Các chất chỉ điểm sinh học trong nhồi máu não

Nhồi máu não là một bệnh lý thần kinh thường gặp với tỷ lệ tàn phế và tử vong cao. Nguyên nhân do lấp mạch hoặc tắc mạch. Bài viết trình bày khái niệm về chất chỉ điểm sinh học; Các chất chỉ điểm sinh học trong nhồi máu não; Ứng dụng các chất chỉ điểm sinh học trong chẩn đoán nhồi máu não.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Các chất chỉ điểm sinh học trong nhồi máu não CÁC CHẤT CHỈ ĐIỂM SINH HỌC TRONG NHỒI MÁU NÃO ThS. Nguyễn Đình Toàn, GS.TS Hoàng Khánh, GS.TS Nguyễn Hải Thủy Bộ Môn Nội, Trường Đại Học Y Dược Huế 2.1. KHÁI NIỆM VỀ CHẤT CHỈ ĐIỂM SINH HỌC Một chất chỉ điểm sinh học là một chất có đặc điểm là đo lường và đánh giá được mộtcách khách quan như là một yếu tố chỉ điểm (indicator) của một tiến trình sinh lý hay bệnh lý. Vídụ như tăng lactate sau gắng sức, tăng glucose máu trong bệnh lý đái tháo đường, tăng men timtrong nhồi máu cơ tim…Bất kỳ một tổn thương nào trên tế bào, trên DNA, RNA, trên qua trìnhchuyển hoá hoặc tổn thương ở mức độ protein đều có thể tạo ra các chất chỉ điểm sinh học phântử. Trong kỷ nguyên của sinh học phân tử, các chất chỉ điểm sinh học được biết đến ngày càngnhiều và có thể được phân làm ba nhóm lớn:Các chất chỉ điểm sinh học của một tiến trình bệnh lý và tương quan với các đánh giá lâm sàng.Các chất chỉ điểm sinh học đánh giá tác dụng của một thuốc điều trị.Các chất chỉ điểm trong các thử nghiệm lâm sàng [25] Có rất nhiều cách để phân loại các chất chỉ điểm sinh học. Chúng có thể đơn giản là một sảnphẩm chuyển hoá ví dụ như glucose, lipid. Đơn giản nhất là các peptide và protein như insulin,hemoglobin A và C, prostate specific antigen (PSA) và C-reactive protein (CRP). Các chất chỉđiểm sinh học phức tạp hơn là các tế bào như tiểu cầu hoặc các tế bào T và các tự kháng thể. Một chất chỉ điểm sinh học có thể có nguồn gốc là một chất chỉ điểm gen hoặc là mộtprotein hay là có nguồn gốc từ proteomic. Chúng cũng có thể là chất chỉ điểm DNA, chất chỉđiểm RNA hoặc là một sản phẩm của quá trình chuyển gen. Chất chỉ điểm sinh học có thể đi ra từtế bào hoặc thân tế bào hoặc cũng có thể là các tự kháng thể trong các bệnh tự miễn [16].2.2. CÁC CHẤT CHỈ ĐIỂM SINH HỌC TRONG NHỒI MÁU NÃO Nhồi máu não được chẩn đoán khi có biểu hiện lâm sàng đặc trưng mà không có bằngchứng xuất huyết não trên hình ảnh học. Quy trình chẩn đoán nhồi máu não bao gồm lâm sàng,hình ảnh học với CT hoặc MRI và hình ảnh chụp mạch não, Doppler hay chụp mạch cộng hưởngtừ. Các xét nghiệm huyết học và sinh hoá máu cũng được thực hiện nhưng chưa có nghiên cứuđặc hiệu nào đóng vai trò thường quy trong phát hiện các chất chỉ điểm sinh học. Hầu hết các chất chỉ điểm sinh học hiện nay vẫn chưa được ứng dụng rộng rãi trongTBMMN. Chỉ có một số chất đã được công nhận như là yếu tố nguy cơ: tăng homocystein máu,các kháng thể kháng phospholipide là các chất chỉ điểm sinh học của sự gia tăng nguy cơ củaTBMMN đặc biệt ở người trên 50 tuổi. Tăng CRP cũng làm tăng nguy cơ TBMMN. Nồng độ cácchất chất chỉ điểm sinh học của viêm bao gồm cả CRP siêu nhạy thường kết hợp với xơ vữamạch đều tăng trong giai đoạn cấp của nhồi máu não và bình thường ít nhất 28 ngày sau nhồimáu não (Elkind và cs) [9]. CRP thường kết hợp với mức độ nặng cũng như tử suất của TBMMNvà nó được coi như là yếu tố tiên báo độc lập cho tử suất sau NMN. Việc nhận diện các chất chấtchỉ điểm sinh học giúp hiểu rõ hơn cơ chế bệnh sinh của TBMMN. Các chất chất chỉ điểm sinhhọc có thể là các chất đặc trưng cho nhu mô não hoặc cũng có thể là các phân tử được tiết ratrong tuần hoàn hệ thống do tổn thương nhồi máu não. Các chất chỉ điểm sinh học liên quan đếndòng thác đông máu cũng kết hợp chặt chẽ với NMN và nó đặc trưng cho hiện tượng thuyên tắchuyết khối cấp trong hệ tuần hoàn não. Một số lớn các chất chỉ điểm sinh học lại liên quan đến xơvữa mạch và hiện tượng đáp ứng viêm đối với nhu mô não bị nhồi máu. Nhiều chất chất chỉ điểmsinh học phối hợp nhau càng làm tăng độ nhạy và độ đặc hiệu trong chẩn đoán nhồi máu não(Glen Jickling, 2009) [14]. 36Các kháng thể Chất chỉ điểm sinh học tế bào đệm-Kháng thể kháng phospholipid -S100B-Kháng thể phosphatidylethanolamin -Protein acidic đệm sợi nhỏ (GFAP)Yếu tố tăng trưởng hướng thần kinh týp B HomocysteineChất chỉ điểm sinh học của tổn thương và Chất chỉ điểm sinh học hoá học thần kinhthoái hoá não của NMN-C-tau - lactate trong nãoChất chỉ điểm sinh học do độc tế bào -N-Acetylaspartate-Thụ thể NMDA phân nhóm NR2A NucleosomeCác chất chỉ điểm sinh học của hiện tượng Nucleoside diphosphatekinase Astress oxy hoá Park 7Các chất chỉ điểm sinh học của viêm Visinin like protein 1 (VLP-1)-CRP, IL1,IL6, MMP9, TNFα, Chất chỉ điểm sinh học đông cầm máu-Các phân tử kết dính liên bào 1 -Fibrinogen-Lipoprotein kết hợp phospholipase A2 ...