Đặc điểm sinh học của cá Mòi cờ chấm (Konosirus punctatus Schlegel, 1946) ở Tam Giang - Cầu Hai, Thừa Thiên Huế

Bài viết tập trung trình bày các số liệu khảo sát về các đặc điểm sinh trưởng của cá Mòi cờ chấm, đặc điểm dinh dưỡng của cá Mòi cờ chấm và đặc điểm sinh sản của cá Mòi cờ chấm nhằm góp phần bảo vệ và phát triển bền vững nguồn lợi cá Mòi cờ chấm.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Đặc điểm sinh học của cá Mòi cờ chấm (Konosirus punctatus Schlegel, 1946) ở Tam Giang - Cầu Hai, Thừa Thiên Huế ĐẶC ĐIỂM SINH HỌC CỦA CÁ MÒI CỜ CHẤM (Konosirus punctatus Schlegel, 1946) Ở TAM GIANG – CẦU HAI, THỪA THIÊN HUẾ Võ Văn Phú1 Võ Văn Quý2 Lê Thị Thu Hương3 Tóm tắt: Chúng tôi đã thu được 541 cá thể cá Mòi cờ chấm ở 5 nhóm tuổi từ 0+đến 4 tại vùng đầm phá Tam Giang - Cầu Hai để phân tích đặc điểm sinh học. + Tương quan giữa chiều dài và khối lượng xác định theo Beverton R.J.H.; S.J. Holt (1956) đuợc biểu diễn theo phương trình W = 1694,3.10-8.L2,9367 với hệ số tương quan R2 = 0,9610. Thành phần thức ăn của cá Mòi cờ chấm đa dạng, gồm 23 loại đại diện cho 4 ngành: Tảo Silic, Tảo Lục, Tảo Lam và ngành Chân Khớp. Hệ số béo của cá Mòi cờ chấm thấp, dao động từ 81167.10-6 – 98441.10-6 (hệ số béo Fulton) và 72983.10-6 - 88005.10-4 (hệ số béo Clark). Cá Mòi cờ chấm thành thục sinh dục ở nhóm tuổi 1+. Sức sinh sản tuyệt đối của cá Mòi cờ chấm cao, trung bình đạt 24.233,5 trứng/cá cái. Sức sinh sản tương đối trung bình đạt 338,2 trứng/gam. Trong 1 năm cá đẻ trứng vào 2 đợt: tháng 4 đến 6 và tháng 9 đến tháng 11. 1. Mở đầu Hệ đầm phá Tam Giang – Cầu Hai là một trong những đầm phá có diện tích lớn ở Đông Nam Á. Mỗi năm hệ đầm phá Tam Giang - Cầu Hai cung cấp hàng ngàn tấn thủy sản có giá trị kinh tế phục vụ nhu cầu của nhân dân trong vùng và xuất khẩu. Một trong những loài có giá trị kinh tế cao là cá Mòi cờ chấm (Konosirus punctatus Schlegel, 1846). Cá Mòi có thịt thơm ngon, giá trị dinh dưỡng cao.Tuy là loài cá cỡ nhỏ nhưng số lượng chủng quần lớn, tăng trưởng nhanh nên cho sản lượng cao. Hiện nay, do việc khai thác chưa được quản lý chặt chẽ nên chúng đang có nguy cơ suy giảm nguồn lợi và được ghi vào Sách Đỏ Việt Nam 2007 (bậc VU). Tuy nhiên, cho đến nay mới chỉ có những dẫn liệu bước đầu về sinh thái và một số đặc điểm sinh học của loài cá này tại đầm phá Tam Giang Cầu Hai. Vì vậy, qua bài báo này chúng tôi mong góp một số liệu cơ bản nhằm góp phần bảo vệ và phát triển bền vững nguồn lợi này. 2. Đối tượng và phương pháp nghiên cứu 2.1. Đối tượng nghiên cứu Cá Mòi cờ chấm (Konosirus punctatus Schlegel, 1846) thuộc họ cá Trích Clupeidae, bộ cá Trích, lớp cá Xương Osteichthyes, ngành động vật có dây sống Chordata (hình 1). 1 2 3 PGS.TS, Trường Đại học Khoa học, Đại học Huế Trường Đại học Khoa học, Đại học Huế Trường Đại học Khoa học, Đại học Huế 58 ĐẶC ĐIỂM SINH HỌC CỦA CÁ MÒI CỜ CHẤM… Hình 1. Hình thái cá Mòi cờ chấm (Konosirus punctatus Schlegel, 1846) 2.2. Phương pháp nghiên cứu 2.2.1. Phương pháp nghiên cứu ngoài thực địa Mẫu cá được thu 1 tháng 2 lần bằng cách trực tiếp đánh bắt cùng ngư dân hoặc mua từ các hộ ngư dân quanh địa điểm thu mẫu. Mẫu cá được xử lý khi còn tươi, cân trọng lượng, đo chiều dài, lấy vẩy, giải phẫu để xác định độ no, độ béo, các giai đoạn chín muồi sinh dục (CMSD). 2.2.2. Nghiên cứu về sinh trưởng của cá - Xác định tương quan giữa chiều dài và trọng lượng: theo phương trình sinh trưởng của Beverton R.J.H.; S.J. Holt (1956): W = a x Lb [2] Trong đó: W là trọng lượng cá (g), L là trọng lượng toàn thân cá (mm), a và b là các hệ số tương quan. - Xác định tuổi: Dùng vảy để xác định tuổi cá Mòi cờ chấm, quan sát vòng năm bằng kính lúp hai mắt và đo bán kính vảy, kích thước vòng năm dưới kính hiển vi có gắn trắc vi thị kính [2]. - Tốc độ tăng trưởng: Sử dụng phương pháp của Rosa Lee (1920) để xác định mức tăng V chiều dài của cá Mòi cờ chấm với công thức: Lt = t (L − a ) + a [2] V Tính tốc độ tăng trưởng chiều dài hàng năm Tt, chúng tôi sử dụng công thức: Tt = Lt - L(t - 1) Xác định được tốc độ tăng trưởng chiều dài hàng năm của cá Mòi cờ chấm dựa vào phương trình sinh trưởng theo Von Bertalanffy (1952): [2] 59 VÕ VĂN PHÚ - VÕ VĂN QUÝ - LÊ THỊ THU HƯƠNG • + Về chiều dài: Lt = L∞.[1- e-k( t- to)] • + Về trọng lượng: Wt = W∞.[1- e-k(t - to)]b 2.2.3. Về dinh dưỡng - Xác định thành phần thức ăn: Thức ăn được tách khỏi ruột và dạ dày. Quan sát dưới kính hiển vi hoặc kính lúp hai mắt. Sử dụng khoá phân loại thực vật bậc thấp, động vật không xương sống thuỷ sinh. Đếm số lượng thức ăn để xác định tần số xuất hiện và các mức độ tiêu hoá thức ăn [3], [4], [5], [7]. - Xác định cường độ bắt mồi của cá: Dựa vào độ no dạ dày và ruột theo thang 5 bậc (từ bậc 0 đến bậc 4) của Lebelep [2]. - Xác định hệ số béo: Chúng tôi sử dụng cả hai phương pháp của Fulton (1902) và Clark (1928) để xác định hệ số béo của cá Mòi cờ chấm [2]. Q= W x100 L3 ( Fulton, 1902); Q0 = W0 x100 L3 ( Clark, 1928) 2.2.4. Về sinh sản - Phương pháp hình thái: Quan sát hình thái tuyến sinh dục của 541 con cá Mòi cờ chấm bằng mắt thường và kính lúp hai mắt theo quan điểm của Kiselevits (1923), nghiên cứu tổ chức học bằng các tiêu bản tuyến sinh dục và đọc tiêu bản theo Xakun O. F. và Buskaia N. A. (1968) [6]. - Xác định sức sinh sản: Cân và đếm số lượng trứng trong buồng trứng cá cái giai đoạn IV để xác định sức sinh sản tương đối và sức sinh sản tuyệt đối theo công thức: Sức sinh sản tuyệt đối: T = m x Wt (đơn vị: Tế bào trứng/ cá cái) Sức sinh sản tương đối: t = T/ W ( đơn vị: Số tế bào trứng/g cá cái) [2]. - Phương pháp nghiên cứu tổ chức học Mẫu định hình trong dung dịch Bowin, sau đó xử lý theo phương pháp nghiên cứu tổ chức học thông thường [2], [6]. Tinh hoàn nhuộm màu theo phương pháp Hematoxylin - Sắt của Heidenhai. Buồng trứng nhuộm theo phương pháp Azan của Heidenhai. Đọc tiêu bản theo quan điểm của Xakun O. F. và Buskaia N. A. (1968) dưới kính hiển vi quang học Olumpus CH20 có độ phóng đại 400, 1000 lần và chụp ảnh bằng máy ảnh kỹ thuật số Olumpus [2], [6]. 3. Kết quả nghiên cứu 3.1. Đặc điểm sinh trưởng của cá Mòi cờ chấm 3.1.1. Tương quan giữa chiều dài và khối lượng Sau khi phân tích 541 cá thể, kết quả cho thấy mối tương quan giữa chiều dài và khối lượng của cá Mòi cờ chấm được thể hiện qua bảng 1. 60 ĐẶC ĐIỂM SINH HỌC CỦA CÁ MÒI CỜ CHẤM… Bảng 1. Tương quan giữa chiều dài và khối lượng cá Mòi cờ chấm ở đầm phá Tam Giang – Cầu Hai Tuổi + 0 ...