ĐỐI THOẠI CÙNG BẠN ĐỌC VỀ KHÁI NIỆM VĂN HÓA VÀ CẤU TRÚC VĂN HÓA

Cuốn "Tìm về bản sắc văn hóa Việt Nam" (in lần đầu năm 1996) là sự mở rộng của công trình nghiên cứu khoa học cấp Bộ "Tính hệ thống của văn hóa Việt Nam" (nghiệm thu năm 1994, Bằng khen của Bộ trưởng Bộ GD&ĐT về công trình NCKH xuất sắc 5 năm 1991-1995) và cuốn "Cơ sở văn hóa Việt Nam" dày 500 trang do Trường Đại học Tổng hợp Tp. Hồ Chí Minh xuất bản chính thức lần đầu năm 1995. Mặc dù khi đó sách mới chỉ lưu hành nội bộ với số lượng xuất...
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
ĐỐI THOẠI CÙNG BẠN ĐỌC VỀ KHÁI NIỆM "VĂN HÓA" VÀ CẤU TRÚC VĂN HÓAĐỐI THOẠI CÙNG BẠN ĐỌC VỀ KHÁI NIỆM VĂN HÓA VÀ CẤU TRÚC VĂN HÓA GS.VS.TSKH.Trần Ngọc Thêm Bộ môn Văn hóa học Trường ĐH KHXH & NV, Đại học Quốc gia Tp.HCM Trích từ PHỤ LỤC cuốn Tìm về bản sắc văn hoá Việt Nam (Trần Ngọc Thêm, NXB Tp. HCM, bản in lần 3, 2001) Cuốn Tìm về bản sắc văn hóa Việt Nam (in lần đầu năm 1996) là sựmở rộng của công trình nghiên cứu khoa học cấp Bộ Tính hệ thống củavăn hóa Việt Nam (nghiệm thu năm 1994, Bằng khen của Bộ trưởng BộGD&ĐT về công trình NCKH xuất sắc 5 năm 1991-1995) và cuốn Cơ sởvăn hóa Việt Nam dày 500 trang do Trường Đại học Tổng hợp Tp. Hồ ChíMinh xuất bản chính thức lần đầu năm 1995. Mặc dù khi đó sách mới chỉlưu hành nội bộ với số lượng xuất bản không nhiều, song sau khi ra mắt,Cơ sở văn hóa Việt Nam đã thu hút được sự quan tâm đặc biệt của dưluận bạn đọc. Một Hội thảo đã được tổ chức tại Trung tâm Quốc học. Nhiều báo và tạp chí trong nước và của Việt kiều ở nước ngoài đã đăng tải các bài giới thiệu, nhận xét, thảo luận. Bên cạnh nhiều ý kiến, bài viết đánh giá cao công trình này và những góp ý đúng đắn, chân thành mà chúng tôi rất trân trọng tiếp thu, cũng có một số bài viết chứa những nhận xét không thỏa đáng do không hiểu rõ, không cùng điểm xuất phát, hoặc đơn giản là do chưa đọc kỹ. Nhận thấy một số băn khoăn thắc mắc trong những bài này có thể cũng là băn khoăn thắc mắc chung của bạn đọc Tìm về bản sắc văn hóa Việt Nam nên chúng tôi đã đưa vào phần Đối thoại cùng bạn đọc này mà nội dung chủ yếu được soạn theo bài trả lời phỏng vấn của chúng tôi với phóng viên Công Bình nhan đề Trò chuyện với tác giả Cơ sở văn hóa Việt Nam đã đăng trên Báo Văn nghệ, số 32-1996 và một bài khác đã gửi cho báo Văn nghệ sau đó, nhưng chưa được tòa soạn công bố. Đối thoại cùng bạn đọc hy vọng góp phần làm sáng tỏ thêm về phương pháp tiếp cận và nội dung những vấn đề đã trình bày trong sách Tìm về bản sắc văn hóa Việt Nam. *** - Có ý kiến phê bình định nghĩa văn hóa trong Cơ sở văn hóa Việt Nam vàTìm về bản sắc văn hóa Việt Nam là chưa đề cập hay đề cập chưa đúng mứcđến các đặc trưng như tính chủ động, tính nhân đạo, và các chức năng nhưchức năng nhận thức và tái tạo thông tin, chức năng định hướng, chức năngtái tạo thế giới của văn hóa? Một khái niệm khoa học thường có nhiều đặc trưng và chức năng mà một địnhnghĩa, do yêu cầu diễn đạt ngắn gọn, thường không bao giờ có thể bao quát hếtđược. Bởi vậy mà trong thực tiễn khoa học xưa nay, đối với một khái niệm, ngườita có thể kể ra đủ mọi thứ tính khác nhau và định nghĩa nó theo nhiều cách khácnhau (chính vì vậy mà những khái niệm khoa học quan trọng thường bao giờ cũngcó nhiều cách định nghĩa khác nhau), do đó không dễ gì kết luận rằng chỉ có địnhnghĩa này mới đúng, còn những định nghĩa khác là sai cả; phải nêu những đặctrưng, chức năng này mới đúng, còn nêu những đặc trưng, chức năng khác là saicả. Theo lôgic nghiên cứu khoa học, để đưa ra một định nghĩa có sức thuyết phục,cần phải lựa chọn được trong số các tính có thể có, đâu là những đặc trưng cơbản. Đặc trưng cơ bản là những nét riêng biệt và tiêu biểu, cần và đủ để phân biệtkhái niệm (sự vật) ấy với những khái niệm (sự vật) khác. Về khái niệm văn hóa, hiện có rất nhiều định nghĩa. Vào năm 1952, hai nhànhân học người Mỹ là A. Kroeber và C. Kluckhohn đã viết một cuốn sách chuyênbàn về các định nghĩa văn hóa nhan đề: Văn hóa - tổng luận phê phán các quanniệm và định nghĩa (Culture: a critical review of concepts and definitions), trongđó đã dẫn ra và phân tích 164 định nghĩa về văn hóa. Trong lần xuất bản thứ haicủa cuốn sách này, số định nghĩa văn hóa đã tăng lên đến trên 200. Còn hiện naythì số lượng định nghĩa về văn hóa khó mà biết chính xác được: có người bảo là400, có người nói là 500, lại có người quả quyết rằng chúng lên đến con số nghìn... Các định nghĩa văn hóa hiện có tuy rất phong phú và đa dạng, nhưng tựu trunglại, chúng không nằm ngoài hai loại: định nghĩa miêu tả và định nghĩa nêu đặctrưng. Định nghĩa miêu tả liệt kê các thành tố của văn hóa, còn các định nghĩa nêuđặc trưng thì có thể quy về ba khuynh hướng lớn: Khuynh hướng thứ nhất coi vănhóa là những kết quả (sản phẩm) nhất định. Đó có thể là những giá trị, nhữngtruyền thống, những nếp sống, những chuẩn mực, những tư tưởng, những thiết chếxã hội, những biểu trưng, ký hiệu, những thông tin... mà một cộng đồng đã sángtạo, kế thừa và tích lũy. Khuynh hướng thứ hai xem văn hóa như những quá trình.Đó có thể là những hoạt động sáng tạo, những công nghệ, những quy trình, nhữngphương thức tồn tại, sinh sống và phát triển, cách thức thích ứng với m ...