Đổi mới tổ chức và hoạt động Chính phủ theo yêu cầu nhà nước pháp quyền XHCN

Một phiên họp thường kỳ của Chính phủ. Ảnh: St Cùng với cải cách kinh tế, việc đổi mới tổ chức và hoạt động của Chính phủ - cơ quan thực hiện chức năng hành pháp - giữ vị trí trung tâm... Cùng với cải cách kinh tế, việc đổi mới tổ chức và hoạt động của Chính phủ - cơ quan thực hiện chức năng hành pháp - giữ vị trí trung tâm trong tiến trình xây dựng Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam. ...
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Đổi mới tổ chức và hoạt động Chính phủ theo yêu cầu nhà nước pháp quyền XHCN Khoa học pháp lý Đổi mới tổ chức và hoạt động Chính phủ theo yêu cầu nhà nước pháp quyền XHCN Một phiên họp thường kỳ của Chính phủ. Ảnh: St Cùng với cải cách kinh tế, việc đổi mới tổ chức và hoạt động của Chính phủ - cơ quan thực hiện chức năng hành pháp - giữ vị trí trung tâm... Cùng với cải cách kinh tế, việc đổi mới tổ chức và hoạt động của Chính phủ - cơ quan thực hiện chức năng hành pháp - giữ vị trí trung tâm trong tiến trình xây dựng Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam. Yêu cầu đổi mới tổ chức và hoạt động của các cơ quan trong bộ máy nhà nước nói chung, Chính phủ nói riêng theo hướng xây dựng nhà nước pháp quyền XHCH nhằm “Xây dựng cơ chế vận hành của nhà nước pháp quyền XHCN, bảo đảm nguyên tắc tất cả quyền lực nhà nước thuộc về nhân dân; quyền lực nhà nước là thống nhất, có sự phân công, phối hợp giữa các cơ quan trong việc thực hiện quyền lập pháp, hành pháp và tư pháp” (1) được Đảng ta đề ra như một tất yếu khách quan. Ngoài việc nghiên cứu các đặc điểm chung của nhà nước pháp quyền đối với Chính phủ như tính tối cao của pháp luật, tương quan giữa 3 loại quyền: lập pháp, hành pháp và tư pháp; hành pháp trong lập pháp; Chính phủ cầm lái chứ không phải là chèo thuyền; Chính phủ hoạt động theo hướng là người phục vụ khách hàng; Chính phủ phi tập trung hoá (2), trong quá trình xây dựng nhà nước pháp quyền ở nước ta, các yêu cầu đối với việc đổi mới tổ chức và hoạt động của Chính phủ được đặt ra là: 1. Nhận thức đúng về Chính phủ - cơ quan thực hiện chức năng hành pháp Trong cơ cấu quyền lực nhà nước, quyền hành pháp được các nhà tư tưởng, các triết gia, các nhà luật học quan tâm và thừa nhận như một điều kiện, nhân tố cơ bản bảo đảm sức mạnh của một quốc gia: “Lực tổng quát của Chính phủ là lực của quốc gia” (3). Nếu như quyền lập pháp thuộc về nhân dân (thông qua đại biểu do nhân dân bầu ra) thì quyền hành pháp là “lực lượng công cộng biến ý chí chung của quyền lực tối cao của nhân dân phục vụ cho lợi ích quốc gia” (4); chỉ có thông qua cơ quan thực hiện quyền hành pháp (Chính phủ), các lợi ích của dân tộc, ý chí của giai cấp thống trị mới được thực hiện. ở nước ta, ý chí của Đảng cầm quyền gắn liền với lợi ích của đại đa số nhân dân cũng chỉ có thể thực hiện thông qua một Chính phủ được thành lập theo quy định của Hiến pháp và hoạt động có hiệu lực, hiệu quả. Quyền hành pháp ở nước ta, một loại quyền hiến định cùng với quyền lập pháp và tư pháp tạo thành một chỉnh thể quyền lực thống nhất. Các quyền này cùng bắt nguồn từ ý chí của nhân dân và phục vụ lợi ích nhân dân. Trong cơ cấu quyền lực đó, không có quyền nào đứng trên quyền nào mà là sự tương tác, “cộng lực” nhằm thúc đẩy khả năng thực hiện các quyền và lợi ích của công dân. Để thực hiện các quyền đó, các quốc gia trên thế giới đều đi đến một nhận thức chung: lập pháp - phê duyệt chính sách; hành pháp - hoạch định và thi hành chính sách (Chính phủ thường hoạch định chính sách và đệ trình Quốc hội), sau khi Quốc hội ban hành (phê duyệt) các đạo luật, Chính phủ phải đưa các đạo luật vào cuộc sống; tư pháp - tài phán các hành vi vi phạm lợi ích của nhà nước và công dân trong các chính sách mà Quốc hội đã thông qua. Như vậy, nếu xét tổng thể, thì Chính phủ là chủ thể hoạch định chính sách và trình Quốc hội thông qua. Mặt khác, các chính sách này đều được xã hội (bao gồm nhiều chủ thể quy tụ các lợi ích khác nhau) chấp nhận hay phản ứng thông qua kênh chấp hành; và thực hiện pháp luật (Chính phủ). Trong sách báo pháp lý, người ta thường đề cập đến Nhà nước như một đại diện sức mạnh công cộng quy tụ chủ yếu vào Chính phủ, chẳng hạn: Chính phủ Hoa Kỳ đang đứng trước nguy cơ khủng hoảng kinh tế; nền kinh tế Hoa Kỳ đang đứng trước sự lựa chọn của Tổng thống (người đứng đầu hành pháp) hoặc Chính phủ Việt Nam đã đưa ra 8 giải pháp nhằm hạn chế lạm phát... Toàn bộ các hoạt động, từ hoạch định chính sách vĩ mô, đệ trình Quốc hội và triển khai thực hiện các chính sách (khi được Quốc hội thông qua hoặc theo thẩm quyền của Chính phủ) là chức năng hành pháp của Chính phủ. Bên cạnh đó, theo hiến định, người đứng đầu “cơ quan hành chính nhà nước cao nhất” cũng thuộc về Chính phủ, nhằm tạo lập một trật tự hành chính thống nhất từ trung ương đến địa phương và bảo đảm các điều kiện vật chất, tinh thần đáp ứng cho toàn thể xã hội. Trong các bản Hiến pháp của nước ta (1946, 1959, 1980 và 1992), chức năng hành pháp của Chính phủ đều được ghi nhận dưới các thuật ngữ khác nhau “cơ quan chấp hành của Quốc hội; cơ quan chấp hành của cơ quan quyền lực nhà nước cao nhất..”., nhưng chưa ghi nhận chính thức thuật ngữ Chính phủ - hành pháp, mà chủ yếu được ghi nhận trong các văn kiện Đại hội Đảng các khoá VIII, IX và X về mối quan hệ giữa các cơ quan thực hiện quyền lập pháp (Quốc hội), quyền hành pháp (Chính phủ), quyền tư pháp (Toà án và Viện Kiểm sát). Từ cách hiểu trên, xây dựng nhà nước pháp quyền ở Việt Nam cần nhận thức Chính phủ là cơ quan thực hiện chức năng hành pháp - một loại quyền hiến định - nhằm thực hiện các chủ trương, chính sách của Đảng Cộng sản Việt Nam thông qua việc hoạch định chính sách cho toàn xã hội và thực hiện chúng một cách triệt để khi được Quốc hội thông qua. Để thực hiện có hiệu quả các chính sách này, Chính phủ phải tổ chức thống nhất, có kỷ cương nền hành chính từ trung ương đến địa phương nhằm thúc đẩy sự phát triển kinh tế - xã hội của toàn thể đất nước. (cơ quan hành chính nhà nước cao nhất). 2. Chính phủ xây dựng thể chế và tổ chức thực hiện pháp luật Khác với các nước có chế độ tam quyền phân lập triệt để, ở nước ta, nói đến cơ quan thực hiện chức năng hành pháp (hành pháp tập thể và hành pháp cá nhân) đòi hỏi Chính phủ phải là chủ thể hoạch định chính sách vĩ mô các hoạt động kinh tế - xã hội. Chúng ta đều biết, bất cứ định hướng chính trị nào, muốn đi vào đời sống xã hội đều phải được thực hiện thông qua Chính phủ và hệ thống cơ quan hành chính trên hai ...