Đặc điểm của một số vị từ biểu thị hoạt động nói năng trong các truyện Nôm thế kỉ XVIII – XIX

Bài viết tìm hiểu về một số đặc điểm của vị từ nói năng trong các truyện thơ Nôm thế kỉ XVIII – XIX, đồng thời tập trung khảo sát đặc điểm cơ bản của các từ “nói”, “rằng”, “hỏi”, “thưa” dựa trên cơ sở đối lập về khả năng tham gia/ không tham gia cấu trúc chứa phát ngôn trực tiếp, có/ không sắc thái biểu cảm và tần số xuất hiện trong các văn bản khảo sát.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Đặc điểm của một số vị từ biểu thị hoạt động nói năng trong các truyện Nôm thế kỉ XVIII – XIX TẠP CHÍ KHOA HỌC ĐHSP TPHCM Số 4(69) năm 2015 _____________________________________________________________________________________________________________ ĐẶC ĐIỂM CỦA MỘT SỐ VỊ TỪ BIỂU THỊ HOẠT ĐỘNG NÓI NĂNG TRONG CÁC TRUYỆN NÔM THẾ KỈ XVIII – XIX LÊ KÍNH THẮNG*, PHẠM HỒNG HẢI** TÓM TẮT Bài viết tìm hiểu về một số đặc điểm của vị từ nói năng trong các truyện thơ Nôm thế kỉ XVIII – XIX, đồng thời tập trung khảo sát đặc điểm cơ bản của các từ “nói”, “rằng”, “hỏi”, “thưa” dựa trên cơ sở đối lập về khả năng tham gia/ không tham gia cấu trúc chứa phát ngôn trực tiếp, có/ không sắc thái biểu cảm và tần số xuất hiện trong các văn bản khảo sát. Từ khóa: vị từ, vị từ nói năng, tiếng Việt. ABSTRACT The characteristics of verbs of speaking in Nom stories in the 18th and 19th centuries The paper examines the characteristics of verbs of speaking in Nom stories in the 18th and 19th centuries. The paper focuses on the basic characteristics of “rằng”, “hỏi”, “nói”, “thưa” which are based on the opposition of the ability of participating in direct speech structure or indirect speech, having or not having emotional attitudes, and frequency of their appearing in the stories which are surveyed. Keywords: verb, verbs of speaking, Vietnamese. 1. Đặt vấn đề cho rằng VTNN thuộc vào nhóm vị từ Vị từ biểu thị hoạt động nói năng nội động [5], tuy nhiên, chúng tôi [6] cho (VTNN) được đề cập khá nhiều trong các rằng VTNN là vị từ kiêm nhiệm, chúng công trình nghiên cứu ngôn ngữ. Nhóm có thể vừa hoạt động như vị từ nội động vị từ này có thể được nghiên cứu từ góc vừa hoạt động như vị từ ngoại động (và độ hoạt động cú pháp, ngữ nghĩa, cấu là vị từ ngoại động kém điển hình). trúc tham tố hoặc từ phương diện dụng Từ một hướng tiếp cận khác, VTNN pháp (xem [7], [1], [9]). Các tài liệu ngữ có thể phân chia thành hai nhóm căn cứ vào dụng học thường xếp VTNN vào nhóm vị vai trò và cấu trúc cú pháp mà nó tham gia: từ chỉ hành vi xác tín (assertives) [10]. (i) VTNN gián tiếp (biểu thị hành động nói, Xét từ phương diện cấu trúc nghĩa, một không đi kèm phát ngôn trực tiếp); (ii) số tác giả cũng bàn về số lượng, đặc điểm VTNN trực tiếp (giới thiệu một phát ngôn ngữ nghĩa của các diễn tố, chu tố trong trực tiếp theo sau nó). Trong ví dụ dưới cấu trúc tham tố của vị từ nhóm này [3], đây, vị từ in đậm trong câu đầu thuộc nhóm [4]. Nhìn từ hoạt động cú pháp, có tác giả (i), trong câu sau thuộc nhóm (ii). * TS, Trường Đại học Đồng Nai; Email: lekinhthang@gmail.com ** NCS, Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, ĐHQG TPHCM 70 TẠP CHÍ KHOA HỌC ĐHSP TPHCM Lê Kính Thắng và tgk _____________________________________________________________________________________________________________ Nói dù nghe cũng thế nào truyện Nôm thế kỉ XVIII-XIX Lặng dù, nghe cũng nao nao chẳng đành. Để có cái nhìn đầy đủ, chính xác về (Bích Câu kì ngộ) hoạt động của nhóm VTNN trong tiếng Bước ra còn nói mấy lời: Việt giai đoạn thế kỉ XVIII-XIX, cần Thiên vàn khảo đến một hai cho cùng. phải mở rộng việc khảo sát nhiều kiểu (Nhị độ mai) văn bản, đặc biệt các văn bản phản ánh Một vị từ có thể được xếp vào cả những cách diễn đạt mang tính khẩu ngữ, hai nhóm tùy thuộc cách dùng, chức năng tự nhiên. Tuy nhiên với mục đích tìm cụ thể. Tuy nhiên, như sẽ trình bày trong hiểu bước đầu, chúng tôi chọn ngữ liệu mục 2, có một số vị từ thường hoạt động khảo sát là 7 văn bản văn học Nôm1 bao nhiều với tư cách thành viên của nhóm gồm: Truyện Kiều (Nguyễn Du), Chinh này mà ít hoặc không xuất hiện với tư phụ ngâm (Đoàn Thị Điểm), Hoa Tiên cách thành viên nhóm kia. (Nguyễn Huy Tự), Nhị độ mai (khuyết Trong bài viết này chúng tôi tập danh), Bích Câu kì ngộ (khuyết danh), trung tìm hiểu đặc điểm của một số VT Lục Vân Tiên (Nguyễn Đình Chiểu), Ngư biểu thị hoạt động nói năng trong các tiều y thuật vấn đáp ...