CẢM THỨC CÔ ĐƠN TRONG THƠ ĐỖ PHỦ

Nhân cách - hồn thơ thi hào Nguyễn Du (1765-1820) đã tìm được sự đồng vọng lớn lao và tình cảm đặc biệt ở Thi Thánh Đỗ Phủ (712-770). "Lệch pha" thời gian hơn mười thế kỉ nhưng thơ ca của họ có khá nhiều nét tương đồng. Bài viết đề cập đến những tương đồng khác biệt trong cảm thức cô đơn để thấy rõ hơn sự độc đáo của cái tôi trữ tình trong sáng tác của mỗi nhà thơ.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
CẢM THỨC CÔ ĐƠN TRONG THƠ ĐỖ PHỦ CẢM THỨC CÔ ĐƠN TRONG THƠ ĐỖ PHỦVÀ THƠ CHỮ HÁN NGUYỄN DUNhân cách - hồn thơ thi hào Nguyễn Du (1765-1820) đã tìm đượcsự đồng vọng lớn lao và tình cảm đặc biệt ở Thi Thánh Đỗ Phủ(712-770). Lệch pha thời gian hơn mười thế kỉ nhưng thơ cacủa họ có khá nhiều nét tương đồng. Bài viết đề cập đến nhữngtương đồng khác biệt trong cảm thức cô đơn để thấy rõ hơn sựđộc đáo của cái tôi trữ tình trong sáng tác của mỗi nhà thơ.1. Nghiên cứu Đỗ Phủ có thể thấy những ám ảnh về nỗi cô độcdường như đã được báo trước từ thuở nhà thơ còn thiếu thờiđến lúc nhắm mắt xuôi tay. Bàng bạc trong thơ ca ông là nỗi lòngcô đơn bi tráng của một con người khát khao đi tìm lẽ sống đíchthực của đời mình. Trên cái nền trầm lắng của sự cô độc, ứng vớimỗi giai đoạn, nỗi cô đơn của nhà thơ có những sắc thái biểuhiện khác nhau.Thời kì đầu, cảm hứng cô đơn trong thơ Đỗ Phủ không phải củamột người thường mà là của một bậc kì tài:Cửu linh thư đại tự,Hữu tác thành nhất nang(Tráng du)(Chín tuổi đã viết được chữ lớn,Văn chương đã làm ra một phong cách riêng.)Năm hai lăm tuổi, đến thăm cha đang giữ chức Tư mã ở DuyệnChâu, Đỗ Phủ bước lên lầu cao dõi mắt nhìn không gian rộnglớn: núi Thái Sơn nối liền với biển cả trong đám mây nổi, cánhđồng Thanh Châu, Từ Châu bằng phẳng, trơ trọi, bát ngát...Trong cái bơ vơ trước ngoại cảnh, quá khứ - tương lai dồn dậphiện về, thi nhân đã viết nên những câu thơ tuyệt bút để diễn tảcái cô độc bi thảm của lòng mình:Tòng lai đa cổ ý,Lâm diễu độc trù trừ.(Đăng Duyện Châu thành lâu)((Nơi này) xưa nay nhiều ý vị cổ kimĐứng ngắm mà lòng (cảm khái) dùng dằng.)Giấc mộng tiến thân bằng con đường thi cử không thành. Cuộcđời nhà thơ bắt đầu những chuỗi ngày lữ thứ phiêu linh, ăn nhờ ởđậu quê người. Lưu vong trong chiến loạn, Đỗ Phủ sống phiêubạt cô đơn nơi đất khách quê người. Nỗi lòng sầu xứ, tâm trạnglưu đày, tâm thế bi thương cùng lúc đã phả vào thơ ông nhữnghơi thở thê lương, chua chát của một con người khát khao dấnthân lập chí giúp đời nhưng bị gạt bỏ ra ngoài xã hội. Giờ đây nỗicô độc không còn là của người trẻ tuổi tài cao kiêu ngạo, lạ lùngnhư ngày trước mà là của con người bất đắc chí đã nếm trải hếtnhững thất bại, đau thương, đói khổ trong đời. Từ giai đoạn nàytrở đi, trong thơ Đỗ Phủ xuất hiện hình ảnh một ông già côi quạnhthường lui về ở ẩn xóm bên sông, lấy cảnh tịch mịch, u buồn đểsống nốt những ngày cuối đời:Giang thôn độc quy xử,Tịch mịch dưỡng tàn sinh.(Phụng tế dịch trùng tống Nghiêm công tứ vận)(Nay một mình về ở ẩn xóm bên sông,Lấy cảnh vắng nuôi cuộc đời còn lại.)thường ngắm trăng một mình mà lòng não nề đau đớn:Thu nguyệt nhưng viên dạ,Giang thôn độc lão thôn.(Thập thất dạ đối nguyệt)(Đêm có vầng trăng thu vẫn tròn,Thân già một mình ở xóm bên sông.)Ông thường ngủ một mình dưới trăng thu trong vắt, thấu lạnh hồnngười:Thanh thu mạc phủ tỉnh ngô hàn,Độc túc giang thành lạp cự tàn.(Túc phủ)(Trời thu trong, cây ngô bên giếng mạc phủ lạnh lùng,Một mình ngủ lại ở thành sông, ngọn nến lụi tắt.)Dưới ánh trăng lạnh lẽo, úa vàng tàn tạ, thi nhân thấy mình nhỏbé, lẻ loi, đơn độc hơn bao giờ hết:Phiêu phiêu hà sở tự?Thiên địa nhất sa âu.(Lữ dạ thư hoài)(Thân mình chơi vơi giống cái gì?Giống chim âu trên bãi cát trong khoảng trời đất)Với dự cảm nếu gặp thời Khai Nguyên vua sáng tôi hiền đườngmây rộng thênh thênh cử bộ thì Đỗ Phủ đâu phải rơi vào cảnhnhất sa âu mà khóc thương cho thân phận mình:Hải nội phong trần chư đệ cách,Thiên nhai thế lệ nhất thân dao.(Dã vọng)(Trong nước đang cơn gió bụi đàn em xa cách,Một thân nơi chân trời xa thẳm luống những sụt sùi)Thi nhân cảm nhận nỗi cô độc của mình cũng là nỗi cô độc củaTam Lư Đại phu Khuất Nguyên ngày trước:Phấn độc sử kỳ sự,Ký quýnh độc nhi bất như quân hề.(Sở từ)(Ở một mình nơi đất lạ,Đã cô độc lại lẻ loi)Ngẫm lại thấy mình loay hoay trong cảnh cô độc giữa đất trời vôtình, nhà thơ càng cảm thương cho thân phận mình.Nỗi đau vì quốc phá, gia vong, vì thân thế, lý tưởng sụp đổ cứchồng chất lên tấm thân già yếu nhiều bệnh tật đã khiến tình cảmtrong thơ Đỗ Phủ về giai đoạn cuối đời trở nên tiêu sái, âm điệuthê lương. Nỗi khổ vật chất và bi kịch tinh thần cứ đè nặng lên đôichân yếu, mắt mờ, tóc bạc để rồi một ngày kia nhà thơ bước lênđài cao đặt một mái tóc bạc giữa đất trời mênh mông, bát ngát:Vạn lý bi thu thường tác khách,Bách niên đa bệnh độc đăng đài.(Đăng cao)(Thương cho mùa thu muôn dặm cứ phải xa nhà,Đau ốm suốt cuộc đời, một mình lên đài cao.)Câu thơ như tổng kết mọi nỗi truân chuyên, uất hận nhuốm màubi thương cả một đời người. Cũng là đăng cao nhưng conngười đăng cao trong giai đoạn đầu Thịnh Đường của Trần TửNgang có tư thế hiên ngang, hào phóng, mang chiều kích vũ trụđầu đội trời, chân đạp đất, còn con người trong giai đoạn cuốiThịnh Đường của Đỗ Phủ lại nhiề ...