Đổi mới pháp luật trong bối cảnh cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư: Phần 2

Nối tiếp nội dung phần 1, phần 2 cuốn sách "Pháp luật trong bối cảnh cách mạng công nghiệp lần thứ tư" trình bày các nội dung: Một số vấn đề pháp lý cơ bản trong bối cảnh cách mạng công nghiệp lần thứ tư. Mời các bạn cùng tham khảo nội dung chi tiết.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Đổi mới pháp luật trong bối cảnh cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư: Phần 2 321 Chương III MỘT SỐ VẤN ĐỀ PHÁP LÝ CƠ BẢN TRONG BỐI CẢNH CÁCH MẠNG CÔNG NGHIỆP LẦN THỨ TƯ I. QUYỀN CON NGƯỜI TRONG BỐI CẢNH CÁCH MẠNG CÔNG NGHIỆP LẦN THỨ TƯ Những thay đổi do các công cụ mới xuất hiện từ Cách mạng công nghiệp lần thứ tư mang lại chắc chắn sẽ có những tác động đáng kể đến việc bảo vệ và thúc đẩy các quyền con người, đặc biệt trên một số lĩnh vực (như lao động, y tế, kinh doanh thương mại, giáo dục...) và với hầu hết các nhóm xã hội mà đặc biệt là các nhóm có ít cơ hội tiếp cận với những công nghệ mới. Với chủ trương và đường lối hội nhập quốc tế sâu rộng như hiện nay, Việt Nam đã, đang và sẽ chứng kiến những tác động, cả tích cực và tiêu cực, đối với việc bảo đảm một số quyền con người, và có phần nhanh và mạnh hơn nhiều quốc gia khác. Điều đó đặt ra những yêu cầu cấp thiết với Nhà nước, các tổ chức xã hội và các chủ thể có liên quan khác cần tìm hiểu, chuẩn bị và thay đổi cả về nhận thức, công cụ pháp 322 PHÁP LUẬT TRONG BỐI CẢNH CÁCH MẠNG CÔNG NGHIỆP... luật và hành động thực tiễn trong việc bảo đảm các quyền con người. 1. Khái quát về quyền con người trong Cách mạng công nghiệp lần thứ tư Việc ghi nhận và phát triển quyền con người xuất phát từ nhu cầu bảo vệ các cá nhân, cho nên hầu hết các quyền con người đều gắn với chủ thể là các cá nhân. Các quyền cá nhân được hiểu là những quyền thuộc về mỗi cá nhân bất kể họ có địa vị pháp lý hay xã hội như thế nào. Các quyền này, chủ yếu đã được ghi nhận trong Bộ luật nhân quyền quốc tế với ba văn kiện chính là Tuyên ngôn toàn thế giới về quyền con người; Công ước quốc tế về các quyền dân sự, chính trị; Công ước quốc tế về các quyền kinh tế, xã hội, văn hóa. Với những biến đổi do cuộc cách mạng công nghiệp mới mang lại, việc bảo đảm thực thi các quyền này vừa có thể được thúc đẩy nhưng chắc chắn cũng đặt ra nhiều thách thức hơn, đòi hỏi phải xác định được những vấn đề trọng tâm cần ưu tiên giải quyết. 1.1. Vấn đề về chủ thể quyền Sự tham gia ngày càng phổ biến của công nghệ mới trong các lĩnh vực của đời sống con người đang đặt ra bài toán về mối quan hệ giữa chúng với con người tự nhiên. Thông tin đến nay cho thấy những công nghệ mới hoàn toàn có thể tự học thông qua trải nghiệm và có khả năng thay thế con người trong việc “tư duy” và “quyết định hành động” (như các trí tuệ nhân tạo). Điều đó có nghĩa là con người đang đứng trước những mối quan hệ pháp lý mới hoàn toàn khác so với những Chương III: MỘT SỐ VẤN ĐỀ PHÁP LÝ CƠ BẢN... 323 thực thể pháp lý chúng ta đã từng gặp như các pháp nhân, thậm chí cả các giao dịch điện tử (hợp đồng điện tử, chữ ký điện tử,...). Bởi vì dù có tư cách pháp lý riêng nhưng các pháp nhân hay các hình thức giao dịch điện tử cho đến nay vẫn phải được thực hiện thông qua hành vi của con người. Trong khi đó, sự xuất hiện của các trí tuệ nhân tạo sẽ có thể không cần tới, thậm chí không thể bị điều khiển bởi ý chí của con người. Minh chứng điển hình là hồi cuối tháng 7/2017, hai chương trình trí tuệ nhân tạo do các kỹ sư Facebook phát triển đã tự tạo ra một ngôn ngữ riêng để liên lạc với nhau mà không kỹ sư nào hiểu được nội dung giao tiếp đó1, dù rằng sau đó các nhà nghiên cứu nói rằng “có thể hiểu được kết quả của cuộc hội thoại”2. Ngày 25/10/2017, Arập Xêút đã gây chú ý với quyết định trao tư cách công dân cho người máy có tên Sophia dẫn tới một vấn đề pháp lý rõ hơn. Rằng nữ công dân Sophia có tư cách pháp lý bình đẳng với những nữ công dân khác ở quốc gia này hay không, như sự đòi hỏi phải theo Hồi giáo hay những yêu cầu về sự xuất hiện của nữ giới nơi công cộng... Những động thái như vậy đã cho thấy ngày càng rõ xu hướng mở rộng phạm vi chủ thể của các quyền thay vì chỉ __________ 1. Facebook xóa sổ trí tuệ nhân tạo có khả năng tự sáng tạo ra ngôn ngữ mới, nhandan.vn/thong-tin-so/facebook-xoa-so-tri-tue-nhan-tao-co-kha- nang-tu-sang-tao-ra-ngon-ngu-moi-299553, đăng ngày 29/7/2017. 2. Facebook đã không hoảng sợ và tắt chương trình trí tuệ nhân tạo tự tạo ra ngôn ngữ như tin đồn, http://vnreview.vn/tin-tuc-khoa-hoc- cong-nghe/-/view_content/content/2232722/facebook-da-khong-hoang-so- va-tat-ai-tu-tao-ra-ngon-ngu-nhu-tin-don, đăng ngày 01/8/2017. 324 PHÁP LUẬT TRONG BỐI CẢNH CÁCH MẠNG CÔNG NGHIỆP... dành cho chủ thể truyền thống là các cá nhân con người tự nhiên. Và xu hướng đó đang đặt ra một số vấn đề cụ thể hơn như: Liệu có hay không sự xuất hiện của phân biệt địa vị pháp lý giữa con người với người máy tương tự như đã từng tồn tại giữa chủ nô và nô lệ trước đây? Pháp luật có cách thức nào để dung hòa sự khác biệt về nhu cầu giữa con người với các thực thể mang trí tuệ nhân tạo? Hay xa hơn như liệu có khả năng các trí tuệ nhân tạo trở thành thành viên của hội đồng xét xử tại tòa án, ít nhất là với tư cách của “hội thẩm nhân dân” hay “bồi thẩm đoàn”?... Ngoài ra, khả năng thực hiện các nghĩa vụ pháp lý của người máy cũng là thách thức đối với các nhà lập pháp trong bối cảnh mới. Rõ ràng là chúng ta không thể truy cứu trách nhiệm pháp lý giống như đối với pháp nhân khi xảy ra một vấn đề/thiệt hại nào đó. Bởi xét đến cùng, trách nhiệm của pháp nhân vẫn phải được thực thi bởi những con người đại diện cho pháp nhân đó. Còn người máy thì có thể không cần đến người đại diện về pháp lý. Theo một báo cáo từ Viện Rathenau công bố năm 2017, một số loại công nghệ đã ngày càng mang những tính năng giống con người hơn (lái xe - self driving, thông dịch - translation, tâm sự - chatbots,...)1. Thậm chí, một số loại __________ 1. Van Est, R. & J.B.A. Gerritsen, with the assistance of L. Kool: Human rights in the robot age: Challenges arising from the use of robotics, artificial intelligence, and virtual and augmented reality, Expert report written for the ...