Chương VII: CHẤT CHỈ ĐIỂM UNG THƯ

Mục tiêu học tập 1. Trình bày được tiêu chuẩn của một chất chỉ điểm khối u 2. Trình bày được các ứng dụng lâm sàng các chất chỉ điểm khối u 3. Kể được một số chất chỉ điểm của một số loại ung thư chủ yếu: Vú, đại tràng, buồng trứng, tiền liệt tuyến, gan, giáp trạng, tế bào mầm và ung thư nguyên bào nuôi. Mỗi năm có hơn 6 triệu người chết vì bệnh ung thư, 1.4 triệu ca ung thư mới được chẩn đoán trên thế giới. Theo đánh giá của Tổ chức y...
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Chương VII: CHẤT CHỈ ĐIỂM UNG THƯ 1Chương VII CHẤT CHỈ ĐIỂM UNG THƯMục tiêu học tập1. Trình bày được tiêu chuẩn của một chất chỉ điểm khối u2. Trình bày được các ứng dụng lâm sàng các chất chỉ điểm khối u3. Kể được một số chất chỉ điểm của một số loại ung thư chủ yếu: Vú, đại tràng, buồng trứng,tiền liệt tuyến, gan, giáp trạng, tế bào mầm và ung thư nguyên bào nuôi.I. ĐẶT VẤN ĐỀ Mỗi năm có hơn 6 triệu người chết vì bệnh ung thư, 1.4 triệu ca ung thư mới được chẩnđoán trên thế giới. Theo đánh giá của Tổ chức y tế thế giới (WHO), trong 20 mươi năm tới cáccon số trên sẽ gia tăng và lên đến 10 triệu trường hợp tử vong và trên 16 triệu ca ung thư mới. Ở Việt Nam, bên cạnh các bệnh nhiễm khuẩn và suy dinh dưỡng ngày càng giảm dần, thìbệnh ung thư, bệnh tim mạch, tâm thần đang có nguy cơ gia tăng. Các loại ung thư hay gặp ởnước ta là ung thư phổi, dạ dày, vú, gan, vòm họng, đại trực tràng, hạch bạch huyết, tử cung,buồng trứng… Trong khi ở nhiều nước, chương trình sàng lọc phát hiện sớm ung thư đạt kết quả tốt, đãgóp phần chữa khỏi hơn 50% bệnh nhân ung thư thì ở nước ta đa số người bị ung thư khi đượcchẩn đoán đã ở giai đoạn muộn, tỉ lệ chữa khỏi bệnh còn rất thấp. Cơ hội chữa khỏi bệnh ung thưchính là làm sao phát hiện sớm ung thư. Chất chỉ điểm khối u có ngày càng có nhiều vai trò trong sàng lọc, đánh giá gánh nặngung thư, tiên lượng bệnh, theo dõi kết quả điều trị và dự báo tái phát. 2II. KHÁI NIỆM VỀ CHẤT CHỈ ĐIỂM KHỐI U1. Định nghĩa Các chất chỉ điểm ung thư (CCĐUT) là những phân tử tự nhiên có trong huyết thanh,huyết tương và các dịch khác trong cơ thể, hoặc các mẫu thử lấy từ mô tươi hoặc mô đã nhúngparaffin để xác định sự hiện hữu của ung thư, để đánh giá tiên lượng bệnh nhân hoặc theo dõi sựđáp ứng của bệnh với phương pháp điều trị. Chất chỉ điểm ung thư còn được tìm thấy bên trong tế bào cả tế bào chất và nhân vànhững chất này liên kết với màng tế bào. CCĐUT thường có bản chất protein, xuất hiện trongmáu, nước tiểu, trong các chất dịch, mô của cơ thể người bệnh và thường không xuất hiện rõ ởngười khoẻ mạnh. Sự thay đổi nồng độ của CCĐUT có liên quan một cách chắc chắn tới sự pháttriển các khối u ác tính của cơ thể đó.2. Phân loạiCó hai loại chỉ điểm khối u chính2.1. Chỉ điểm tế bào: Là các kháng nguyên tập trung trên bề mặt của màng tế bào như trong bệnhLeucemie, các nội tiết tố và cơ quan thụ cảm nội tiết trong ung thư vú…2.2. Chỉ điểm dịch thể: Là những chất xuất hiện tập trung trong huyết thanh, nước tiểu hoặc cácdịch khác của cơ thể. Các chất này được tổng hợp và bài tiết từ các mô của khối u, được giảiphóng nhờ sự phân hủy tế bào u hoặc được tạo thành như là sự phản ứng của cơ thể đối với khốiu. 32.3. Phân loại chất chỉ điểm theo bản chất và các ung thư liên quan chính Bảng 1. Phân loại CCĐUT theo bản chất và các chỉ định chính Các loại chất chỉ điểm ung thư Bệnh liên quan chínhCác enzyme UT xương, gan và nhau thai Alkaline phosphastase Lactate dehydrogenase (LDH) U lymphô ác, UT máu UT phổi TB nhỏ, u nguyên bào thần kinh Neuron specific antigen UT tiền liệt tuyến Prostatic Acid Phosphastase UT tiền liệt tuyến Prostatic Specific Antigen (PSA)Các hormone UT phổi TB nhỏ Adrenocorticotrophic Hormone (ACTH) UT giáp thể tủy Calcitonin Ung thư nhau thai Human chorionic gonadotrophinKháng nguyên thai ung thư α-Fetoprotein UT gan nguyên phát UT đại trực tràng Carcinoembryonic antigen (CEA)Kháng nguyên carbohydrate CA 15-3 UT vú CA 27-29 UT vú (tái phát) UT buồng trứng và nội mạc tử cung CA 125 4Receptor và các chất chỉ điểm khác Estrogen và Progesteron UT vú Đa u tủy, u lymphô ác Immunoglobulin Đa u tủy, u lymphô ác tế bào B MicroglobulinCác chất chỉ điểm gen Các gen sinh UT: ...