Giáo trình hóa sinh học - Chương 5

Lipid là một nhóm hợp chất hữu cơ nguồn gốc sinh vật, có tính kị nước nhưng hòa tan dễ dàng trong các dung môi không phân cực. Nhóm hợp chất này là một trong những thành phần chính của tế bào và mô động thực vật. Một số trong chúng được dùng làm chất dinh dưỡng dự trữ,
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Giáo trình hóa sinh học - Chương 5Hoaù sinh hoïc - 117 - CHÖÔNG 5. LIPID Lipid laø moät nhoùm hôïp chaát höõu cô nguoàn goác sinh vaät, coù tính kònöôùc nhöng hoøa tan deã daøng trong caùc dung moâi khoâng phaân cöïc. Nhoùmhôïp chaát naøy laø moät trong nhöõng thaønh phaàn chính cuûa teá baøo vaø moâ ñoängthöïc vaät. Moät soá trong chuùng ñöôïc duøng laøm chaát dinh döôõng döï tröõ, moätsoá khaùc tham gia trong vieäc kieán taïo caùc cô quan töû cuûa teá baøo, ñaëc bieät laøcaùc heä thoáng maøng, ñoàng thôøi tham gia trong vieäc ñieàu hoøa caùc quaù trìnhvaän chuyeån vaät chaát qua maøng vaø nhieàu quaù trình quan troïng khaùc . Phaàn lôùn lipid laø daãn xuaát cuûa acid beùo, hình thaønh khi caùc nhoùm carboxyl lieânkeát ester vôùi moät röôïu ña chöùc hoaëc ñôn chöùc. Ngoaøi ra, trong phaân töû cuûa nhieàu loaïilipid khaùc nhau coøn chöùa caùc nhoùm ion hoùa hoaëc phaân cöïc nhö base nitô, phosphate,saccharide, aminoacid v.v... Moät soá hôïp chaát tuy khoâng phaûi laø daãn xuaát cuûa acid beùonhöng do coù tính kî nöôùc neân cuõng ñöôïc xeáp vaøo nhoùm lipid. Ñoù laø sterol vaø caùc hôïpchaát steroid, saéc toá quang hôïp, caùc vitamin tan trong chaát beùo vaø vaøi hôïp chaát khaùc. Nhöõng loaïi lipid maø trong phaân töû cuûa chuùng chöùa ñoàng thôøi caùc nhoùm chöùcphaân cöïc vaø khoâng phaân cöïc thöôøng gaëp trong caùc caáu truùc maøng vaø treân caùc beà maëtphaân caùch khaùc giöõa moâi tröôøng nöôùc vaø caùc khu vöïc kî nöôùc beân trong teá baøo.I. ACID BEÙO. Acid beùo laø thaønh phaàn caáu taïo cuûa phaàn lôùn lipid. Hôn 70 loaïi acid beùo tìm thaáytrong caùc loaïi teá baøo khaùc nhau laø nhöõng maïch hydro carbon no hoaëc khoâng no chöùamoät nhoùm carboxyl taän cuøng. Haàu heát caùc acid beùo coù soá chaün nguyeân töû carbon töø 12ñeán 22, nhöng thöôøng gaëp nhaát laø nhöõng acid beùo coù 16 – 18 nguyeân töû carbon. Acidbeùo khoâng no coù theå chöùa moät hoaëc vaøi lieân keát ñoâi. Raát ít gaëp acid beùo chöùa lieân keátba. Phaàn lôùn caùc lieân keát ñoâi noái C9 vôùi C10 (kí hieäu laø ∆9). Caùc lieân keát ñoâi thöù hai vaøthöù ba thöôøng naèm caùch lieân keát ñoâi thöù nhaát moät vaøi nhoùm methylen (-CH2-) veà phíañaàu CH3 taän cuøng. Caùc lieân keát ñoâi trong phaàn lôùn acid beùo khoâng no trong töï nhieân coùcaáu hình cis-, maëc duø daïng naøy keùm beàn vöõng hôn daïng trans-. Khi ñun noùng vôùi moätsoá chaát xuùc taùc, daïng cis- seõ chuyeån sang daïng trans-, ñoàng thôøi nhieät ñoä noùng chaûytaêng leân. Daïng cis- cuûa acid beùo khoâng no laøm cho nhöõng phaân töû chöùa nhieàu lieân keát ñoâiñöôïc uoán cong vaø co ngaén laïi. Ñaëc ñieåm naøy coù yù nghóa sinh hoïc quan troïng ñaëc bieätñoái vôùi caáu truùc cuûa caùc loaïi maøng teá baøo. Ñoái vôùi acid beùo no daïng duoãi thaúng thíchhôïp hôn veà maët naêng löôïng, maëc duø treân nguyeân taéc chuùng coù theå toàn taïi ôû voâ soá kieåucaáu hình khaùc nhau do caùc lieân keát –C–C– trong maïch hydro carbon quay moät caùchhoaøn toaøn töï do. Khaû naøy ôû acid beùo khoâng no bò haïn cheá do caùc lieân keát ñoâi khoângxoay ñöôïc. Nhieät ñoä noùng chaûy cuûa acid beùo no cao hôn acid beùo khoâng no.GS.TS. Mai Xuaân Löông Khoa Sinh hoïcHoaù sinh hoïc - 118 - Phoå bieán nhaát trong töï nhieân laø nhöõng acid beùo no vaø khoâng no giôùi thieäu tronghình III.1. Hình III.1. Nhöõng acid beùo phoå bieán trong töï nhieân. Hình 3.1. Caùc acid beùo no vaø khoâng no phoå bieán Trong acid beùo khoâng no ñoâi khi coøn chöùa lieân keát ba -C≡C-, maëc duø raát ít gaëp,ví duï acid crepinis trong haït Crepis foetida (thuoäc hoïï Compositae). Moät soá acid beùo coøn chöùa nhoùm –OH, ví duï acid ricinic trong haït thaàu daàu (Ricinus communis) ÔÛ vi khuaån coøn gaëp caùc acid beùo chöùa choùm xyclopropyonyl, laøm cho chuùng trôû neân coù soá leû nguyeân töû carbon, ví duï acid lactobaxilis. Moät soá acid beùo coù soá leû nguyeân töû carbon coøn do chuùng chöùa nhoùm –CH3 ôûmaïch nhaùnh töông töï nhö tron ...