đối với hậu quả đóng vai tròlà dấu hiệu định khung tăng nặng (cấu thành tăngnặng).Nghiên cứu quy định của BLHS năm 1999, thấy rằngloại tội phạm có hai hình thức lỗi chiếm tỷ lệ khôngnhiều và chúng thường được thiết kế theo những môhình sau:- Loại thứ nhất gồm những tội có cấu thành vật chấtcó hai loại hậu quả luật định với vai trò khác nhaucủa mỗi loại hậu quả. Loại hậu quả thứ nhất có ýnghĩa định tội, còn loại hậu quả thứ hai nghiêm trọnghơn sẽ đóng vai trò là dấu hiệu định khung tăng nặng.Ở những loại tội này, thì về nguyên tắc, hậu quả củacấu thành tăng nặng là những thiệt hại gây ra cho mộtkhách thể phụ khác (hậu quả phụ, hậu quả kéo theo)chứ không phải là khách thể trực tiếp của loại tội này.Chẳng hạn, Tội cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hạicho sức khỏe của người khác (Điều 104) có khách thểtrực tiếp là sức khỏe của con người, nhưng trườnghợp gây hậu quả chết người (khoản 3 và 4 của điềuluật) lại có khách thể là tính mạng của con người.Hoặc như Tội hủy hoại hoặc cố ý làm hư hỏng tài sản(Điều 143) có khách thể trực tiếp là quyền sở hữu vềtài sản ...