Hành động thiết lập tư thế người trong không gian và các phương thức biểu đạt chúng trong tiếng Việt

Trong bài viết này tác giả sẽ tiến hành khảo sát và nghiên cứu các hành động tự thiết lập tư thế cơ bản của người trong không gian và các phương thức biểu đạt chúng trong tiếng Việt nhằm chỉ ra cơ sở ngữ nghĩa cho việc xác định các đơn vị “tương đương chức năng” của các động từ tiếng Nga nêu trên trong tiếng Việt.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Hành động thiết lập tư thế người trong không gian và các phương thức biểu đạt chúng trong tiếng Việt TẠP CHÍ KHOA HỌC, Đại học Huế, Số 19, 2003 HÀNH ĐỘNG THIẾT LẬP TƯ THẾ NGƯỜI  TRONG KHÔNG GIAN VÀ CÁC PHƯƠNG THỨC  BIỂU ĐẠT CHÚNG TRONG TIẾNG VIỆT                                                                                                                                                                                 Nguy ễn Tình                                                                                      Tr ường Đại học Sư phạm, Đại học Huế 1. Đối chiếu tiếng Việt với tiếng Nga chúng tôi thấy có sự  bất tương đồng  trong phương thức biểu đạt các hành động thiết lập tư  thế  của người trong không  gian. Khảo sát cho thấy, trong tiếng Nga để  biểu thị  hành động thiết lập tư  thế  có   các động từ  sau: лечь ­ ложиться (nằm xuống), сесть ­ садиться (ngồi xuống),  встать ­ вставать (đứng dậy)... Khác với tiếng Nga, trong tiếng Việt không có các  động từ  độc lập và chuyên dụng biểu thị  các hành động này mà thay vào đó là các  động từ  chỉ  tư  thế  (đứng, quỳ, ngồi, nằm) với nhiều phương thức biểu đạt khác  nhau. Trong bài viết này chúng tôi sẽ  tiến hành khảo sát và nghiên cứu các    hành  động tự  thiết lập tư  thế  cơ  bản của người trong không gian và các phương thức   biểu đạt chúng trong tiếng Việt nhằm chỉ ra cơ  sở ngữ nghĩa cho việc xác định các   đơn vị  “tương đương chức năng” của các động từ  tiếng Nga nêu trên trong tiếng  Việt.  Ở  đây chúng tôi cũng xin nói thêm, như  chúng ta đã biết, tư  thế  của người   trong không gian rất đa dạng. Song trong bài viết này chúng tôi chỉ đề cập đến các tư  thế  được xem là cơ bản và phổ  biến nhất, đó là: đứng, quỳ, ngồi, nằm. Bên cạnh  đó, hành động thiết lập tư thế mà chúng tôi vừa trình bày ở trên là hành động tự thiết   lập tư thế, tức là chủ thể tự tiến hành nhằm đạt một tư thế nào đó. Sở dĩ phải nói  thêm điều này là vì trong thực tế, mỗi tư  thế  có được không phải bao giờ  cũng do  chính chủ  thể  tạo nên, mà có khi là do một chủ  thể  khác tác động vào để  tạo nên.   Chẳng hạn như tư thế  nằm của đứa bé trong nôi, có thể là do người mẹ hoặc ai đó   đã đặt đứa bé nằm vào đấy chứ không phải đứa bé tự thiết lập cho mình tư thế nằm. 49  2. Để  giải quyết nhiệm vụ  vừa nêu trên, trước tiên chúng tôi muốn đề  cập   đến mối quan hệ giữa tư  thế và hành động thiết lập tư thế, qua đó làm rõ hơn khái  niệm hành động tự thiết lập tư thế của người trong không gian. 2.1. Mối quan hệ giữa tư thế và hành động thiết lập tư thế Như  chúng ta đã biết, để  biểu thị  các tư  thế  cơ  bản của người, trong tiếng   Việt có các động từ  chuyên dụng sau: đứng, quỳ, ngồi, nằm. Bản thân ý nghĩa từ  vựng của các từ  này đã cho biết về  tư  thế  của người trong không gian. Động từ  đứng là biểu thị  tư  thế  của người thẳng đứng và vuông góc với mặt phẳng ngang.   Hai động từ ngồi và quỳ cũng tương tự như vậy, tức là chỉ tư thế vuông góc với mặt   phẳng ngang nhưng điểm tiếp giáp có sự khác nhau. Riêng động từ   nằm biểu thị tư  thế không vuông góc với mặt phẳng ngang mà song song và tiếp giáp với mặt phẳng  ngang với kích thước và hình dạng vừa bằng với chủ thể. Có thể minh họa điều này   bằng các ví dụ sau: Xuân tóc đỏ và người đàn bà kia thì đứng  ở ngoài cửa (Vũ Trọng Phụng, “Số  đỏ”). Vua lại nhìn tên ác bá  quỳ  trước ghế, mặt xám như  chì (Bùi Văn Nguyên,  “Truyện danh nhân”). Hắn (Chí Phèo) về hôm trước, hôm sau đã thấy ngồi ở chợ uống rượu với thịt  chó (Nam Cao, “Truyện ngắn chọn lọc”). Chí Phèo  nằm  dài không nhúc nhích, rên khe khẽ  như  gần chết (Nam Cao,   “Truyện ngắn chọn lọc”). Qua các ví dụ  trên chúng ta dễ  dàng nhận thấy các tư  thế  được biểu thị  bởi   các động từ  đứng, quỳ, ngồi, nằm đều mang đặc tính chung là ở trạng thái tĩnh tại  (bất động). Thực tế cho thấy các trạng thái này của chủ thể bao giờ cũng là kết quả  liền sau của các hành động tự thiết lập tư thế. Hay nói cách khác, hành động tự thiết  lập tư  thế  kết thúc thì lập tức chủ  thể  sẽ  chuyển vào một tư  thế  nào đó, tức là  chuyển qua trạng thái tĩnh tại. Mặt khác, trước khi tiến hành thiết lập một tư thế nào   đó chủ thể bao giờ cũng đang ở trong một tư thế nhất định. Chẳng hạn, tư thế đứng  là kết quả liền sau của hành động tự thiết lập tư thế đứng, nhưng đồng thời trước  khi tiến hành thiết lập tư  thế  đứng, chủ  thể  bao giờ  cũng đang  ở  trong một tư  thế  nào đó, mà thông thường là quỳ, ngồi hoặc nằm. Như vậy có thể  nói rằng sự  luân  phiên giữa tư thế và hành động thiết lập tư thế đã tạo nên vòng tuần hoàn biến thiên   giữa nguyên nhân và kết quả, giữa hành động và trạng thái, giữa động và tĩnh. Có thể  biểu d ...