CHỨNG XƠ HÓA CƠ DELTA (XHCĐ) VÀ CÁC BIẾN DẠNG KHÁC Ở VÙNG VAI TRẺ EM

Hiện tượng “chim sệ cánh” được phát hiện ở vai trẻ em Việt Nam từ nhiều năm qua. Bộ y tế rất quan tâm về nguyên nhân và đã họp bàn riêng về “qui trình kỹ thuật phẫu thuật xơ hóa cơ delta”. Mục đích bài này là bàn về chẩn đoán chứng XHCĐ, nêu lên một số triệu chứng của các bệnh không phải XHCĐ, và nhắc lại chứng xơ hóa ở các cơ khác. Dấu hiệu lâm sàng, xét nghiệm, và điện cơ đồ được đề cập, không bàn về nguyên nhân và xử trí. ...
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
CHỨNG XƠ HÓA CƠ DELTA (XHCĐ) VÀ CÁC BIẾN DẠNG KHÁC Ở VÙNG VAI TRẺ EM CHỨNG XƠ HÓA CƠ DELTA (XHCĐ) VÀ CÁC BIẾN DẠNG KHÁC Ở VÙNG VAI TRẺ EM Võ Thành Phụng* TÓM TẮT Hiện tượng “chim sệ cánh” được phát hiện ở vai trẻ em Việt Nam từ nhiều năm qua.Bộ y tế rất quan tâm về nguyên nhân và đã họp bàn riêng về “qui trình kỹ thuật phẫuthuật xơ hóa cơ delta”. Mục đích bài này là bàn về chẩn đoán chứng XHCĐ, nêu lên mộtsố triệu chứng của các bệnh không phải XHCĐ, và nhắc lại chứng xơ hóa ở các cơ khác.Dấu hiệu lâm sàng, xét nghiệm, và điện cơ đồ được đề cập, không bàn về nguyên nhân vàxử trí.ABSTRACT As of now, more than 2000 Vietnamese children have presented with deltoid musclecontractures; various etiologies and management are being officially examined. The purpose of the paper is to discuss elements of diagnosis for the deltoid musclecontractures versus other pathological entities at the pediatric shoulder, and to recallvarious contractures at other skeletal muscles, congenital or acquired.* GS. BS. BV. CTCH, Bộ môn CTCH – PHCN, ĐH Y Dược TP. HCM.  Ngày 12-04-2006 Bộ Y Tế mời họp về “xây dựng qui trình kỹ thuật phẫu thuật xơ hóa cơ delta (XHCĐ), chủ trì có TS Lý Ngọc Kính – Vụ trưởng Vụ Điều trị, và Đại tá PGS TS Nguyễn Tiến Bình – Phó Viện Trưởng Học viện Quân Y; dự kiến tháng 05- 2006 phổ biến phác đồ bệnh XHCĐ để áp dụng cho bệnh nhân ở các địa phương. Hiện tượng XHCĐ (y văn quốc tế gọi là deltoid muscle contractures) có nhiều nguyên nhân cần được nghiên cứu, nhưng bài này chỉ bàn về 3 vấn đề:  một số điểm về chẩn đoán XHCĐ,  các bệnh không phải XHCĐ,  chứng co cơ (xơ hóa, co rút), để góp phần xác định vị trí của chứng XHCĐ trong nhóm các cơ bị xơ hóa, không bàn về nguyên nhân và xử trí.CHẨN ĐOÁN XHCĐ  Khám bệnh nhân ở tư thế đứng thẳng lưng, xuôi 2 tay. Vai bệnh sệ thấp hơn vai lành; cánh tay không áp sát vào lồng ngực được (vai khuỳnh), như bị trật khớp do chấn thương; vai bị cố định ở tư thế dạng (abduction) khoảng 300 (hình 1). Hình 1: cánh tay trái bị cố định ở tư thế dạng, xương bả vai nhô lên.  Nếu đưa chi trên bên bệnh áp vào trước ngực, xương bả vai bóc ra khỏi lồng ngực (như mọc cánh), nhô khỏi vai (hình 2), do nguyên ủy bó sau của cơ delta (bị xơ hóa) níu cứng vào góc ngoài của gai xương bả vai. Hình 2: chi trên áp vào trước ngực, xương bả vai nhô lên. Động tác nói trên làm lộ rỏ rãnh lõm da (Hình 3) dọc bó cơ delta bị xơ hóa. Với 3 triệu chứng nói trên, XHCĐ sẽ được ãnh n đoán không khó lắm. Hình 3: r chẩ loom da. CÁC BỆNH KHÔNG PHẢI XHCĐ Khi vai cao hơn vai lành:  hai vai khép sát nách (áp, adduction) bình thường, không bị cứng ở tư thế dạng cố định (vai khuỳnh) như trong trường hợp xơ teo cơ delta,  xương vai bị kéo chếch lên do sự phát triển không bình thường (bị xơ ngắn) của cơ góc xương vai (musculus levator scapulae) ;  nhìn từ phía sau lưng bệnh nhân, bệnh Sprengel (hình 4) có thể xác định bằng quan sát.  Khi khám lâm sàng, cần cởi hẳn áo của bệnh nhân để kiểm tra:  cột sống có bị vẹo, gù ?  khuỷu bị cán vá (cubitus varus), do di chứng gãy trên 2 lồi cầu xương cánh tay trẻ em? Vai bị khỳnh do biến dạng cán vá của gãy củ ở khuỹu, không do xơ teo cơ delta! Nếu khám nhanh, các biến dạng nói trên có thể bị bỏ sót, gây lầmlẫn chẩn đoán.  Khi bệnh nhân đứng, chóng 2 tay vào tường trước mặt, nếu 1 hay 2 xương bả vai bị nhô ra Hình 4: bệnh Sprengel sau, nhô lên như “hình cánh” (winged scapulae), có thể nghĩ đến chứng liệt thần kinh Charles Bell (thần kinh ngực dài) của cơ răng cưa trước (serratus anterior, hình 5). Vì liệt nên cơ răng không còn kềm xương bả vai áp sát vào lồng ngực. Ở trường hợp này, khi bệnh nhân đứng thẳng lưng, xuôi 2 tay, sẽ không thấy dấu khuỳnh vai (dạng vai, abduction) như trường hợp cơ delta bị xơ hóa. Có thể dùng điện cơ để khám nghiệm chứng minh dây thần kinh ngực dài bị tổn thương. Hình 5: cơ răng cưa trước, xương bả vai, và lồng ngực. Khối u phía trong (bệnh u xương sụn) đầu trên xương cánh tay có thể cản trở tư thế khé ...