Đọc Lại Truyện Ngắn đôi Mắt Của Nam Cao

Nghĩ lại những thành tựu văn học nước ta từ sau Cáchmạng tháng Tám đến những ngày đầu của cuộc khángchiến chống Pháp, không ai không nhớ đến truyện ngắnĐôi mắt của Nam Cao.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Đọc Lại Truyện Ngắn "đôi Mắt" Của Nam Cao Đọc Lại Truyện Ngắn đôi Mắt Của Nam CaoNghĩ lại những thành tựu văn học nước ta từ sau Cáchmạng tháng Tám đến những ngày đầu của cuộc khángchiến chống Pháp, không ai không nhớ đến truyện ngắnĐôi mắt của Nam Cao. Những sáng tác hồi ấy, vừa phụcvụ kịp thời, vừa đứng lại được với thời gian như Đôi mắtphải nói rằng chưa có bao nhiêu.Truyện Đôi mắt đã tạo ra một nhân vật khó quên được:văn sĩ Hoàng. Mỗi lần đọc lại tác phẩm, gặp lại nhân vậtnày, tôi cứ phải bật cười một mình và thầm thốt lên: Chà,cái anh chàng này, y như một người có thật mà mình đãgặp ở đâu rồi vậy!Những nhân vật có phẩm chất nghệ thuật như vậy,thường giống nhau ở đặc điểm này: có những chi tiết cóvẻ rất ngẫu nhiên, thậm chí vô nghĩa nữa, vậy mà khôngthể hình dung ra nhân vật ấy đúng như bản chất của nó,nếu gạt đi những chi tiết ấy. Nghĩa là rất ngẫu nhiên mà lạirất tất yếu. Có vẻ vô nghĩa đấy, nhưng không có khôngđược.Trong Đôi mắt, Độ lần nào đến nhà Hoàng cũng bắt gặpmột con chó bécgiê. Ở Hà Nội cũng thế, ở nơi tản cưcũng vậy. Điều ấy có gì là tất yếu đâu! Ấy thế nhưngchúng ta không thể hình dung ra cái anh văn sĩ kiêm chợđen này đúng như kiểu người và cung cách sống của anhta nếu không có hình ảnh cái con chó giống Đức to lớn ấy.Cũng như anh ta nhất thiết phải có thân hình to béo, nặngnè, bước đi thong thả, khệnh khạng, bơi hai cánh tay ngắnngủi kềnh kệnh ra hai bên; nhất thiết phải mặc bộ áo quầnngủ màu xanh nhạt, phủ lên ngoài một cái áo len trắng,quá chật; nhất thiết phải có một cái vành móng ngựa riacắt xén ngăn ngắn trên mép, nhất thiết phải ngả người raphía sau và kêu lên những tiếng lâm li trong cổ họng khinhận ra người bạn cũ; nhất thiết phải cười cùng cục trongcổ như con gà trống…v..v..Điều thú vị ở đây là những chi tiết kia không chỉ làm chonhân vật trở thành cụ thể, sinh động, hay nói như các nhàlý luận văn học, không chỉ đóng vai trò cá thể hoá, cá tínhhoá nhân vật. Chúng còn thể hiện một cách sâu sắc bảnchất xã hội của tính cách, nghĩa là đem đến cho nó giá trịđiển hình.Phải nói rằng, bản thân việc nuôi chó bẹcgiê, cũng nhưcái thú nằm trong màn đọc Tam Quốc chí, cái thú ăn míaướp hoa bưởi…v…v… bản thân nó chả có “vấn đề” gì hết.Trong những điều kiện sinh hoạt nào đó, đấy còn xem lànhững cái giải trí lành mạnh và rất văn hoá nữa. Nhưngđặt vào hoàn cảnh cụ thể của nhân vật Hoàng trongtruyện Đôi mắt, thì những chi tiết kia quả đã bộc lộ cả mộtthái độ sống, hơn nữa, một bản chất chính trị của một loạitrí thức trưởng giả rất khó mà hoà nhập với cuộc khángchiến. Vì thế, không khí của cuộc kháng chiến dù có sôinổi đến thế nào, đời sống vật chất và tinh thần của nhândân dù có đổi thay dữ dội đến đâu, vẫn không mảy maytác động đến nền nếp sinh hoạt của vợ chồng anh ta.Nghĩa là vẫn cứ phải xoay được một dinh cơ riêng biệt vàrộng rãi như thế, vẫn cứ nhởn nhơ sống kiểu sống annhàn như thế. Ban ngày nếu không vì quá buồn phải tìmđến mấy ông bạn tuần phủ, đốc học về hưu nào đó đểđánh tổ tôm, thì chỉ muốn đóng chặt cổng lại để khỏi bịquấy nhiễu bởi mấy ông uỷ ban hay tự vệ trong làng đếntuyên truyền kháng chiến. Còn buổi tối thì một nếp sống“thiêng liêng” không gì phá vỡ được là… chui vào chănấm, buông màn tuyn trắng toát, vừa hút thuốc lá thơm vừađọc Tam Quốc chí trước khi đánh một giấc ngon lành đếnsáng. Anh ta đã sống giữa cuộc kháng chiến mà hoàntoàn cách biệt với cuộc kháng chiến. Cho nên Độ bướcvào nhà anh ta, dù ở nơi tản cư, mà như bước vào mộtthế giới xa lạ hẳn với bên ngoài, và bao nhiêu hy vọng vậnđộng anh ta đi làm báo kháng chiến với mình bỗng chốctan thành mây khói.Người ta nói rằng Đôi mắt là chuyện có thật. Khi cuộckháng chiến chống Pháp mới bùng nổ, Nam Cao công táccho một tờ báo địa phương, quê ông. Hồi ấy ông có đi lạithăm viếng một nhà văn nào đó ở Hà Nội tản cư ra. Ai đãtừng biết lối viết văn của Nam Cao hẳn thấy điều ấy chẳngcó gì xa lạ. Xưa nay, viết về tầng lớp trí thức, văn nghệ sĩ,hay viết về nông dân, địa chủ, ông vẫn thường dựa nhiềuvào người thực việc thực. (Ngòi bút chân thực đếnnghiêm khắc ấy không muốn trí tưởng tượng của mìnhtung hoành quá tự do chăng ?). Nhưng sự thực ấy đãđược nhìn từ chỗ đứng nào, từ ánh sáng nào của nhữngtư tưởng gì ? Muốn biết điều này, cần nhớ rằng Đôi mắtđược viết vào mùa xuâ năm 1948 tại Việt Bắc, vài thángsau khi Nam Cao được kết nạp vào Đảng. Đó cũng là lúcquân dân ta vừa liên tiếp ghi được những chiến côngvang dội: Chợ Đồn, Chợ Rã, Bông Lau, Sông Lô v.v… bẻgẫy cuộc tấn công đại quy mô của giặc Pháp lên Việt Bắcthu đông năm 1947. Đôi mắt được viết xen kẽ với một tácphẩm khác cũng rất đặc sắc của Nam Cao: Nhật ký ởrừng. Đọc tác phẩm này, thấy tâm trạng nhà văn lúc bấygiờ đang náo nức một niềm tin tưởng và tự hào ở cuộckháng chiến mà ông đã thực ...