Cơ quan nhân quyền quốc gia, vị trí của nó trong Hiến pháp trên thế giới và gợi ý cho Việt Nam

Bài viết Cơ quan nhân quyền quốc gia, vị trí của nó trong Hiến pháp trên thế giới và gợi ý cho Việt Nam bao gồm những nội dung về khái quát về cơ quan nhân quyền quốc gia; thực trạng các cơ quan nhân quyền quốc gia trên thế giới; những gợi ý cho Việt Nam.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Cơ quan nhân quyền quốc gia, vị trí của nó trong Hiến pháp trên thế giới và gợi ý cho Việt NamCơ quannhânquyềnquốcgia,vị trícủanótrongHiếnpháptrênthếgiớivàgợiýchoViệtNam 1.Kháiquátvềcơquannhânquyềnquốcgia Theođịnhnghĩagiảndị củaLiênhiệpquốc(LHQ),“cơ quannhânquyềnquốc gia” (tiếng Anh: National Human Rights Institutions NHRIs), hoặc NationalInstitutionsforProtectionandPromotionofHumanRights)là“mộtcơquan(body)đượcgiaonhữngchứcnăngcụthểtrongviệcthúcđẩyvàbảovệnhânquyền”1. RấtnhiềungườinhầmlẫnkhiđồngnhấtNHRIsvớicáctổchứcphichínhphủ (NGO),thậmchívớicáctổ chứcđốilậpvớinhànước.Thựcchất,cácNHRIs là một thiết chế có tính chất của cơ quan nhà nước (quasigovernmentalagency),cóchứcnăngtư vấn,hỗ trợ cácnhànướctrongviệcbảovệ,thúcđẩynhânquyền.Nócómộtvịthếrấtđặcbiệt,khônggiốngvớicácNGO,đồngthờicũngkhônggiốngcáccơ quannhànướcthôngthường.Cụ thể,cácNHRIs:(i)khôngphảilàmộtNGO(vìkhônghoàntoànđộclập vớichínhphủ);(ii)khôngphảilàmộtcơ quanlậppháp(vìkhôngcóchứcnăngđạidiện,khôngcóquyềnbanhànhvănbảnquyphạmphápluật…);(iii)khôngphảilàmộtcơquantưpháp(vìkhôngcóchứcnăngtàiphán);(iv) cũngkhônghẳnlàmộtcơquanhànhchính(trongmộtsốtrườnghợp,NHRIđượcđặttrong/dướimộtcơ quanhànhpháp,nhưngnóđượchưởngmứcđộ độclậpnhấtđịnhvềcơcấutổchức,chứcnăng,nhiệmvụvàhoạtđộng). Cónhữngđộnglựcvàsứcéptừcảbêntrongvàbênngoàicácquốcgiathúc đẩyviệcthànhlậpcácNHRIs.Trênphươngdiệnquốctế,ngaytừkhithành lập,LHQđãquantâmvàcónhucầutiếpnhậnsự trợ giúpcủacàngnhiều càngtốtcácchủ thể ở nhiềucấpđộ (quốctế,khuvực,quốcgia)vàohoạtđộngbảovệ,thúcđẩynhânquyền.Điềunàydẫntớiviệcvàonăm1946,HộiđồngKinhtếXãhộicủaLHQ(ECOSOC)đãyêucầucácquốcgiathànhviênthànhlậpcácnhómhoặcủybannhânquyềnđể phốihợphoạtđộngvớiỦybannhânquyềnLHQ(nayđãđượcthaythếbởiHộiđồngNhânquyềnLHQ). Ởcấpđộ quốcgia,cácnhànướcđóngvaitròképvừalàchủ thểcónghĩa vụchínhtrongviệcbảovệ,thúcđẩynhânquyền,vừalàthủphạmchínhcủa cácviphạmnhânquyềnvìvậy,cầnmộtcơ quantư vấncótínhđộclập tươngđốiđểgópývàtrợgiúp.CácNHRIsđượcthiếtlậpđểđóngvaitròđó.Nhữngcơquanđặcbiệtnàygiúpcânbằnggiữahaitháicực:sựquáhữu(bảo thủ,trìtrệ…)củacáccơquannhànướcvàsựquátả(cựcđoan,mộtchiều…) củacácNGOtronglĩnhvựcnhânquyền. Trênthựctế,khôngcómộtmôhìnhchungvềNHRIschocácquốcgia.Mỗi nướccónhữngmôhìnhNHRIskhácnhau(về têngọi,cơcấutổchức,chức năng,nhiệmvụ…);tuynhiên,cácNHRIsthôngthườngđượcthiếtlậptheoba hìnhthứcchủ yếuđólà:(i)Cơ quanthanhtraQuốchội(Ombudsman); Ủy bannhânquyềnquốcgia(NationalHumanRightsCommission/Committee); (iii)Cơ quanchuyêntráchvề mộtvấnđề nhânquyềncụ thể (SpecializedInstitutions). Các Ủybannhânquyềnquốcgiathôngthườngthuộcnhánhhànhpháp,doChínhphủ thànhlậpnhưngcótínhđộclậptươngđốivớicáccơ quanhànhphápkhácvàcóthểcónhiệmvụbáocáothườngkỳvớicơquanlậppháp.Ủyviêncủacácủybannhânquyềnquốcgiacóthểcóchuyênmônkhácnhau,tuy nhiênđềuphảicóuytín,kinhnghiệm,đượcbầuratrêncơ sở tínhđếntính đạidiệnchovùng,miền,nhómngười,đảngphái…củaquốcgia. CácCơquanThanhtraQuốchộithôngthườngthuộcnhánhlậppháp,được NghịviệnthànhlậpnhưngcótínhđộclậptươngđốivớiNghịviện.Vềbản chất,ThanhtraQuốchộikhôngphảilàcơquangiámsátnhánhhànhpháp,mà chỉđóngvaitròlàcơquantrunggiangiữacáccánhânvàcácchínhphủ(giống các ủybannhânquyền)trongcácvấnđề nhânquyền.ChứcnăngchínhcủaCơ quanThanhtraQuốchộilàbảovệ sự côngbằngvàtínhpháplýtrong hoạtđộnghànhchínhcông(baogồmnhưngrộnghơnviệcbảovệquyềncon người).CơquanThanhtraQuốchộicóthểlàmộtcánhânhoặcmộtnhómcá nhân(vănphòng/cơquanthanhtraQuốchội).MặcdùcácCơ quanThanhtraQuốchộitrênthế giớikhônghoàntoàngiốngnhauvề cáchthứctổ chức nhưngkháđồngnhấtvềchứcnăng,nhiệmvụvàthủtụchoạtđộng. Ngoàihaidạngphổbiếnkểtrên,ởmộtsốnướccònthànhlậpcáccơquan chuyêntráchvềmộtvấnđềnhânquyềncụthểhoặcquyềncủamộtsốnhómxãhộinhấtđịnh,cụ thể như cácủybanquốcgiavề ngườithiểusố,ngườibảnđịa,phụnữ,trẻem,ngườikhuyếttật,ngườilaođộngditrú… Mặcdùtồntạidướinhiềuhìnhthức,songcácNHRIsđềutuânthủnhững nguyêntắcchungvềtổchứcvàhoạtđộngcủacáccơquannhânquyềnquốc gia(cácNguyêntắcPari).CácNguyêntắcParilàmộtvănkiệnquốctế có tínhkhuyếnnghị (khôngcóhiệulựcràngbuộcvề pháplý),đượcĐạihộiđồngLHQthôngquatheoNghịquyết48/134ngày20/12/1993tạithủđônướcPháp,trongđóxácđịnhmộttậphợpnhữngnguyêntắcnềntảngchoviệc thànhlập,tổ chứcvàhoạtđộngcủacácNHRIstrênthế giới2.Vănkiệnnàyđề cậpđếncácvấnđề:thẩmquyềnvàtráchnhiệmcủaNHRIs;cơ cấutổchứcvànhữngbảođảmvề tínhđộclậpvàđanguyêncủaNHRIs;những cáchthứchoạtđộngcủaNHRIs;cácnguyêntắcbổsungliênquanđếnvịthếcủaNHRIscóthẩmquyềnxửlýnhữngkhiếunạiviphạmnhânquyền. Vềthẩmquyền,theocácNguyêntắcPari,cácNHRIsphảiđượcphápluậtquốcgiagiaoquyềnvànhiệmvụ thúcđẩyvàbảovệ nhânquyềncàngrộngcàngtốt.Về chứcnăng,cácNHRIsđóngvaitrò:tư vấn(theoyêucầu)cho Chínhphủ,Nghịviệnvàcáccơquannhànướckhácvềcácvấnđềlậppháp, hànhpháp,tưphápvàthựctiễnliênquanđếnbảovệvàthúcđẩynhânquyền;soạnthảovàcungcấpchocác ...