Giáo trình quy hoạch và thiết kế hệ thống thủy lợi - Chương 1

Những Khái Niệm Mở Đầu Về Môn Học 1.1. Nhiệm vụ, nội dung cơ bản môn học Nước là một yếu tố không thể thiếu được đối với sự sống nói chung, đối với đời sống của con người nói riêng, thực tế đã chứng tỏ rằng ở đâu có nước là ở đó có sự sống. Lịch sử phát triển của loài người luôn luôn gắn liền với nước, trong buổi bình minh của nhân loại, đời sống của con người còn phụ thuộc tất cả vào thiên nhiên, vì thế, họ đã phải tìm đến sinh sống bên những...
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Giáo trình quy hoạch và thiết kế hệ thống thủy lợi - Chương 1 11 Ch−¬ng 1 - Nh÷ng Kh¸i NiÖm Më §Çu VÒ M«n Häc Ch−¬ng 1 Nh÷ng Kh¸i NiÖm Më §Çu VÒ M«n Häc 1.1. NhiÖm vô, néi dung c¬ b¶n m«n häc N−íc lµ mét yÕu tè kh«ng thÓ thiÕu ®−îc ®èi víi sù sèng nãi chung, ®èi víi ®êi sèng cña con ng−êi nãi riªng, thùc tÕ ®· chøng tá r»ng ë ®©u cã n−íc lµ ë ®ã cã sù sèng. LÞch sö ph¸t triÓn cña loµi ng−êi lu«n lu«n g¾n liÒn víi n−íc, trong buæi b×nh minh cña nh©n lo¹i, ®êi sèng cña con ng−êi cßn phô thuéc tÊt c¶ vµo thiªn nhiªn, v× thÕ, hä ®· ph¶i t×m ®Õn sinh sèng bªn nh÷ng dßng s«ng. Nh÷ng nÒn v¨n minh ®Çu tiªn cña nh©n lo¹i lu«n ®−îc g¾n liÒn víi tªn nh÷ng dßng s«ng: NÒn v¨n minh s«ng Nil (Ai CËp), nÒn v¨n minh s«ng H»ng (Ên §é), nÒn v¨n minh L−ìng Hµ (Iraq), nÒn v¨n minh Hoµng Hµ (Trung Quèc), ë n−íc ta cã nÒn v¨n minh s«ng Hång... DÇn dÇn con ng−êi biÕt chinh phôc thiªn nhiªn, biÕt lîi dông nh÷ng ®iÒu kiÖn cña tù nhiªn ®Ó phôc vô cho ®êi sèng cña hä vµ biÕt kh¾c phôc nh÷ng mÆt khã kh¨n do thiªn nhiªn g©y nªn ®Ó tån t¹i vµ ph¸t triÓn, v× thÕ hä ®· cã thÓ di c− ®Õn sinh sèng ë c¸c vïng xa c¸c dßng s«ng h¬n. Cho tíi nay, con ng−êi ®· v−¬n tíi sinh sèng ë nh÷ng vïng cao nguyªn, nói rõng xa x«i, thËm chÝ c¶ nh÷ng vïng sa m¹c kh« c»n, rÊt khan hiÕm n−íc vµ x©y dùng nªn nh÷ng trung t©m kinh tÕ phån thÞnh. Con ng−êi ®· b¾t n−íc ph¶i theo hä, phôc vô hä. Ngoµi viÖc n−íc lµ yÕu tè kh«ng thÓ thiÕu ®−îc trong ®êi sèng hµng ngµy cña con ng−êi, n−íc cßn phôc vô cho ph¸t triÓn n«ng nghiÖp s¶n xuÊt ra l−¬ng thùc thùc phÈm, phôc vô cho sù ph¸t triÓn c«ng nghiÖp, giao th«ng vËn t¶i... vµ c¸c ngµnh kinh tÕ kh¸c. Dßng ch¶y trªn c¸c s«ng suèi cßn tiÒm tµng mét nguån n¨ng l−îng v« tËn chiÕm mét vÞ trÝ quan träng trong c¸c nguån n¨ng l−îng tù nhiªn trªn hµnh tinh cña chóng ta. Râ rµng n−íc lµ mét trong nh÷ng yÕu tè ®¶m b¶o sinh tån vµ ph¸t triÓn cña mäi sinh vËt trªn tr¸i ®Êt, lµ mµu xanh cña c©y cá, lµ sù phån vinh cña x· héi, lµ mét trong nh÷ng yÕu tè quyÕt ®Þnh b¶o ®¶m tèc ®é ph¸t triÓn cña x· héi loµi ng−êi. Tuy nhiªn, n−íc kh«ng chØ cã mÆt lîi, nhiÒu khi n−íc cßn g©y nhiÒu t¸c h¹i cho ®êi sèng con ng−êi nh− óng ngËp, lò lôt, xãi mßn röa tr«i ®Êt, s¹t ®Êt... Chóng ta kh«ng sao kÓ hÕt nh÷ng t¸c h¹i do n−íc g©y ra mµ loµi ng−êi ®· ph¶i chÞu ®ùng, nh÷ng n¹n hång thuû tõ l©u ®· ®i vµo c¸c truyÒn thuyÕt, c¸c chuyÖn cæ tÝch cña nhiÒu d©n téc. ë n−íc ta, thµnh ng÷ 12 Quy ho¹ch vµ thiÕt kÕ hÖ thèng thñy lîi cã c©u “nhÊt thñy nh× háa” ®Ó nãi lªn søc tµn ph¸ khñng khiÕp cña n−íc ®èi víi ®êi sèng con ng−êi. N−íc cßn g©y n¹n xãi mßn, lµm tho¸i ho¸ nh÷ng vïng ®Êt mµu mì, n−íc nhiÒu qu¸ g©y lÇy thôt, óng ngËp kh«ng nh÷ng ¶nh h−ëng tíi s¶n xuÊt n«ng nghiÖp mµ cßn ¶nh h−ëng rÊt lín ®Õn ®êi sèng sinh ho¹t cña con ng−êi. ChÝnh v× vËy mµ nhiÒu n−íc trªn thÕ giíi, vÊn ®Ò ph¸t triÓn nguån n−íc ®−îc ®−a lªn vÞ trÝ hµng ®Çu, ®−îc ®−a thµnh quèc s¸ch. NhiÒu n−íc ë Ch©u Phi do thiÕu n−íc mµ n¹n ®ãi lu«n hoµnh hµnh vµ nÒn kinh tÕ trë nªn nghÌo nµn l¹c hËu. Mét sè n−íc vïng Nam ¸ chiÕn tranh xÈy ra liªn miªn, mét trong nh÷ng nguyªn nh©n lµ vÊn ®Ò tranh chÊp nguån n−íc. Bangladesh nÒn kinh tÕ kh«ng thÓ ph¸t triÓn ®−îc, lµ mét trong nh÷ng n−íc nghÌo trªn thÕ giíi còng lµ do thiªn tai xÈy ra th−êng xuyªn, trong ®ã chñ yÕu lµ b·o vµ ngËp lôt. N−íc cã mét vai trß quan träng nh− vËy, ®ßi hái chóng ta ph¶i ®i s©u nghiªn cøu vÒ chóng nh»m t×m ra c¸c gi¶i ph¸p ph¸t huy nh÷ng mÆt lîi, h¹n chÕ ®Õn møc thÊp nhÊt nh÷ng mÆt h¹i do n−íc g©y ra, ph¸t huy h¬n n÷a vai trß cña n−íc ®èi víi sù ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi vµ ®êi sèng con ng−êi. §©y lµ mét trong nh÷ng nhiÖm vô hÕt søc to lín vµ nÆng nÒ mµ chóng ta ph¶i lu«n lu«n quan t©m ®Ó tån t¹i vµ ph¸t triÓn. 1.1.1. Kh¸i niÖm vÒ m«n häc Quy ho¹ch vµ thiÕt kÕ hÖ thèng thuû lîi lµ mét m«n häc nghiªn cøu quy luËt thay ®æi cña nguån n−íc còng nh− yªu cÇu vÒ n−íc trong mét vïng lín còng nh− t¹i mét khu vùc tõ ®ã ®Ò ra nh÷ng ý ®å chiÕn l−îc vµ biÖn ph¸p c«ng tr×nh ®Ó ®iÒu tiÕt vµ sö dông nguån n−íc mét c¸ch hiÖu qu¶ nhÊt ®¸p øng yªu cÇu cña c¸c ngµnh kinh tÕ, x· héi, ®ång thêi h¹n chÕ ®Õn møc tèi thiÓu nh÷ng t¸c h¹i cña n−íc g©y ra. Nãi mét c¸ch kh¸c, ®©y lµ m«n häc nghiªn cøu c¸c biÖn ph¸p ph¸t triÓn nguån n−íc mét c¸ch bÒn v÷ng nh»m ®¸p øng yªu cÇu ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi cña khu vùc. 1.1.2. NhiÖm vô cña m«n häc Nh− chóng ta ®· biÕt, n−íc trong thiªn nhiªn ph©n bè kh«ng ®Òu theo kh«ng gian vµ thêi gian, th−êng kh«ng phï hîp víi yªu cÇu dïng n−íc cña c¸c ngµnh kinh tÕ trong ®ã cã n«ng nghiÖp lµ mét ngµnh cã yªu cÇu sö dông n−íc chiÕm mét tû träng rÊt lín. Do ®ã nhiÖm vô m«n häc lµ: - Nghiªn cøu c¸c yªu cÇu vÒ n−íc cña khu vùc, ®Ò xuÊt nh÷ng ý ®å chiÕn l−îc vµ c¸c biÖn ph¸p cÇn thiÕt nh»m ®iÒu tiÕt dßng ch¶y theo kh«ng gian vµ thêi gian ®Ó ®¸p øng c¸c yªu cÇu ®ã. - Bè trÝ vµ tÝnh to¸n thiÕt kÕ hÖ thèng c«ng tr×nh cÊp, tho¸t n−íc nh»m tho¶ m·n c¸c yªu cÇu vÒ n−íc cña khu vùc, ph¸t triÓn nguån n−íc mét c¸ch bÒn v÷ng. §iÒu tiÕt dßng ch¶y bao gåm nh÷ng biÖn ph¸p: Gi÷ n−íc, dÉn n−íc vµ th¸o n−íc theo mét kÕ ho¹ch nhÊt ®Þnh. 13 Ch−¬ng 1 - Nh÷ng Kh¸i NiÖm Më §Çu VÒ M«n Häc + Gi÷ n−íc: Lµ biÖn ph¸p ®Çu tiªn nh»m gi÷ l¹i l−îng n−íc tù nhiªn, ®Ó cã thÓ chñ ®éng ®iÒu hoµ ph©n phèi l−îng n−íc ®ã ®¸p øng c¸c yªu cÇu theo c¶ kh«ng gian lÉn thêi gian. C¸c c«ng tr×nh gi÷ n−íc lµ nh÷ng hå chøa lín, nhá ®−îc x©y dùng trªn c¸c s«ng suèi, hoÆc nh÷ng vïng tròng tù nhiªn cã thÓ tr÷ n−íc. Nh÷ng hå, ao nµy cã nhiÖm vô gi÷ l¹i l−îng n−íc trong thêi gian n−íc ®Õn nhiÒu ®Ó dïng trong nh÷ng thêi gian thiÕu n−íc. Ngoµi t¸c dông cÊp n−íc, nh÷ng hå chøa nµy khi x©y dùng cßn ph¶i xÐt ®Õn yªu cÇu lîi dông tæng hîp nh−: Nu«i c¸, phßng lò, ph¸t ®iÖn, vËn ...