Hàng rào máu não và phát hiện lý thú

Hàng rào máu-não với thuốc và các tác nhân khác Trong các bệnh về thần kinh, nếu không chế tạo được loại thuốc đi qua hàng rào máu-não thì không thể chữa được. Thí dụ: Do thiếu hụt dopamin nội sinh ở não mà sinh ra bệnh Parkinson. Không thể đưa dopamin từ bên ngoài vào để bù đắp được, vì dopamin không đi qua hàng rào máu- não. Phải chế tạo ra levodopa, qua được hàng rào máu-não, đến não sẽ khử carboxyl thành dopamin làm nhiệm vụ này. ...
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Hàng rào máu não và phát hiện lý thú Hàng rào máu não và phát hiện lý thúHàng rào máu-não với thuốc và các tác nhân khácTrong các bệnh về thần kinh, nếu không chế tạo được loại thuốc đi quahàng rào máu-não thì không thể chữa được. Thí dụ: Do thiếu hụt dopaminnội sinh ở não mà sinh ra bệnh Parkinson. Không thể đưa dopamin từ bênngoài vào để bù đắp được, vì dopamin không đi qua hàng rào máu- não.Phải chế tạo ra levodopa, qua được hàng rào máu-não, đến não sẽ khửcarboxyl thành dopamin làm nhiệm vụ này. Song levodopa bị khử carboxylngay ở ngoài não (98%) gây ra chán ăn, buồn nôn, táo bón, ra mồ hôi, hạhuyết áp, loạn nhịp tim; chỉ còn lại 1-2 % levodopa vào não nên không tạođủ lượng dopamin cho não. Nếu tăng liều dùng levodopa tạo đủ lượngdopamin cho não thì cũng sẽ tạo ra một lượng lớn dopamin ở ngoài não, gâycác tác dụng phụ. Do đó phải dùng levodopa kèm với một chất chống lại sựkhử carboxyl của levodopa ở ngoài não (như carbodipa, bensesarit) làmvững bền, tăng lượng levodopa vào não nhằm tạo ra tại não đủ lượngdopmanin cần thiết chữa bệnh.Ngược lại, trong rất nhiều bệnh khác, ta muốn thuốc không đi qua hàng ràomáu-não (như các thuốc dị ứng, thuốc chữa tiểu đường) thì một phần chúnglại bướng bỉnh vượt qua, gây độc cho các tế bào thần kinh như gây buồnngủ, co giật. Lúc này, ta cần cản trở, hoặc giảm bớt lượng chúng qua hàngrào máu-não bằng nhiều cách, mà cách đơn giản nhất là chỉ dùng liều thấp,hay dùng thuốc có tính phóng thích chậm vừa đủ yêu cầu chữa bệnh để dùcó một phần chúng lên não thì cũng không đủ nồng độ gây độc cho não.Ngoài thuốc ra, còn có nhiều tác nhân khác như các vi sinh, các ion... Nếukhông có hàng rào máu-não thì chúng sẽ ồ ạt vào não, biến não thành mộtbãi rác làm hại não. Tế bào Rouget.Những thành tựu bước đầu nghiên cứuCâu hỏi đặt ra là hàng rào máu-não hình thành lúc nào, bằng loại tế bào nào,đóng mở ra sao?Theo Natural (ngày 13/10/2010) thì tế bào quanh mạch (pericyte) còn gọi làtế tào Rouget có một vai trò quan trọng trong việc hình thành hàng ràomáu-não và bảo trì nó trong quá trình trưởng thành. Trước đây, các nhàkhoa học tập trung vào việc nghiên cứu các tế bào hình sao - một loại tế bàocó chức năng giúp cho sự suy nghĩ. Do thấy các tế bào hình sao không pháttriển cho đến sau khi sinh nên người ta cũng liên tưởng một cách sai lầmrằng hàng rào máu-não cũng không phát triển trước khi sinh.Tuy nhiên những nghiên cứu hiện nay ở chuột, từ các trường đại họcStanford California, San Francisco đều xác nhận: hàng rào máu-não đã cótrước khi sinh. Như vậy, suy ra mỗi người có một hàng rào máu-não bẩmsinh (có thể phụ thuộc vào yếu tố di tuyền), sau đó có thể phát triền (có thểlệ thuộc vào điều kiện sống) mà sẽ có một hàng rào máu-não tốt hay xấukhác nhau. Trong thực tế, sau các chấn thương não, có người não phục hồirất tốt nhưng cũng có người não phục hồi rất kém, điều này có thể lý giải làdo hiệu năng hoạt động hàng rào máu- não của chính họ.Trước đây, quan niệm hàng rào máu-não giống như một bức- tường- cố-định, có thể ngăn cản hay không ngăn cản được tác nhân xâm nhập vàonão, dĩ nhiên sẽ lệ thuộc chủ yếu vào đặc điểm của tác nhân đó. Hiện nay,những nghiên cứu từ các trường đại học trên lại cho thấy: các tế bào Rougettrên hàng rào máu-não, có khi ở vào vị trí đóng không cho tác nhân bênngoài xâm nhập vào não, nếu không tương thích; hoặc ở vào vị trí mở thúcđẩy sự vận chuyển tác nhân bên ngoài vào trong não, nếu có sự tương thích.Một số nghiên cứu cũng phát hiện thấy tế bào Rouget có khắp cơ thể ở bấtkỳ nơi nào có mạch máu. Lúc đầu, người ta nghĩ rằng tế bào Rouget có vaitrò kiểm soát dòng chảy của máu, nhưng thực ra thì nó có nhiều chức năngkhác quan trọng hơn nhiều mà ta chưa thể biết hết.Tiềm năng ứng dụng các nghiên cứuNhư phần đầu đã nói, để một thuốc đi qua được hay ngăn không cho đi quahàng rào máu-não, các nhà nghiên cứu phải nghiên cứu thay đổi chính cácthuốc đó, như vậy là hết sức bị động. Với quan niệm mới chính hệ -thống-động của hàng rào máu-não chủ yếu là hoạt động của tế bào Rouget quyếtđịnh việc mở hay đóng tức là cho hay ngăn không cho một thuốc, mộttác nhân vào não. Do đó nhà khoa học có thể nghiên cứu việc tạo ra cácthuốc cơ bản tác động lên tế bào Rouget nhằm điều chỉnh hệ-thống-độngnày, buộc chúng mở hay đóng theo ý muốn. Sau đó chỉ d ùng kèm thuốcchữa bệnh với các thuốc cơ bản này là được. Điều này không phải là quákhó vì trong thực tế ta từng dùng các thuốc tác động vào nhiều hệ-thống-động khác trong cơ thể nhằm mục đích chữa bệnh. Làm như thế sẽ chủđộng hơn, ít tốn kém hơn trong việc tìm ra và đưa các thuốc đến não đểchữa các bệnh về thần kinh như Parkinson, Alzheimer.Mặt khác, bằng cách tạo ra các thuốc căn bản điều chỉnh sự mở hay đóng hệ-tự-động này, ta cũng có thể chủ động cho hay không cho cácchất nội sinh hay ngoại lai vào não để phòng hay chữa bệnh. Lúc này cácthuốc cơ bản sẽ đóng vai trò trực tiếp phòng hay chữa bệnh mà không đóngvai trò như một người bảo mẫu theo cách trên. Chẳng hạn trong bệnhvõng mạc tiểu đường, ta có thể làm tăng hoạt động của các tế bào Rougettức là đóng hệ-thống- động không cho các phân tử miễn dịch vào võngmạc, gây viêm. Về điểm này, Norman Saunders, Đại học MelbourneAutralianois nói: Chúng ta hoàn toàn có khả năng chủ động tạo ra các thuốccơ bản để đóng hệ- thống-động, ngăn không cho các tác nhân đốinghịch các vi sinh có hại xâm nhập vào não.Xa hơn nữa, do biết hàng rào máu não có từ trước khi sinh (có thể phụ thuộcvào di truyền) và phát triển lúc trưởng thành (có thể lệ thuộc vào điều kiệnsống), do đó ta có thể chủ động sửa chữa các khuyết tật hay tạo ra các điềukiện tế bào Rouget phát triển tốt, tức là ra cơ hội để hình thành và bảo trì đểcó một hàng rào máu não vững chắc, giúp cho việc bảo vệ tế bào não. Điềunày không phải là xa vời, vì hiện liệu pháp gen đã cho phép sửa chữa haytái tạo tế bào khi bị bệnh.Cuối cùng, với ...