Đơn vị vật lí nào được ưa dùng nhất?

Bị vùi ngập trong những phản hồi cho bài khảo sát trực tuyến của ông về các đơn vị yêu thích của độc giả, Robert P Crease (biên tập viên physicsworld.com) phát hiện ra rằng các đơn vị ngoài SI vẫn khẳng định chỗ đứng của chúng, và thỉnh thoảng còn thông dụng hơn, trong cộng đồng vật lí.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Đơn vị vật lí nào được ưa dùng nhất? Đơn vị vật lí nào được ưa dùng nhất? Bị vùi ngập trong những phản hồi cho bài khảo sát trực tuyến của ôngvề các đơn vị yêu thích của độc giả, Robert P Crease (biên tậpviên physicsworld.com) phát hiện ra rằng các đơn vị ngoài SI vẫn khẳng địnhchỗ đứng của chúng, và thỉnh thoảng còn thông dụng hơn, trong cộng đồngvật lí. Kilogram có lẽ là một trong những nền tảng của hệ SI, nhưng các đơn vị ngoài SI vẫn chấp nhận dùng. (Ảnh: BIMP) Đơn vị đo là một trong những đặc trưng lí thú nhất của khoa học. Chúng là“cầu nối” giữa thế giới kinh nghiệm chủ nghĩa của các hiện tượng vật lí và thế giớitrừu tượng phi kinh nghiệm tính của toán học, cho phép chúng ta di chuyển tới luigiữa hai thế giới ấy. Đã có lần trong lịch sử, nhiều cấu nối thuộc về những biến thểkhác nhau đã tồn tại độc lập với nhau. Theo năm tháng, Hiệp hội Quốc tế về Cânnặng và Đo lường (BIPM) đã thống nhất chúng thành một hệ thống duy nhất, đó là“Hệ đơn vị quốc tế” (SI). SI là một quy ước tỉ mỉ gồm bảy đơn vị cơ bản – mét, kilogram, giây, ampere,kelvin, candela và mol – và vô số đơn vị dẫn xuất, thí dụ như hertz, volt, newton,coulomb, tesla và ohm, cùng với những đơn vị khác “được chấp nhận dùng” bêntrong nó, thí dụ như tấn (103 kg) và ngày (86,400 s). Đây là những cái hết sức thâmcăn cố đế trong thế giới khoa học, nhưng một số đơn vị tiền SI và ngoài SI vẫnkhẳng định vị thế bên ngoài và thậm chí bên trong thế giới khoa học. Tháng 9 năm2009, tôi đã tiến hành một đợt khảo sát trực tuyến về các đơn vị yêu thích của bạn,và tôi đã nhận được hàng trăm phản hồi từ quý độc giả. Các đơn vị tiền SI Nhiều đơn vị tiền SI phát sinh trực tiếp từ cuộc sống hàng ngày. Hãy xétnhững đơn vị được nhắc tới trong quyển tiểu thuyết The Tailor and Ansty của EricCross, một quyển sách mang giọng điệu dí dỏm và nghệ thuật thi ca Ireland đặc sệtđến mức nó bị cấm ngay trong năm sau năm nó được xuất bản, 1942. Quyển sáchnói về một người thợ may miền thôn dã thích làm quen với sự từng trải của ngườiIreland lớn tuổi, nghĩa là, trước khi “người đó quá thông minh và được đào tạo, vàđể cho chính quyền hoặc bất kì ai khác làm cái họ nghĩ dùm cho họ”. Một số trongsự từng trải này có liên quan đến các đơn vị. Đất đai, người thợ may cho biết, thường tính theo “lát” [giống như “lát thịt”].Lát, dựa trên “sức mang” của đất, “cho bạn biết giá trị của một cánh đồng, chứkhông phải kích cỡ của nó. Một cánh đồng có thể là một cánh đồng đá, nhưng bạnbiết nơi bạn ở với một lát”. Một lát, chẳng hạn, là diện tích cần thiết cho người ta“chăn thả một hoặc hai con bê cái, hoặc sáu con cừu, hoặc 12 con dê, hoặc sáu conngỗng cái và một con ngỗng đực”, còn 3 lát là diện tích cần thiết để nuôi một conngựa. Người thợ may kể lại lời khoe khoang của một người láng giềng sở hữu 4000mẫu – nghe có vẻ như cả một đồn điền, nhưng thật ra diện tích đó chỉ “đủ đất thả 4con bò cái”. Chắc chắn người thợ may đó có cường điệu quá mức ở đây (hơi bấtngờ một chút), nhưng với một số người ở xứ của ông sở hữu quá nhiều đất đai, thìdường như 1000 mẫu ở miền tây Ireland, bất chấp những đầm lầy và những đồi đádựng của nó, chẳng gì hơn là đất để nuôi một con bò trung bình. Tuy nhiên, quanđiểm của ông là một số đo dạng lát sẽ làm giảm kích cỡ của lời nói khoác của ngườiláng giềng kia xuống. “Quỷ tha ma bắt tôi đi! Nhưng người ta ngày xưa từng nghĩnhư vậy đó”. Người Ireland cổ còn có một cách cao siêu để tính toán thời gian, đơn vị cơbản của họ là tuổi đời của một con gà nước, một loài chim nhỏ. Khi đó, người thợmay đã dịch ra một danh sách các đơn vị dựa trên nó: đời một con chó săn bằng bađời con gà nước; đời một con ngựa bằng ba đời con chó săn; đời một con ngựa đuabằng ba đời con ngựa; đời một con hươu bằng ba đời con ngựa đua; đời một conđại bàng bằng ba đời con hươu; đời một cây thủy tùng bằng ba đời con đại bàng;và đời một rặng núi cổ bằng ba đời cây thủy tùng. Không cần tiến thêm nữa, vì bađời của rặng núi là tuổi của vũ trụ rồi. Người thợ may đã bừa bãi (hơi bất ngờ) trong ước tính của ông về tuổi củavũ trụ, nó không có khả năng là (đời con gà nước) x 38. Tuy nhiên, quan điểm củaông đã làm sáng tỏ rằng hệ đơn vị Ireland thời cổ có lẽ có những ưu điểm nhấtđịnh so với hệ đơn vị của chúng ta ở chỗ nó “tính toán mọi thứ mà một người cóthể nhìn thấy xung quanh anh ta, cho nên, cho dù anh ta ở chỗ nào, anh ta cũng cómột quyển niên giám”. Physics World nhận được vô số thí dụ của những đơn vị tiền SI tương tự tríchtừ quyển niên giám của thế giới. John Blake, một nhà vật lí và nhân viên thụ lí cấpbằng phát minh đã nghỉ hưu sinh sống ở Winchester, nước Anh, người mỗi năm cóvài tháng sống ở Tây Ban Nha, cho biết rằng dia de buy (hay “ngày-con-bò) vẫnđược sử dụng ở những miền thôn dã xứ Asturias thuộc miền bắc Tây Ban Nha. Nóchỉ lượng đất mà người nông dân có thể cày xới vớ ...