Địa danh Phù Thạch trong thơ văn xưa

Bến đò Phù Thạch xưa thuộc địa phận xã Vĩnh Đại, tổng Thịnh Quả, huyện La Sơn, nay là xã Đức Vịnh, huyện Đức Thọ, tỉnh Hà Tĩnh. Nơi đây có một hòn đá trắng lớn, lúc thuỷ triều lên xuống thì nổi lên trên mặt nước nên có tên Phù Thạch (đá nổi). Gần ghành đá là vực - một trong ba vực sâu nhất sông Lam thời trước: Nhất đái trường giang thâm thuỷ tam/ Lao Tuyền, Phù Thạch, Long Vương đàm. (Một dải sông dài có 3 nơi nước sâu nhất/ Long Tuyền, Phù Thạch, đầm Long...
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Địa danh Phù Thạch trong thơ văn xưa Địa danh Phù Thạch trong thơ văn xưaBến đò Phù Thạch xưa thuộc địa phận xã Vĩnh Đại, tổng Thịnh Quả, huyện LaSơn, nay là xã Đức Vịnh, huyện Đức Thọ, tỉnh Hà Tĩnh. Nơi đây có một hòn đátrắng lớn, lúc thuỷ triều lên xuống thì nổi lên trên mặt nước nên có tên Phù Thạch(đá nổi). Gần ghành đá là vực - một trong ba vực sâu nhất sông Lam thời trước:Nhất đái trường giang thâm thuỷ tam/ Lao Tuyền, Phù Thạch, Long Vương đàm.(Một dải sông dài có 3 nơi nước sâu nhất/ Long Tuyền, Phù Thạch, đầm LongVương) (Phù Thạch phùng lão ngư - Nguyễn Thiếp)(1) Theo khảo sát củ a PGS Sử họ c Trầ n Bá Chí (Đại họ c Quố c gia Hà N ội) thìgiữ a thế kỷ X VII, xã Vĩnh Đại c ắt ra ph ần đất sát bờ sông Lam, trên từ bế nTrùm, dưới đế n chùa Ân Quang (tứ c chùa Gành) bán cho ki ều dân người Hoagốc Qu ảng Đông, Phúc Kiến. B ộ phậ n cư dân này không ch ị u số ng dưới tri ềuMãn Thanh, ch ạy sang đây l ập nghi ệp, t ậu đất dự ng nên làng Minh Hương(tên gọ i khác c ủa phố P hù Th ạch). Người Minh Hương l ập phố b uôn bán vàsản xu ất mi ến, bánh, đồ gia vị… cung cấ p c ho dân trong vùng. Năm 1686, h ọdựng đề n Nhà Ông thờ Quan Thánh, tứ c Quan Vân Trườ ng. Lại d ựng đ ền NhàBà ít lâu sau đó, th ờ bà Thiên H ậu Thánh Mẫu Hả i thầ n họ Lâm, ngườ i PhúcKiến được phong thầ n từ t hời Tố ng và thờ bà Quý phi nhà Tống họ D ương.N gười Minh Hương còn đóng góp tiề n trùng tu chùa cổ Ân Quang. Bờ Bắc bến đò Phù Thạ ch là núi Lam Thành (rú Thành), xưa gọ i là núiTuyên Ngh ĩa. Núi còn có các tên khác: rú Rum, Hùng Sơn, Đồng Trụ, NghĩaLiệt. Tương truyền xưa Mã Viện từ ng d ựng cột đ ồng ở núi này. T rương Ph ụnhà Minh đ ã từng cho đắ p thành phủ N ghệ An trên núi, đỉ nh núi có lỗ cắ m cờ .Lỵ sở t rấn Nghệ An đời Lê c ũng đóng ở đ ây. Phía trên b ến đ ò là ngã ba sông:sông Ngàn Cả, sông La giao nhau. Theo một tài liệ u tiế ng Nh ật thì từ n ăm 1608 ở Hoa Viên, P hục Lễ (đề uthuộ c làng Triề u Khẩu, đấ t làng này ph ần l ớn đã bị lở xuống sông, phần cònlại nay thuộc xã H ưng Khánh, huy ện Hưng Nguyên) có ph ố n gười Nhật, cóchợ Tràng buôn bán đ ủ mặt hàng củ a xứ N ghệ, củ a cả Đàng Ngoài, ĐàngTrong và của nướ c ngoài như thuốc Bắ c, lụ a gấ m Tàu, bút mực sách Tàu, cúcmã não, sâm Cao Ly, đồ gố m và các món ăn Tàu… Ca dao xưa có câu: Ch ợTràng tháng hăm bả y phiên/ Ai đi b ộ cứ bướ c, ai đi thuyề n cứ đi. Sở d ĩ có tên chợ Tràng vì chợ nằ m cạnh trư ờng (tràng) thi Hương c ủa trấ nN ghệ An xưa (Đáng ti ếc là t ừ l âu, c ả làng Triề u Khẩu cùng vớ i trường thiHương đ ã bị lở xu ống dòng sông. Còn chợ Tràng thì cho đến trước Cáchmạng tháng Tám vẫ n được coi là mộ t chợ lớn, mỗi tháng có 3 phiên chính vàocác ngày 10, 20 và 30 âm l ị ch)(2). Nghệ An ký củ a Bùi Dương Lịch chép: “Phía trước núi Lam Thành, sôngLam ch ảy qua rất r ộng, là nơi sông La ở Thiên Lộc chảy vào. Chỗ ngã basông Minh Lương chảy vào sông Lam có gh ềnh đá nổi ở gi ữa sông. PhíaĐông có bến đò g ọi là bế n Phù Th ạch. Ở đ ầu bến có ngư ời Tàu cư trú buônbán, nhà ngói san sát, thuy ền bè t ụ t ập, g ọi là phố Phù Th ạch. Bờ s ông phíaTây phố Phù Th ạch, gi ữa khoảng cách sông La và sông Minh, xưa là hành t ạ icủa vua Trùng Quang nhà Tr ần. Ngày nay dân cư b ờ Nam trồ ng dâu mía rấ ttrù mậ t. Lên núi trông ra thì thấ y phía Tây có núi Hùng L ĩnh v à núi Đại Huệ, phía Bắ c có núi Đại Hải và núi La Nham, phíaNam có núi Thiên Nhẫ n và núi Hùng L ĩnh. Phía Đông có núi Kim Nguyên và núi D ũng Quyế t, tất c ả đều chầu v ề núinày. Cây xanh nước biếc, phố g ần thôn xa phong cảnh như vẽ. Thật là m ột nơiđịa danh th ắng của Nghệ A n(3). Đại Nam nh ất thống chí của Quốc sử q uán triều Nguy ễn chép: “Ở đây nướ csông trong mát, cây c ỏ t ươi xanh, gầ n có phố, xa có thôn, phong cảnh nhưtranh vẽ, th ật là m ột nơi danh thắ ng củ a châu Hoan ”(4). Thật ra thì cả nh đẹp Phù Thạch đã nổi tiếng từ xưa. Thời Trần, Hoàng giáp ( 5)N guy ễn Trung Ngạn (1289- 1370) giữ ch ức An phủ sứ N ghệ An (t ừ 1337 -1341) khi đi qua đò Phù Th ạch t ừng có thơ r ằng: Hải qu ốc càn khôn nh ập vọ ng khoan, Trần trung đối th ử khoát s ầu nhan. Triề u sinh tri ều lạ c đông tây thu ỷ, Vân hợ p vân khai thượng h ạ san. Ngư đĩnh phù trầm yên c ảnh ngoạ i, Tăng gia ẩ n ướ c họa đ ồ gian. Lam tuyền mãn m ục không tàm quý, Lão ngã năng tiêu kỷ n hật nhàn. Đỗ N gọ c To ại dị ch: Trông vời trời biển rộng miên man! Tới đó người trần c ũng h ỉ hoan. Triề u dưới lòng sông lên l ại xu ống, Mây trên đỉ nh núi hợp r ồi tan. Chùa sư th ấp thoáng đườ ng tranh vẽ, Thuy ền cá lênh đênh tít dặ m ngàn. N gắ m c ảnh suối rừng thêm hổ t hẹn, Thân già nào đượ c mấy khi nhàn! Thời Lê mạt, Hoàng giáp Bùi Huy Bích (1744 -1802) t ừng gi ữ ch ức Đố cđồng(6) t rấn Nghệ An năm 1777 qua bến Phù Thạch l ại vi ết: Tích nhân th ử địa c ộng bồi du, Kim cổ thao tha ...