Doanh nghiệp “gia đình trị” chưa thể hết thời?

Mô hình quản lý doanh nghiệp kiểu “gia đình trị” khá phổ biến ở châu Á và đã gây ra nhiều ý kiến đánh giá trái chiều. Trong một bài báo đăng trên tờ Financial Times, tác giả Geoff Owen cho rằng, mô hình này còn rất nhiều lý do để tồn tại, thậm chí là có nhiều ưu điểm so với cách quản trị doanh nghiệp phương Tây.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Doanh nghiệp “gia đình trị” chưa thể hết thời?Doanh nghiệp “gia đình trị” chưa thểhết thời?Mô hình quản lý doanh nghiệp kiểu “gia đình trị” khá phổ biến ởchâu Á và đã gây ra nhiều ý kiến đánh giá trái chiều. Trong mộtbài báo đăng trên tờ Financial Times, tác giả Geoff Owen chorằng, mô hình này còn rất nhiều lý do để tồn tại, thậm chí là cónhiều ưu điểm so với cách quản trị doanh nghiệp phương Tây.Khi cuộc khủng hoảng tài chính châu Á “đổ bộ” vào Hàn Quốcnăm 1997, nhiều nhà bình luận tin rằng, những rắc rối mà nướcnày gặp phải một phần xuất phát từ quyền lực của các tập đoànlớn nằm dưới sự kiểm soát của các gia đình (chaebol). Nhữngchaebol lớn nhất của Hàn Quốc là Samsung, Hyundai, LG vàDaewoo.Các ý kiến phê bình nhận định, những tập đoàn này chiếm lĩnhquá nhiều ngành công nghiệp, có mối quan hệ quá thân thiết vớiChính phủ nên có đặc quyền tiếp cận với nguồn vốn lãi suất thấp,còn sự sắp xếp quản lý trong các tập đoàn này thì không minhbạch. Bởi thế, những người phản đối cho rằng, cần thực hiện cảicách để các tập đoàn này được đưa về dưới sự quản lý theo kiểucủa phương Tây.Cuộc khủng hoảng tài chính châu Á đã gây ra nhiều tổn thất choHàn Quốc. Một số cải cách đã được nước này thực hiện, và cácchaebol đã ít nhiều hứng chịu tác động, trong đó phải kể tới sựsụp đổ của tập đoàn Daewoo. Tuy nhiên, các chaebol có cáchquản lý tốt hơn đã thích nghi được với môi trường mới - trong đócó những yêu tố mới bao gồm sự hiện diện nhiều hơn của cácnhà đầu tư nước ngoài - và tới giờ vẫn đóng vai trò xương sốngtrong nền kinh tế Hàn QuốcQuyền sở hữu lĩnh vực công nghiệp của Hàn Quốc ngày naykhông khác là mấy so với thời kỳ trước khi xảy ra khủng hoảngtài chính châu Á. Tập đoàn Samsung Group vẫn nằm dưới sựkiểm soát của gia đình Lee, LG là của nhà Koo, Hyundai thuộc vềgia tộc Chung, và SK của họ Chey.Vậy điều này có thể kéo dài bao lâu? Nhiều chuyên gia phươngTây thì cho rằng, cùng với sự lớn mạnh trên thị trường toàn cầu,các doanh nghiệp đến từ các nền kinh tế mới nỏi sẽ cần phải thayđổi để tăng sức hấp dẫn đối với các nhà đầu tư nước ngoài, đặcbiệt là các nhà đầu tư đến từ Mỹ và châu Âu. Sự thay đổi này baogồm: tập trung vào một số ít lĩnh vực, giảm bớt vai trò của giađình sáng lập và mở rộng quyền sở hữu cổ phần.Nhưng giống như ở Samsung của Hàn Quốc, Tata của Ấn Độ vànhiều trường hợp khác cho thấy, chế độ “gia đình trị” và đa dạnghóa ngành nghề không hề mâu thuẫn với sự thành công trongcạnh tranh, thậm chí ở cả những thị trường có mức độ đòi hỏicao nhất.Trong khi đó, lối quản trị doanh nghiệp kiểu phương Tây đã tỏ rakém ấn tượng trong vòng 3 năm trở lại đây. Liệu có thể cho rằng,trong trường hợp này, doanh nghiệp ở các nước phát triển nênhọc theo cách làm của các công ty thuộc nền kinh tế mới nổi,thay vì ngược lại? Mặc dù Hàn Quốc là trường hợp ngoại lệ vềquy mô và sức mạnh của các tập đoàn gia đình, nhiều quốc giaphát triển khác cũng có cấu trúc công nghiệp tương tự như củanước này.Các tập đoàn gia đình như Tata và Birla ở Ấn Độ, Koc và Sabanciở Thổ Nhĩ Kỳ, hay tập đoàn Carso của tỷ phú giàu nhất thế giớiCarlos Slim ở Mexico… chính là những thành phần hùng mạnhcủa nền kinh tế nội địa ở các nước này, đồng thời đang ngàycàng trở nên năng động ở thị trường nước ngoài. Công ty concủa các tập đoàn này, như Tata Motors hay Tata Steel của Tata,độc lập về mặt pháp lý với hãng mẹ và thường được niêm yếttrên các sàn giao dịch chứng khoán trong nước, nhưng vẫn cómối liên hệ mật thiết với gia đình sáng lập tập đoàn thông quaquyền sở hữu cổ phần và quyền lãnh đạo chéo.Về phương diện này, các tập đoàn “gia đình trị” của châu Á rấtkhác so với các tập đoàn lớn của Mỹ như GE - tập đoàn có toànquyền kiểm soát các chi nhánh và quyền sở hữu cổ phần phântán.Trong cuốn sách tựa đề The Oxford Handbook of BusinessGroups (tạm dịch: “Sổ tay về các tập đoàn”) do Đại học Oxfordxuất bản, hai tác giả Tarun Khanna và Yishay Yafeh lý giải rằng,một phần sự hợp lý phía sau những tập đoàn gia đình xuất pháttừ việc các doanh nghiệp này bù đắp cho những định chế kinh tếcòn thiếu vắng hoặc chưa thực sự phát triển ở các nền kinh tếmới nổi.Ở những nơi mà thị trường vốn đại chúng còn nhỏ bé hoặc chưatồn tại, sẽ là điểm rất có ý nghĩa nếu các chủ doanh nghiệp có thểtự mình phân bổ các nguồn vốn trong nội bộ tập đoàn và đầu tưnguồn vốn dư thừa sang các doanh nghiệp khác mà họ trực tiếpđiều hành. Ở đâu mà hệ thống luật pháp còn chưa hoàn chỉnh vàniềm tin vào các mối quan hệ thương mại còn chưa cao, chủdoanh nghiệp có thể giảm bớt rủi ro bằng cách đưa bà con vàocác vị trí lãnh đạo then chốt trong công ty. Họ cũng có thể pháttriển một thị trường lao động nội bộ.Một đồng tác giả khác của cuốn Oxford Handbook of BusinessGroups là Randall Morck thì cho rằng, các tập đoàn gia đình đểnhững người có tài di chuyển giữa các công ty trong tập đoàn màkhông cần phụ thuộc vào thị trường nhân lực bên ngoài vốnkhông thiếu những người mang bằng cấp giả. “Ngôi trường kinhdoanh tốt nhất ở một quốc gia như vậy có thể chính là bàn ăn tốicủa một gia đình kinh doanh hùng mạnh”, Morck viết.Không phải tập đoàn “gia đình trị” nào cũng có tư tưởng vươn rathị trường quốc tế. Theo đồng tác giả Mauro Guillen của cuốnOxford Handbook of Business Groups, những doanh nghiệp nhưvậy thường được lợi từ cơ chế chính sách khuyến khích cáccông ty trong nước xuất khẩu, đồng thời hạn chế đầu tư từ cáccông ty đa quốc gia đến từ bên ngoài. Trong điều kiện như vậy,các doanh nhân - đôi khi với sự trợ lực của chính phủ - có thể tậphợp các nguồn lực và kỹ năng để đặt chân vào một ngành côngnghiệp mới - từ nghiên cứu khả thi, xin giấy phép, sắp xếp cácgói tài chính, tiếp thu công nghệ nước ngoài, thuê và đào tạonhân lực. Ở một phương diện nào đó, đây là những kỹ năng cóthể được áp dụng sang các ngành công nghiệp khác.Một câu hỏi lớn đặt ra là liệu cấ ...