Các phương thức lạ hóa trong nghệ thuật biểu đạt truyện cười

Truyện cười, với chức năng chính là gây cười, thường sử dụng nhiều phương thức nghệ thuật để tạo nên hiệu quả bất ngờ và hài hước. Bài viết này sẽ tập trung phân tích các phương thức "lạ hóa" – tức là làm cho những điều quen thuộc trở nên mới mẻ, bất ngờ – được sử dụng trong nghệ thuật biểu đạt của truyện cười. Chúng ta sẽ xem xét các kỹ thuật như sự tương phản, nghịch lý, sự biến đổi bất thường, và sự phá vỡ chuẩn mực để làm rõ cách thức mà những yếu tố này góp phần tạo nên tiếng cười và ý nghĩa sâu xa của truyện cười. Qua đó, bài viết sẽ góp phần làm sáng tỏ hơn nghệ thuật xây dựng và thể hiện truyện cười.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Các phương thức lạ hóa trong nghệ thuật biểu đạt truyện cười38 NGHIÊN CỨU - TRAO Đổl đã không hiểu nghĩa, mà đến chữ “bôi” (cái chén) cũng không đọc được, trong lúcCÁC PHUONG THÚC LẠ chúng được ghi ỏ Tam, tự kinh (sách dạy vỡ lòng cho trẻ ngày trưốc). Làm thầy màHOA TRONG NGHỆ THUẬT đến sách vỡ lòng cũng chưa thông suốt thìBIỂU DẠT TRUYỆN CƯỜI sao gọi được là thầy? Cho nên, đây là một sự phóng đại. Sự phóng đại ấy được thể hiện qua việc thầy dạy bừa “Phàm huấnTRIỀU NGUYÊN mông” là ông Phàm, ông Huấn, ông Mông, và biến “bôi” thành “bất” với nghĩa 1. Khái quát là cây bất (mọc ỗ biển Đông!), ỏ hai buổi Sở dĩ người nghe (đọc) truyện cưòi dạy khác nhau, tức thuộc hai hoàn cảnhphát ra được tiếng cười, bởi vì lí trí, tình nói năng riêng biệt. Hoặc như truyệncảm của họ gặp phải điều không bình “Diệu k ế ’ sau:thường: thay vì họ tưỏng cuốỉ cùng nhân Một quan võ có tính sợ vợ. Một hôm,vật sẽ nói, sẽ làm điều “A”, thì hoá ra đang cầm cự với giặc ở hiên thuỳ, bỗngnhân vật đã nói, làm điều “B”, thậm chí nghe tin mật háo là phu nhân đang ở sau“không A”. Tức trí tuệ, cảm xúc đã không lưng xốc tới để hỏi tội quan về việc đemlưồng trước, đã bị đánh lạc hướng trước nàng hầu đi theo. Quan bèn triệu ban thamđối tượng đang quan tâm. Và thông mưu lại vấn kế. Kẻ đưa k ế này, người bàythường, càng lạ lẫm, bất ngờ, tiếng cườicàng sảng khoái, thú vị. mưu nọ, quan đều thấy không ổn. Phương thức, thủ pháp nghệ thuật Bỗng một viên quân sư, vốn dòng râugóp phần quan trọng làm nên điều ấy, gọi quặp, tiến lại tâu rằng:chung là lạ hoá. Có ba phương thức lạ ■ Trước mặt, địch quân như gió bão, -hoá thưồng gặp ở truyện cưòi, đó là lạ hoá sau lưng phu nhăn như nước lũ. Song lọttheo lối phóng đại, lạ hoá theo lối tạo sự vào tay giặc không nguy bằng lọt vào tayviệc bất ngd và lạ hoá theo lối dựng hoàn phu nhân. Chỉ có nước tướng quân hàngcảnh phi thực tế. giặc, để thoát khỏi tay phu nhân là hay 2. Miêu tả các phương thức lạ hoá hơn cả.trong nghệ thuật biểu đạt truyện Quan vỗ đùi khen:cười ■Diệu kế! Tuyệt diệu kế! [5, 61]. 2.1. Lạ hoá theo lối phóng đại Việc sỢ vợ được phóng đại đến mức + Lôĩ phóng đại phổ biến là phóng đại chịu đầu hàng vào tay giặc (có thể bị giếtcác thói tật của nhân vật. Cách phóng đại chết, thưòng cũng phải thân bại danhlà thông qua các hành động (lời nói, việc liệt) còn hơn gặp mặt vợ. Điều phóng đạilàm) của nhân vật mà biểu hiện cái thói ấy được thực hiện bỏi một chuỗi các sựtật được phóng đại ấy. Thí dụ, truyện việc: a) Quan nghe vợ đến hỏi tội đem“Cây bất ở biển Đông” kể về sự kém cỏi nàng hầu đi theo là hoảng hốt, vội triệucủa thầy đồ, chẳng những trước cụm từ ban tham mưu lại để tìm cách đôì phó; b)“Phàm huấn mông” (Phàm việc dạy học) Các kế sách đưa ra, quan đều cho khôngTẠP CHÍ VHDG SỐ 1/2011 39ổn; c) Khi viên quân sư râu quặp (cùng Truyện thứ nhất: “Đặt vòng”hội cùng thuyền với quan) nêu kế “hàng Bà vợ thực hiện k ế hoạch hoá giagiặc, để thoát khỏi tay phu nhân”, thì đình, đi đặt vòng tránh thai. Ong chồngquan rất phấn chấn, xem đó là “diệu kê1’! hỏi:Các sự việc này nốỉ tiếp nhau và kết hợp - Họ đặt vòng to hay nhỏ?lại để tạo nên một sự phóng đại (về cáitật sợ vợ) - Tức: a + b + c = “tật sợ vợ được • To nhỏ nào ai nhìn thấy, ai đo!phóng đại”. Chồng hỏi lại: + Như vậy, có thể thấy, cách phóng - Vòng đó làm bằng gì? Nhựa hay sắtđại vừa trình bày khác với việc phóng đại mạ nhỉ?ngay một chi tiết được đề cập thường gặp - Hình như i-nốc, vì lúc đặt trên đĩatrong ca dao và thơ. Chẳng hạn, trong ca nó kêu leng keng.dao: “Lỗ mũi thì tám gánh lông; Chồng Chồng giật thót người:yêu chồng bảo râu rồng trời cho” (lông - Ấy chết, bà bảo họ đổi lại vòng nhựamũi mọc nhiều của chị nọ được phóng đạilên thành tám gánh, ngay lúc được nêu); đi, mình là nông dân hay đi ngoài đồngtrong thơ: “Vật mình vẫy gió, tuôn mưa; gặp mưa bão, sét nó bắt i-nốc đánh chếtDầm dề giọt ngọc, thân thờ hồn mai” tươi đấy! [4, 60].(Truyện Kiều, đoạn tả nỗi đau đón của Truyện thứ hai: “Tường tận”Kim Trọng lúc chàng gặp lại gia đình Mẹ dặn con:Vương Quan, sau khi nghe ông bà viên ■ Quán cà phê mờ bên kia đường làngoại kể lại tai họa khiến Thuý Kiểu phải bậy bạ lắm, đừng sang uống mà hư ngườibán mình. Cách miêu tả chàng Kim vật đi đấy con ạ.vã được phóng đại đến mức “vẫy gió, tuônmưa”, nhằm cho thấy sự đau đớn dữ dội, Ông bốnghe vậy, hùa theo:tột cùng của chàng). ...