Giáo trình lý thuyết thống kê - Chương 8

chỉ số thống kê I. Khái niệm, đặc điểm và tác dụng của chỉ số 1-1. Khái niệm chỉ số Chỉ số là chỉ tiêu t-ơng đối biểu hiện quan hệ so sánh giữa các mức độ của một hiện t-ợng kinh tế ở hai thời gian hoặc địa điểm khác nhau nhằm nêu lên sự biến động của hiện t-ợng qua thời gian, qua không gian, qua các kỳ kế hoạch. Khái niệm trên giúp ta phân biệt chỉ số với các số t-ơng đối. Theo đó các loại số t-ơng đối động thái, số t-ơng đối kế hoạch...
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Giáo trình lý thuyết thống kê - Chương 8 CH¦¥NG VIII chØ sè thèng kª I. Kh¸i niÖm, ®Æc ®iÓm vμ t¸c dông cña chØ sè 1-1. Kh¸i niÖm chØ sè ChØ sè lμ chØ tiªu t−¬ng ®èi biÓu hiÖn quan hÖ so s¸nh gi÷a c¸c møc ®é cña mét hiÖn t−îng kinh tÕ ë hai thêi gian hoÆc ®Þa ®iÓm kh¸c nhau nh»m nªu lªn sù biÕn ®éng cña hiÖn t−îng qua thêi gian, qua kh«ng gian, qua c¸c kú kÕ ho¹ch. Kh¸i niÖm trªn gióp ta ph©n biÖt chØ sè víi c¸c sè t−¬ng ®èi. Theo ®ã c¸c lo¹i sè t−¬ng ®èi ®éng th¸i, sè t−¬ng ®èi kÕ ho¹ch vμ sè t−¬ng ®èi kh«ng gian lμ chØ sè. Cßn c¸c lo¹i sè t−¬ng ®èi kh¸c nh− sè t−¬ng ®èi kÕt cÊu, sè t−¬ng ®èi c−êng ®é kh«ng ph¶i lμ chØ sè v× nã kh«ng thÓ hiÖn mèi quan hÖ so s¸nh gi÷a hai møc ®é cña cïng mét hiÖn t−îng kinh tÕ. Tuy nhiªn, ®èi t−îng nghiªn cøu chñ yÕu cña chØ sè lμ c¸c hiÖn t−îng kinh tÕ phøc t¹p mμ sè t−¬ng ®èi kh«ng ph¶n ¸nh ®−îc, ®ã lμ nh÷ng hiÖn t−îng kinh tÕ bao gåm nhiÒu thμnh phÇn, nhiÒu ®¬n vÞ hoÆc phÇn tö cã tÝnh chÊt kh¸c nhau (vÒ tªn gäi, gi¸ trÞ sö dông, ®¬n vÞ ®o l−êng,...), mμ c¸c møc ®é cña chóng kh«ng thÓ trùc tiÕp céng l¹i víi nhau. ViÖc so s¸nh nh÷ng hiÖn t−îng kinh tÕ phøc t¹p trong nh÷ng ®iÒu kiÖn thêi gian vμ kh«ng gian kh¸c nhau kh«ng ph¶i dÔ dμng mμ ph¶i th«ng qua ph−¬ng ph¸p chØ sè vμ kÕt qu¶ so s¸nh ®−îc gäi lμ chØ sè. VËy chØ sè lμ chØ tiªu t−¬ng ®èi thÓ hiÖn sù biÕn ®éng cña hiÖn t−îng kinh tÕ phøc t¹p bao gåm c¸c phÇn tö kh«ng thÓ céng trùc tiÕp víi nhau. 1-2. §Æc ®iÓm cña ph−¬ng ph¸p chØ sè Khi nghiªn cøu biÕn ®éng cña mét tæng thÓ phøc t¹p bao gåm c¸c phÇn tö kh«ng thÓ trùc tiÕp céng ®−îc víi nhau, ph−¬ng ph¸p chØ sè biÕn ®æi chóng thμnh nh÷ng phÇn tö cã thÓ trùc tiÕp céng ®−îc víi nhau, dùa trªn c¬ së mèi quan hÖ gi÷a nh©n tè nghiªn cøu víi c¸c nh©n tè kh¸c. MÆt kh¸c khi nghiªn cøu biÕn ®éng cña mét nh©n tè, ph−¬ng ph¸p chØ sè gi¶ ®Þnh c¸c nh©n tè kh¸c cßn l¹i kh«ng thay ®æi. VÝ dô: khi nghiªn cøu biÕn ®éng vÒ l−îng cña nhiÒu mÆt hμng, chóng kh«ng thÓ trùc tiÕp céng ®−îc víi nhau, ph−¬ng ph¸p chØ sè tÝnh gi¸ trÞ khèi l−îng hμng hãa cã thÓ trùc tiÕp céng ®−îc víi nhau. Tuy nhiªn, gi¸ trÞ khèi l−îng hμng hãa lμ tÝch sè cña ®¬n gi¸ hμng hãa víi khèi l−îng hμng hãa. Do vËy, ®Ó so s¸nh gi¸ trÞ khèi l−îng hμng hãa nh−ng l¹i nghiªn cøu sù biÕn ®éng http://www.ebook.edu.vn 81 cña l−îng hμng hãa, ph−¬ng ph¸p chØ sè ph¶i cè ®Þnh nh©n tè ®¬n gi¸ hμng hãa. 1-3. T¸c dông cña chØ sè ChØ sè t¸c dông lín trong ph©n tÝch thèng kª: - Nghiªn cøu sù biÕn ®éng cña hiÖn t−îng kinh tÕ qua thêi gian (chØ sè ph¸t triÓn). - Nghiªn cøu sù biÕn ®éng cña hiÖn t−îng kinh tÕ qua kh«ng gian (chØ sè kh«ng gian hay chØ sè ®Þa ph−¬ng). - Nghiªn cøu t×nh h×nh x©y dùng vμ thùc hiÖn kÕ ho¹ch c¸c chØ tiªu kinh tÕ (chØ sè kÕ ho¹ch). - Ph©n tÝch vai trß vμ ¶nh h−ëng cña tõng nh©n tè ®Õn biÕn ®éng cña toμn bé hiÖn t−îng phøc t¹p (hÖ thèng chØ sè). 1-4. C¸c lo¹i chØ sè a. C¨n cø vμo kú nghiªn cøu biÕn ®éng, cã thÓ chia thμnh ba lo¹i chØ sè lμ: chØ sè ph¸t triÓn, chØ sè kh«ng gian, chØ sè kÕ ho¹ch. b. C¨n cø vμo ph¹m vi tÝnh to¸n, cã hai lo¹i chØ sè lμ: chØ sè c¸ thÓ vμ chØ sè chung. - ChØ sè c¸ thÓ: ph¶n ¸nh sù biÕn ®éng cña tõng phÇn tö, tõng ®¬n vÞ c¸ biÖt trong tæng thÓ. ChØ sè c¸ thÓ ký hiÖu lμ i. VÝ dô: chØ sè gi¸ c¶ tõng mÆt hμng, chØ sè l−îng hμng hãa tiªu thô cña tõng mÆt hμng,... - ChØ sè chung: ph¶n ¸nh sù biÕn ®éng cña tÊt c¶ c¸c phÇn tö, c¸c ®¬n vÞ thuéc tæng thÓ hiÖn t−îng phøc t¹p. ChØ sè chung ký hiÖu lμ I. VÝ dô: chØ sè gi¸ c¶ cña tÊt c¶ c¸c mÆt hμng b¸n lÎ t¹i mét thÞ tr−êng, chØ sè n¨ng suÊt lao ®éng cña toμn bé c«ng nh©n trong mét doanh nghiÖp s¶n xuÊt,... c. C¨n cø vμo tÝnh chÊt cña chØ tiªu nghiªn cøu, cã hai lo¹i chØ sè lμ: chØ sè chØ tiªu chÊt l−îng vμ chØ sè chØ tiªu khèi l−îng. - ChØ sè chØ tiªu chÊt l−îng: ph¶n ¸nh sù biÕn ®éng cña c¸c chØ tiªu nh−: gi¸ c¶, gi¸ thμnh, tiÒn l−¬ng, n¨ng suÊt lao ®éng,... - ChØ sè chØ tiªu sè l−îng: ph¶n ¸nh sù biÕn ®éng cña c¸c chØ tiªu nh−: l−îng hμng hãa tiªu thô, l−îng s¶n phÈm s¶n xuÊt, sè l−îng c«ng nh©n,... Trong c¸c phÇn sau ®©y chñ yÕu ®Ò cËp ®Õn c¸c chØ sè ph¸t triÓn v× nã cã vÞ trÝ quan träng trong ph©n tÝch kinh tÕ cña c¸c ®¬n vÞ c¬ së. http://www.ebook.edu.vn 82 Ii. Ph−¬ng ph¸p tÝnh chØ sè §Ó nghiªn cøu ph−¬ng ph¸p tÝnh chØ sè ph¸t triÓn ph¶i cã tμi liÖu cña hiÖn t−îng nghiªn cøu kú nghiªn cøu vμ kú gèc. VÝ dô: cã tμi liÖu vÒ gi¸ c¶ vμ l−îng hμng tiªu thô cña mét doanh nghiÖp th−¬ng m¹i nh− sau: B¶ng 8-1 Tªn §¬n vÞ §¬n gi¸ b¸n (1000®) L−îng hμng hãa tiªu thô hμng tÝnh Kú gèc Kú b¸o c¸o Kú gèc Kú b¸o c¸o A c¸i 5,0 4,5 2.000 2.500 B kg 1,2 1,0 5.000 5.300 C m 2,0 2,0 1.000 1.200 2-1. Ph−¬ng ph¸p tÝnh chØ sè c¸ thÓ a. ChØ sè c¸ thÕ cña chØ tiªu chÊt l−îng C«ng thøc: p1 ip = p0 Chªnh lÖch tuyÖt ®èi: (p1 - p0) Víi sè liÖu cña b¶ng 8-1, gi¸ lμ chØ tiªu chÊt l−îng (p) vμ chØ sè c¸ thÓ vÒ gi¸ (ip) lμ chØ sè gi¸ cña tõng mÆt hμng. ChØ sè gi¸ cña mÆt hμng A: 4,5 i pA = = 0,9(hay90%) 5 Chªnh lÖch tuyÖt ®èi: 4,5 - 5 = - 0,5 (ngh×n ®ång/c¸i). NhËn xÐt: Gi¸ b¸n mÆt hμng A kú b¸o c¸o so víi kú gèc gi¶m 10% t−¬ng øng víi gi¶m 0,5 (ngh×n ®ång /c¸i). T−¬ng tù tÝnh chØ sè gi¸ cña c¸c mÆt hμng B,C. ...