Độc học môi trường căn bản: Phần 2 - Lê Bá Huy

Tiếp nội dung phần 1, Độc học môi trường căn bản: Phần 2 cung cấp cho người học những kiến thức như: chất độc hóa học; chất độc trong chiến tranh; tích lũy, phản xạ của sinh vật với độc chất, độc tố; một số quá trình gây độc điển hình trong môi trường sinh thái;... Mời các bạn cùng tham khảo!
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Độc học môi trường căn bản: Phần 2 - Lê Bá Huy CHÖÔNG 7 CHAÁT ÑOÄC HOÙA HOÏC (CHEMICAL ECOTOXICOLOGY)7.1. KHAÙI NIEÄM Chaát ñoäc hoùa hoïc moâi tröôøng laø nhöõng chaát hoùa hoïc coù khaû naêng hay ñaõvaø ñang gaây ñoäc cho ngöôøi, sinh vaät vaø heä sinh thaùi moâi tröôøng. Khaùi nieäm naøy coù hôi khaùc vôùi “chaát ñoäc hoøa tan” (chemical poison). Nghieân cöùu caùc chaát ñoäc hoùa hoïc moâi tröôøng laø xaùc ñònh veà ñònhtính vaø ñònh löôïng, caùc aûnh höôûng gaây ñoäc leân cô theå soáng cuûa ngöôøi,thöïc vaät vaø ñoäng vaät trong moät quaàn theå, quaàn xaõ, heä sinh thaùi, khi conngöôøi vaø caùc sinh vaät naøy tieáp xuùc moät caùch giaùn tieáp hay tröïc tieáp vôùinoù. Keát quaû cuûa söï ngoä ñoäc ñoù tuøy thuoäc vaøo haøm löôïng chaát ñoäc, tínhchaát hoùa hoïc cuûa chaát ñoäc khi tieáp xuùc leân cô theå cuûa ngöôøi vaø caùc ñoäng,thöïc vaät maø haäu quaû cuûa noù naëng hay laø nheï nhö gaây ngoä ñoäc, gaây bieándaïng, di truyeàn cho caùc theá heä sau hoaëc daãn ñeán töû vong. Ngöôøi ta ñaõ tìmthaáy nhöõng chaát ñoäc hoùa hoïc coù trong caùc moâ, trong caùc teá baøo, trongmaùu. Nhöõng thí nghieäm phaân tích naøy ñöôïc thöïc hieän trong phoøng thínghieäm vôùi caùc maùy phaân tích hieän ñaïi, coù ñoä phaân giaûi cao, coù theå phaùthieän ôû noàng ñoä raát thaáp, khoaûng vaøi ppb vaø vaøi ppt. Chaát ñoäc hoùa hoïc bao goàm caùc chaát ñoäc daïng ñôn chaát, hôïp chaát,daïng voâ cô, höõu cô vaø caùc hôïp chaát cô – kim. Tuøy thuoäc vaøo muïc ñích söûduïng maø ngöôøi ta saûn xuaát ra chuùng ôû caùc loaïi khaùc nhau ñeå phuïc vuï chocaùc muïc ñích khaùc nhau. Ví duï, ñoái vôùi noâng nghieäp, ñeå taêng naêng suaát cho muøa maøng, dieättröø saâu boï phaù luùa vaø hoa maøu thì ngöôøi ta phaûi saûn xuaát ra caùc loaïi hoùachaát dieät coân truøng, saâu boï, hoùa chaát tröø saâu, hoùa chaát dieät coû… Trongchieán tranh, ngöôøi ta ñaõ cheá taïo ra caùc loaïi hoùa chaát cöïc ñoäc ñeå huûy dieätñoái phöông, caây coái heä sinh thaùi, maø khoâng caàn ñeán suùng ñaïn. Coù nhöõng chaát phaân huûy nhanh trong moâi tröôøng döôùi taùc ñoäng cuûaaùnh saùng maët trôøi, möa, gioù nhieät ñoä… nhöng cuõng coù nhöõng chaát beàn vôùimoâi tröôøng, khoâng bò phaân huûy bôûi vi sinh vaät vaø gaây taùc haïi xaáu cho moâitröôøng. Hieän töôïng ñoù thuoäc phaïm vi nghieân cöùu cuûa “ñoäc hoùa hoïc moâi 335tröôøng”. Ngaønh hoïc naøy nghieân cöùu aûnh höôûng cuûa caùc chaát hoùa hoïc leânsinh vaät soáng trong moâi tröôøng; cuõng nhö caùc taùc ñoäng qua laïi gaây aûnhhöôûng tôùi heä thoáng sinh hoïc, caùc cô cheá phaûn öùng phaân huûy, bieán ñoåi,tích tuï vaø phaân taùn, ñoàng thôøi ñaùnh giaù taùc haïi cuûa moät soá chaát tieâu bieåuñoái vôùi moâi tröôøng sinh hoïc.7.2. KHAI QUANG DIEÄT COÛ – CHAÁT ÑOÄC ÑIEÅN HÌNH (xem theâm chöông 8) Chaát ñoäc hoùa hoïc goàm nhieàu chuûng loaïi, nhieàu daïng. Coù khi ngöôøita saûn xuaát vôùi muïc ñích roõ raøng, nhöng cuõng coù khi töï saûn sinh (voâ tình)trong quaù trình coâng nghieäp maø taùc giaû cuûa noù khoâng löôøng tröôùc. Daãuhoaøn caûnh naøo thì taùc ñoäng ñoäc haïi cuûa noù ra moâi tröôøng laø ñaùng keå. Sauñaây giôùi thieäu moät vaøi loaïi ñieån hình. – Chaát ñoäc da cam (agent orange): laø hoãn hôïp cuûa 50% n–butyleste cuûa 2,4 dichlorophenoxy axetic acid (2,4–D) vaø 50% n–butyleste cuûa 2,4,5 trichlorophenoxy axetic (2,4,5–T). Ñaây laø hoùa chaát coùtaùc duïng laøm ruïng laù caây trong thôøi gian töø 3–6 tuaàn sau khi phun. – Chaát ñoäc ñoû tía (agent purple): laø hoãn hôïp 50% n–butyleste cuûa2,4–D, 30% n–butyleste cuûa 2,4,5–T vaø 20% iso–butyleste cuûa 2,4,5–T – Chaát ñoäc xanh lam (agent blue): laø caùc acid cacodylic – Chaát traéng (agent white, tordon 101): laø caùc muoái tri–isopropanolamincuûa 2,4–D vaø picloram. Caùc chaát naøy coù theå saûn xuaát ra phuïc vuï chieán tranh, cuõng coù theåsinh ra do ñoát caùc chaát deûo (nhöïa, nilon) döôùi nhieät ñoä 850oC. Ví duï quaùtrình ñoát raùc chöùa nhieàu hôïp chaát clo duø coù ôû nhieät ñoä cao ñi nöõa nhöngkhoùi, hôi cuûa chuùng khi ñoát khoâng ñöôïc laøm nguoäi nhanh thì vaãn seõ taïo raDioxin, raát nguy hieåm. Vì vaäy, caùc oáng khoùi ñoát raùc nhöïa phaûi suïc qua boäphaän nöôùc laøm maùt.7.3. ÑOÄC CHAÁT DUNG MOÂI Caùc dung moâi höõu cô coù theå tan trong môõ cuõng nhö coù theå tan trongnöôùc, ñoàng thôøi chuùng coù theå chuyeån hoùa sinh hoïc trong cô theå ngöôøi.Nhöõng dung moâi tan trong môõ, khi ñi vaøo cô theå thì chuùng tích tuï trongcaùc moâ môõ bao goàm caû heä thaàn kinh. Nhöõng dung moâi tan trong nöôùc, thìkhi tieáp xuùc vôùi da, caùc dung moâi naøy hoøa tan trong moà hoâi vaø ñi vaøo cô336theå, roài sau ñoù chuùng coù theå phaân boá khaép nôi trong cô theå. Nhöõng dungmoâi khoâng bò chuyeån hoùa sinh hoïc ...