ĐẶC ĐIỂM CỦA TRUYỆN CỔ TÍCH VIỆT NAM – Phần 1

Trước khi đề cập đến đặc điểm thứ nhất này cũng nên biết trong kho tàng truyện cổ tích Việt-nam, loại truyện thần kỳ không có nhiều, hay nói khác đi, yếu tố thần kỳ tuy vẫn có mặt trong kho tàng truyện cổ tích chúng ta, nhưng không đậm nét. Như ở Phần thứ nhất đã có trình bày, có thể chia truyện cổ tích Việt-nam thành ba loại (hay tiểu loại)[1]: 1) tiểu loại thần kỳ (hay hoang đường); 2) tiểu loại thế sự (hay sinh hoạt); 3) tiểu loại lịch sử. ...
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
ĐẶC ĐIỂM CỦA TRUYỆN CỔ TÍCH VIỆT NAM – Phần 1 ĐẶC ĐIỂM CỦA TRUYỆN CỔ TÍCH VIỆT-NAM – Phần 1 Trước khi đề cập đến đặc điểm thứ nhất này cũng nên biết trong khotàng truyện cổ tích Việt-nam, loại truyện thần kỳ không có nhiều, hay nóikhác đi, yếu tố thần kỳ tuy vẫn có mặt trong kho tàng truyện cổ tích chúngta, nhưng không đậm nét. Như ở Phần thứ nhất đã có trình bày, có thể chiatruyện cổ tích Việt-nam thành ba loại (hay tiểu loại)[1]: 1) tiểu loại thần kỳ(hay hoang đường); 2) tiểu loại thế sự (hay sinh hoạt); 3) tiểu loại lịch sử.Từ những truyện sưu tầm được của bộ sách này (bao gồm cả truyện chínhlẫn truyện phụ, nhưng không tính vào đó những truyện ngụ ngôn, khôi hài,tiếu lâm và những mẩu chuyện, v.v...), chúng tôi tạm làm thử một thống kê,cũng đã thấy: 1) Tiểu loại thần kỳ có 10% 2) Tiểu loại thế sự có 30% 3) Tiểu loại lịch sử có 18% Ta sẽ thêm vào đó một tiểu loại nữa để bao quát được những truyệnchủ yếu là thế sự nhưng có mang trong nó ít nhiều yếu tố thần kỳ[2] (hay hưảo), thì tiểu loại này chiếm đến non nửa: 42%. Nếu cộng gộp cả hai tiểu loạithế sự và nửa thế sự thì rõ ràng chúng chiếm đến hai phần ba tổng số. Nhưvậy, dù muốn hay không, cũng phải thừa nhận một thực tế: không như khotruyện của nhiều dân tộc, truyện cổ tích thần kỳ của ta vẫn không nhiều. Tại sao ta lại có ít truyện thần kỳ? 1. Hẳn ai cũng biết những hình tượng quái đản, hoang đường mangđậm tính siêu nhiên vốn là đặc trưng sáng tác phổ biến của một thời kỳ tốicổ trong lịch sử. Con người lúc đó bị muôn nghìn nỗi khủng khiếp của thiênnhiên vây bọc, và thiên nhiên được nhận thức như là một lực lượng xa lạ,vạn năng, ngoài tầm hiểu biết của con người[3]. Trí tưởng tượng của dângian pha trộn với mê tín, hoang tưởng, đã gắn cho nhiều hiện tượng thiênnhiên những quy mô kỳ vĩ, những hình trạng quái lạ, và những hành viphóng đại của nhân cách... tạo nên một thế giới khác biệt, xa lạ với thế giớicon người đang sống, nhưng cũng chi phối thế giới đó một cách thần bí. Đóchính là sự ánh xạ đảo ngược môi trường sinh thái nguyên sơ của con ngườithời cổ, trong đầu óc tô-tem (totémisme) của họ, thông qua cái tâm lý vừahoảng sợ trước thiên nhiên, lại vừa bị thiên nhiên trói buộc và quyến rũ. Dần dần, trong cuộc đấu tranh sinh tồn, con người ngày một nhích rakhỏi sự phụ thuộc vào tự nhiên, có ý thức rõ hơn về sự tồn tại của mình, thìnhững sản phẩm của trí tưởng tượng của họ càng gần với thực tế mặc dầuthói quen ảo hóa vẫn gắn liền với sự sáng tạo truyện kể. Nhân vật chính vàphụ của truyện cổ tích đã bớt vẻ kỳ quái dã man và đượm tính người hơntrước - nó đã có thuộc tính xã hội. Và càng bước vào xã hội văn minh thìthuộc tính xã hội của nhân vật càng rõ hơn, tuy chưa phải thuộc tính tự nhiênđã mất hẳn đi. Tất nhiên, không phải truyện thế sự mãi về sau mới xuất hiện; nó cũngđã ra đời khá sớm. Nhưng phải đợi đến lúc hình thái xã hội nguyên thủy tanrã, những mâu thuẫn trong gia đình, trong thị tộc, trong công xã giữa cácnhóm người, giữa các dân tộc, các quốc gia ngày một trở nên phiền phức,chồng chéo, thì loại truyện thế sự mới ngày càng nẩy nở một nhiều. Nó là kýức của con người ở một thời kỳ mới mẻ: chặng đường chuyển từ tấn bi hàikịch thần thánh sang tấn bi hài kịch nhân loại; chặng đường con ngườibắt đầu nhìn vào chính nó, ước lượng thế giới qua tầm vóc thực của nó, vàsay mê vẻ đẹp do nó tạo nên, trong cuộc sống nhiều mặt mà con người đã trởthành vai chính. Đó là những câu chuyện sinh hoạt, người thực việc thựcc, dĩnhiên đã được khái quát hóa và mô hình hóa. Yếu tố hoang đường chỉ có thểlen vào nhiều hay ít để tăng thêm sức kích thích, cũng để thỏa mãn ảo giáccủa con người trước một thế giới mà nó ước mơ chinh phục nhưng vẫn đầybất ngờ và hiểm họa đối với nó; tuy nhiên cái hoang đường chỉ đóng đượcvai trò nghệ thuật nếu không làm cho con người lãng quên hoặc đầu hànghiện thực. Vì thế, nếu có những truyện cổ nào đấy mà yếu tố thần kỳ vẫn cònđược bảo lưu đầy đủ, được sử dụng để làm cái nút chính cho câu chuyện,như Cây tre trăm đốt, số 125; Người thợ đúc và anh học nghề, số 122; Bốncô gái muốn lấy chồng hoàng tử, số 166; thì ở nhiều truyện khác, yếu tố nàychỉ còn là nét điểm xuyết cho bức tranh thế sự thêm hấp dẫn (Sự tích chimhít cô, số 5; Sự tích đá Bà-rầu, số 33; Sự tích đá Vọng-phu, số 32); hoặc làmđường viền cho nhân vật lịch sử thêm nổi bật (truyện Huyền Quang, số 147),làm chất xúc tác cho một nhóm địa danh lịch sử vốn còn rời rạc trở thànhcâu chuyện dính kết chặt chẽ với nhau (Sự tích hồ Gươm, số 26). 2. Lịch sử Việt-nam từng trải qua một thời kỳ tồn tại và phát triển trêndưới ba, bốn thiên niên kỷ. Trong quá trình lâu dài đó đã diễn ra không ítbiến cố về chính trị, xã hội, về tín ngưỡng, tôn giáo, và cả về ngôn ngũ văntự... Những biến cố này nhất định cũng đã ảnh hưởng đến tư duy nghệ thuậtcủa quầ ...