Bashô - Nguyễn Trãi - Nguyễn Du , những hồn thơ đồng điệu

Nói đến thơ ca Nhật Bản, người ta nghĩ ngay đến Matsuo Basho (Mat-su-ô Basô/ Tùng Vĩ Ba Tiêu, nhà thơ lớn nhất mọi thời của xứ sở Phù Tang, người đã đưa thể thơ haiku (hai-kư) lên đến đỉnh cao...Ở Việt Nam tên tuồi Basho đã được nhiều người biết đến, nhưng người ta thường nghĩ về ông như một Thiền sư và tuy có biết thơ haiku của ông là có giá trị,, nhưng đại đa số đều cho là rất khó hiểu và xa lạ. Đồng thời do vấn đề chuyển ngữ mà nhiều bài dịch...
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Bashô - Nguyễn Trãi - Nguyễn Du , những hồn thơ đồng điệu Bashô - Nguyễn Trãi - Nguyễn Du , những hồn thơ đồng điệu Nói đến thơ ca Nhật Bản, người ta nghĩ ngay đến Matsuo Basho (Mat-su-ô Ba-sô/ Tùng Vĩ Ba Tiêu, nhà thơ lớn nhất mọi thời của xứ sở Phù Tang, người đã đưa thểthơ haiku (hai-kư) lên đến đỉnh cao...Ở Việt Nam tên tuồi Basho đã được nhiều ngườibiết đến, nhưng người ta thường nghĩ về ông như một Thiền sư và tuy có biết thơhaiku của ông là có giá trị,, nhưng đại đa số đều cho là rất khó hiểu và xa lạ. Đồngthời do vấn đề chuyển ngữ mà nhiều bài dịch thơ của ông đã trở nên ngô nghê hoặc bíhiểm như một công án. Tuy nhiên tìm hiểu kĩ về ông chúng ta thấy, Basho là một nhàthơ phương Đông, một nhà thơ gắn liền với thời đại mà ông sống, vì thế nếu nhìn từvăn học Việt Nam thì thấy hồn thơ của ông cũng rất gần gũi với những nhà thơ lớncủa chúng ta, nhất là với Nguyễn Trãi và Nguyễn Du. Ngược lại nhìn Nguyễn Trãi,Nguyễn Du qua cái nhìn đối sánh với Basho chúng ta cũng phát hiện ra nhiều điểmmới lạ. (hai-kư) lên đến đỉnh cao...Ở Việt Nam tên tuồi Basho đã được nhiều ngườibiết đến, nhưng người ta thường nghĩ về ông như một Thiền sư và tuy có biết thơngười đã đưa thể thơ . Thoạt nhìn Basho, Nguyễn Trãi, Nguyễn Du, người ta cứ nghĩ ba ông dườngnhư chẳng có gì giống nhau, ngoài chuyện cả ba đều là những nhà thơ hàng đầu trongnền văn học cổ điển của mỗi dân tộc. Quả là có như vậy. Basho xuất thân là một võ sĩ,lớn lên không làm nghề gì nhất định, sống gần như một tu sĩ Thiền tông, cuối đời langthang du hành khắp Nhật Bản. Còn Nguyễn Trãi là người anh hùng cứu quốc của dântộc Việt Nam, là quân sư của Lê Lợi, là quan đầu triều thời Lê sơ. Nguyễn Du cũng làvị quan lớn của triều Nguyễn, làm đến chức Tham tri, Chánh sứ phái bộ sang TrungQuốc. Basho chịu ảnh hưởng sâu sắc Thiền tông, còn Nguyễn Trãi thì Nho-Lão,Nguyễn Du lại là nhà nho tài tử. Về thơ, Basho làm thơ haiku, Nguyễn Trãi làm thơchữ Hán, thơ thất ngôn xen lục ngôn, Nguyễn Du làm thơ chữ Hán, lục bát và songthất lục bát – mỗi một thể thơ lại có những nguyên tắc mĩ học rất khác nhau v.v. vàv.v. Chúng ta có thể tìm thấy vô số những điều khác nhau giữa ba nhà thơ Nhật Bảnvà Việt Nam này, nhưng đằng sau những dị biệt đó, chúng ta lại thấy từ trong thẳmsâu những hồn thơ giống nhau một cách kì lạ. 1. Basho với Nguyễn Trãi Có thể nói Basho và Nguyễn Trãi đều là những nhà thơ của thiên nhiên. Thơcủa hai ông thể hiện một tình yêu thiên nhiên và một triết lí về thiên nhiên vô cùng sâusắc. Basho và Nguyễn Trãi đều thực hiện những cuộc hành trình đến với thiên nhiên.Trên con đường đó họ cố gắng vứt đi những cái phiền toái, hư ngụy của cuộc đời thếtục để đến với tự nhiên, và cũng là đến với cái bản nguyên trong mỗi con người. Cuộc đời của Basho là một cuộc du hành dài đi đến khắp những miền đất xaxôi của Nhật Bản. Đây là hình ảnh của ông trước khi lên đường : “Suốt bao năm nay, như một áng mây ngàn bị cơn gió lôi cuốn, ý tưởng phiêubạt trong tôi chẳng lúc nào nguôi, thúc giục tôi dấn bước lang thang qua các bến bờ(...) Tôi vá lại quần, thay quai nón. Ngay khi châm đầu gối bằng ngải cứu nhằm sửasoạn cho cuộc hành trình, tôi đã không ngớt miên man nghĩ đến vầng trăng ở Mat-su-shi-ma.” (Oku no hosomichi) . Bước chân Nguyễn Trãi cũng đã in dấu trên nhiều miền đất Việt Nam qua cuộckháng chiến lâu dài chống quân Minh xâm lược. Sau cuộc kháng chiến, ngay trên địavị là công thần khai quốc của triều đại mới, Nguyễn Trãi vẫn thường ước mơ được trởvề với thiên nhiên thanh sạch, hoang sơ: Hà thời kết ốc vân phong hạ Cấp giản phanh trà chẩm thạch miên (Bao giờ làm được nhà dưới núi mây Múc nước suối nấu chè, gối đầu lên đá ngủ) -Loạn hậu đáo Côn Sơn cảm tác- Cảnh thanh dường ấy chẳng về nghỉ Lẩn thẩn làm chi áng mận đào -Mạn thuật 13- Và ông đã trút bỏ công danh để sống giữa thiên nhiên với một hình hài thậtgiản dị: Hài cỏ đẹp chân đi đủng đỉnh, Áo bô quen tật bận xênh xang -Tức sự 4- Thiên nhiên như một tiếng gọi huyền bí, một mối dây ràng buộc với tâm hồnnhà thơ - “Non nước cùng ta đã có duyên” (Tự thán 4), Nguyễn Trãi đã viết như thế. Với Basho, núi Fuji không chỉ có một ngọn núi ở ngoài đời, còn có một ngọnnúi khác sống trong hồn nhà thơ, ngọn núi ấy sẽ hiện lên trong niềm luyến tiếc khingọn Fuji thật bị chìm trong sương: Sương mù bao phủ Fu-ji chìm khuất rồi núi hiện hình trong tôi. Còn với Nguyễn Trãi, núi mây là khách khứa, bầu bạn. Vào những ngày mâymù che phủ không gặp được bạn, nhà thơ bâng khuâng, buồn bã biết bao: Láng giềng một áng mây bạc, Khách khứa hai ngàn núi xanh, Có thuở biếng thăm bạn cũ, Lòng thơ muôn dặm nguyệt canh ba. - Bảo kính cảnh giới 42- Thiên nhiên trong thơ Basho và Nguyễn Trãi có vũ trụ lớn lao: trăng sao, núisông, hồ biển... và cũng có những vật nhỏ bé bình thường: con quạ, con ếch, con cá,con mực, chấy rận, hoa dã quì, hoa thu (hagi)... và con cò, con vện, rau muống, raumùng tơi, hoa đào, hoa xoan... Trong mỗi một sinh vật nhỏ bé như vậy, hai thi sĩ đềuthấy nó như có linh hồn, sống bình đẳng và cảm thông được với con người. Basho lên đường đến vùng Đông Bắc xa xôi, không chỉ bạn bè lưu luyến, màcả cá, chim cũng buồn thương: Mùa xuân lên đường mắt cá đẫm lệ chim chóc khóc thương. Basho chia tay thì chim và cá khóc. Nguyễn Trãi đến thì chim mừng vui vàtrăng theo gánh nước mà theo về : Khách đến chim mừng hoa xảy động Chè tiên nước kín nguyệt đeo về -Thuật hứng 3 - Nguyễn Trãi nâng niu một con cá, một cánh hoa tàn, một bóng trăng, một tiếngchim: Đìa tham nguyệt hiện chăng buông cá Rừng tiếc chim về ngại phát cây - Mạn thuật 6- ...