Biếm hoạ, một chứng nhân lịch sử

Nhờ những biếm họa trên giấy Pararyi của Ai Cập cổ đại, những biếm họa trên tường ở Pompei và Rome, những biếm họa trên truyền đơn hồi thế kỷ 15, biếm họa của các họa sĩ khuyết danh và có danh tính ở thời Cận đại và Đương đại, thế giới may mắn có thêm một nguồn cứ liệu vô giá, xác thực, sống động, đầy tính phê phán và trào lộng về các biến cố lịch sử cũng như muôn vẻ cuộc sống đời thường của xã hội loài người. Khái niệm biếm họa, tiếng Latinh là...
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Biếm hoạ, một chứng nhân lịch sử Biếm hoạ, một chứng nhân lịch sử Không lời – tranh của Jurij Kosobukin (1996) Nhờ những biếm họa trên giấy Pararyi của Ai Cập cổ đại, những biếm họa trên tường ở Pompei và Rome, những biếm họa trên truyền đơn hồi thế kỷ 15, biếm họa của các họa sĩ khuyết danh và có danh tính ở thời Cận đại và Đương đại, thế giới may mắn có thêm một nguồn cứ liệu vô giá, xác thực, sống động, đầy tính phê phán và trào lộng về các biến cố lịch sử cũng như muôn vẻ cuộc sống đời thường của xã hội loài người. Khái niệm biếm họa, tiếng Latinh là Carrus, tiếng Italia là Caricare do anh em họa sĩ nhà Carracci sử dụng đầu tiên cuối thế kỷ 16. Năm 1665, khái niệm này mới được “nhập khẩu” vào ngôn ngữ Pháp với chữ Caricature, khi một họa sĩ Italia vẽ chân dung đang ngồi của vua Pháp Louis XIV trình bày về nghệ thuật tranh chân dung. Người phiên dịch đã dịch: “Cho phép thần được tâu với Đức vua là những tranh chân dung mà sự giống hệt nhân vật trông hơi xấu và hơi buồn cười chính là biếm họa.” Người Anh dùng từ Caricature từ năm 1686. Từ Karikature trong tiếng Đức xuất hiện muộn hơn rất nhiều, trong từ điển tiếng Đức của anh em nhà Grimm năm 1854. Ở Việt Nam, người ta thường dùng từ tranh châm biếm, tranh đả kích, tranh vui, hí họa. Từ biếm họa mới xuất hiện gần đây. Các nhà nghiên cứu lịch sử báo chí và biếm họa có chung quan điểm, biếm họa chủ yếu đăng trên báo bắt đầu từ năm 1827, sau hơn 200 năm báo chí ra đời. Lý do báo phải đăng tranh biếm họa? Đơn giản vì người đọc có nhu cầu xem những bức tranh châm biếm sâu sắc nhưng hài hước, và thời sự - in biếm họa báo sẽ bán chạy hơn. Đến đầu thế kỷ 19, những tiến bộ của kỹ thuật in, như kỹ thuật in phẳng, đã góp phần vào bước phát triển vượt bậc của biếm họa trên báo chí. Trước đó, để in tranh biếm họa, người ta buộc phải sử dụng kỹ thuật khắc gỗ và khắc đồng vừa tốn kém lại vừa mất rất nhiều thời gian. Sau báo giấy, đến lượt báo mạng của thời đại Internet đưa biếm họa phát triển hơn bao giờ hết. Một ví dụ: Hằng ngày có khoảng 260 triệu lượt người xem, và 2.700 báo/tạp chí khắp thế giới, trong đó có báo Vietnam News của Việt Nam, đăng biếm họa nhiều kỳ Garfield về con mèo béo và lười để giễu cợt thói xấu của đời sống Mỹ của họa sĩ Jim Davis. Đối tượng không biên giới Đối tượng của biếm họa không có biên giới, từ thể chế, chính quyền, tôn giáo, cho đến vua chúa, nguyên thủ quốc gia, chính khách, văn nghệ sĩ, ngôi sao bóng đá... và cả thường dân… Biếm họa báo chí có mấy thể loại chính là biếm họa chính trị, chân dung biếm, biếm họa nhiều kỳ, biếm họa hài hước... Có tác động mạnh mẽ nhất, nhạy cảm nhất là biếm họa chính trị. Tạp chí châm biếm-chính trị “Äsop in Europa” ra đời rất sớm, từ năm 1701 ở Hà Lan với hàng loạt biếm họa đả kích, giễu cợt chính sách bành trướng cũng như sự xa hoa đến tột đỉnh của vua Louis XIV, người có câu nói nổi tiếng “L’État, c’est moi” (Nhà nước là ta). Ở các nước XHCN Đông Âu trước khi sụp đổ và ở Việt Nam hiện nay đều có chung một mô hình: Biếm họa không được phép có tổ chức riêng, mà phải nằm trong ngành đồ họa của Hội Mỹ thuật. Khi biếm họa được sử dụng để phục vụ một mục đích chính trị nào đó thì cả “anh” Mỹ thuật và “anh” Báo chí cùng kể công. Nhưng khi biếm họa “gây Cũng trong thế kỷ 18, ở Anh nổi lên các rắc rối” thì “anh” Mỹ thuật và “anh” họa sĩ như William Hogarth, James Báo chí lại đùn đẩy trách nhiệm cho Gillray, Thomas Rowlandson, hay nhau! Hệ thống báo chí Việt Nam cho George Cruikshank... dùng biếm họa để đến nay cũng chưa có giải thưởng chính phê phán xã hội, chống Hoàng gia Anh thức nào dành cho họa sĩ biếm họa, dù và các chính khách Anh... rồi chống cả biếm họa xuất hiện hằng ngày và có cách mạng Pháp (1789-1799) và đế chế đóng góp không nhỏ cho sự phát triển của nó... của báo chí Việt Nam đúng 80 năm nay, kể từ những tranh biếm họa đầu tiên Thế kỷ 20 nhờ nhiều tranh biếm họa được đăng trên báo Phong Hóa và Ngày chính trị của các họa sĩ Đông Âu trước Nay năm 1932 của Tự lực văn đoàn do đây, ví dụ như nữ họa sĩ CHDC Đức Nhất Linh làm chủ bút. Như vậy phải Barbara Henniger, họa sĩ Ukraine Juri J mất 47 năm kể từ khi tờ báo tiếng Việt Kosobukin v.v, chúng ta có được một đầu tiên là Gia Định báo ra đời vào năm cái nhìn toàn diện, logic, và đầy cảm 1865, biếm họa mới được đăng báo. thông về sự sụp đổ của khối XHCN này. [Giải thưởng danh giá và quan trọng về Định nghĩa biếm họa chính trị cũng gắn báo chí và văn học Pulitzer của Mỹ từ liền với định ...