Các quy định cơ bản về quyền tư pháp trong Hiến pháp của giai đoạn xây dựng Nhà nước pháp quyền Việt Nam

Bài viết đã làm sáng tỏ tư tưởng nhân văn Hồ Chí Minh về bản chất của nhà nước và pháp luật Việt Nam kiểu mới và nhận thức-khoa học về vấn đề này; thực trạng của Hiến pháp năm 1992 (sửa đổi lần thứ 1) hiện hành, đồng thời đưa ra những kiến giải lập pháp cụ thể đối với Dự thảo 03 Hiến pháp sửa đổi (lần thứ 2) và một số quy định cơ bản về quyền tư pháp (trên cơ sở mô hình tổ chức bộ máy quyền lực Nhà nước theo ba nhánh) trong Hiến pháp của giai đoạn xây dựng Nhà nước pháp quyền Việt Nam.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Các quy định cơ bản về quyền tư pháp trong Hiến pháp của giai đoạn xây dựng Nhà nước pháp quyền Việt Nam Tạp chí Khoa học ĐHQGHN, Luật học 27 (2011) 77-94 Các quy định cơ bản về quyền tư pháp trong Hiến pháp của giai đoạn xây dựng Nhà nước pháp quyền Việt Nam Lê Văn Cảm, Trịnh Tiến Việt*, Nguyễn Khắc Hải* Khoa Luật, Đại học Quốc gia Hà Nội, 144 Xuân Thủy, Cầu Giấy, Hà Nội, Việt Nam Nhận ngày 22 tháng 03 năm 2011 Tóm tắt. Bài viết đã làm sáng tỏ tư tưởng nhân văn Hồ Chí Minh về bản chất của nhà nước và pháp luật Việt Nam kiểu mới và nhận thức-khoa học về vấn đề này; thực trạng của Hiến pháp năm 1992 (sửa đổi lần thứ 1) hiện hành, đồng thời đưa ra những kiến giải lập pháp cụ thể đối với Dự thảo 03 Hiến pháp sửa đổi (lần thứ 2) và một số quy định cơ bản về quyền tư pháp (trên cơ sở mô hình tổ chức bộ máy quyền lực Nhà nước theo ba nhánh) trong Hiến pháp của giai đoạn xây dựng Nhà nước pháp quyền Việt Nam. 1. Đặt vấn đề * quyết về những vi phạm của Hiến pháp trong hoạt động lập pháp, hành pháp và tư pháp” [1] và; 3) Đại hội Đảng lần thứ XI (năm 2011) vừa qua cũng đã lần đầu tiên đưa ra luận điểm chỉ đạo mới rất quan trọng là: “Nghiên cứu xây dựng, bổ sung các thiết chế và cơ chế vận hành cụ thể để bảo đảm nguyên tắc tất cả quyền lực nhà nước thuộc về nhân dân...; có sự phân công, phối hợp và kiểm soát giữa các cơ quan trong việc thực hiện quyền lập pháp, hành pháp và tư pháp” và “Khẩn trương nghiên cứu, sửa đổi, bổ sung Hiến pháp năm 1992...” [2]. Do đó, trong giai đoạn xây dựng một Nhà nước pháp quyền (NNPQ) đích thực của dân, do dân và vì dân ở Việt Nam hiện nay việc nghiên cứu để làm sáng tỏ về mặt lý luận những vấn đề liên quan đến các quy định về bảo vệ Hiến pháp (BVHP) với việc đưa ra những kiến giải lập pháp (KGLP) cụ thể trong Hiến pháp sửa đổi (HPSĐ) rõ ràng là có ý nghĩa khoa học-thực tiễn quan trọng thể hiện trên một loạt các bình diện chính sau đây: 1. Từ trước đến nay những vấn đề bảo vệ Hiến pháp (BVHP) để sao cho nhà nước và pháp luật kiểu mới của Việt Nam sau Cách mạng tháng 8/1945 thực sự đạt được ba (03) đặc tính cơ bản là của nhân dân (1), dân chủ (2) và pháp quyền (3) luôn là ước mong của Chủ tịch Hồ Chí Minh, khát vọng muôn đời của nhân dân ta và cũng chính là chủ trương của Đảng. Chẳng hạn: 1) Nghị quyết 48/NQ-TW ngày 24/5/2005 của Bộ Chính trị “Về Chiến lược xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật Việt Nam đến năm 2010, định hướng đến năm 2020” đã xác định nhiệm vụ của hệ thống pháp luật quốc gia trong thời kỳ này là hoàn thiện “cơ chế bảo vệ luật và Hiến pháp”; 2) Đại hội Đảng lần thứ X (năm 2006) lần đầu tiên đã đưa ra luận điểm mới rất dân chủ và tiến bộ là “Xây dựng cơ chế phán ______ * Tác giả liên hệ. ĐT: 84-4-37547512. E-mail: viet180411@yahoo.com 77 78 L.V. Cảm và nnk. / Tạp chí Khoa học ĐHQGHN, Luật học 27 (2011) 77-94 1.1. Trước hết, về mặt lập pháp, mặc dù đã trải qua 65 hoạt động với 12 khóa Quốc hội (tháng 11/1946-tháng 5/2011), sau gần 25 năm đổi mới) (kể từ sau Đại hội Đảng lần thứ VI vào tháng 12/1986 và, sau gần 20 năm thi hành Hiến pháp năm 1992 – Đạo luật cơ bản của Nhà nước chính thức ghi nhận Việt Nam là “Nhà nước pháp quyền XHCN của nhân dân, do nhân dân và vì nhân dân” (Điều 2) nhưng rõ ràng là cho đến hôm nay trong hệ thống pháp luật quốc gia hiện hành vẫn chưa có bất kỳ một văn bản pháp luật (VBPL) nào chính thức ghi nhận: cơ quan Nhà nước nào có “thẩm quyền bảo vệ Hiến pháp” (gọi tắt là bảo hiến). Nói một cách khác, cho đến nay ở Việt Nam vẫn chưa hề có cơ chế BVHP nào với tư cách là một cơ chế kiểm soát quyền lực (KSQL) Nhà nước rất quan trọng và hữu hiệu nhất để tạo ra được sự phối hợp và cân bằng, kiểm tra và chế ước nhau giữa các nhánh quyền lực theo đúng nghĩa của nó – BVHP bằng cơ chế KSQL nhà nước ngay từ bên trong nội bộ hệ thống quyền lực thông qua một cơ quan chuyên trách của bộ máy công quyền (vì thực ra Hiến pháp năm 1992 cũng chưa hề đề cập đến các thuật ngữ như: “KSQL” hay “thẩm quyền BVHP” theo đúng nghĩa của chúng). Bởi lẽ, tìm đọc tất cả các điều khoản trong Hiến pháp này, người ta mới chỉ thấy một số thuật ngữ như: 1) “Quyền giám sát tối cao” của Quốc hội đối với “toàn bộ hoạt động của Nhà nước” (khoản 4 Điều 83); 2) Quốc hội có thẩm quyền “Thực hiện quyền giám sát tối cao việc tuân theo Hiến pháp...” (khoản 2 Điều 84); 3) Ủy ban Thường vụ (UBTV) Quốc hội có thẩm quyền “Giải thích Hiến pháp” và “Giám sát việc thi hành Hiến pháp” (các khoản 3, 5 Điều 91) và; 4) Chính phủ có nhiệm vụ “Bảo đảm việc tôn trọng và chấp hành Hiến pháp” (đoạn 2 Điều 100). 1.2. Hai là, về mặt chính trị-xã hội, và có lẽ cũng chính vì sự bất cập như vậy mà Đại hội Đảng lần thứ XI vừa qua lần đầu tiên đã khẳng định luận điểm mới rất tiến bộ và dân chủ (như đã nêu trên). Như vậy, rõ ràng là từ thực tiễn hoạt động của bộ máy quản lý (BMQL) Nhà nước đương đại đã cho thấy, nguyện vọng tha thiết của xã hội và nhân dân ta đang đòi hỏi cấp bách việc sửa đổi-bổ sung lần thứ 2 Hiến pháp năm 1992 hiện hành (nói chung) và các quy định về quyền tư pháp (QTP) và BVHP (nói riêng) để sao cho Hiến pháp với tư cách là đạo luật cơ bản của Nhà nước có tính pháp chế tối thượng (cao nhất) sau khi được sửa đổi-bổ sung phải được bảo vệ một cách hữu hiệu nhằm loại trừ tình trạng ban hành các VBPL vi hiến, cũng như những hành vi được thực hiện trên cơ sở các văn bản vi hiến đó, đồng thời góp phần ngăn ngừa các xâm phạm các quyền và tự do hiến định của công dân từ phía quyền lực Nhà nước, góp phần xây dựng thành công một NNPQ đích thực là của dân, do dân và vì dân ở Việt Nam. 1.3. Ba là, về mặt thực tiễn, mặc dù tính cấp bách của việc BVHP trong thực tiễn đời sống xã hội đã được Đại hội Đảng lần thứ X đưa ra và chính thức ghi nhận trong văn kiện quan trọng nhất của Đại hội này (như đã nêu trên đây) nhưng từ đó đến nay thì thực trạng của vấn đề này ra sao (?). Khoa học pháp lý (KHPL) nước nhà đã làm gì để phục vụ cho thực tiễn của đất nước (?). Có lẽ đây chính là “kẽ hở” và là điều bất cập lớn nhất của kiểu nghiên cứu khoa học ...