Hát đúm của người Thổ ở Việt Nam

Hát đúm là sinh hoạt văn hóa gắn bó mật thiết với đời sống cộng đồng của các cư dân làm nông nghiệp. Ở người Thổ hát đúm tuy có những hình thức khác nhau (như hát em ôi, hát trống chiêng, hát ghẹo,...) nhưng vẫn chung bản chất là một hình thức giao duyên nam nữ. Bài viết giới thiệu hát đúm của người Thổ ở Việt Nam.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Hát đúm của người Thổ ở Việt NamTạp chí Khoa học xã hội Việt Nam, số 1(98)TÂMTRIẾT - LUẬT - - 2016LÝ - XÃ HỘI HỌCHát đúm của người Thổ ở Việt NamTrịnh Hữu Anh *Tóm tắt: Hát đúm là sinh hoạt văn hóa gắn bó mật thiết với đời sống cộng đồngcủa các cư dân làm nông nghiệp. Ở người Thổ hát đúm tuy có những hình thức khácnhau (như hát em ôi, hát trống chiêng, hát ghẹo,...) nhưng vẫn chung bản chất là mộthình thức giao duyên nam nữ. Bài viết giới thiệu hát đúm của người Thổ ở Việt Nam.Từ khóa: Dân tộc Thổ; hát đúm; diễn xướng; bảo tồn.1. Mở đầuHát đúm của người Thổ được tổ chứcvào dịp lễ khai xuân, trong những ngày đầucủa tết Nguyên Đán. Ở một số làng ngườiThổ thuộc huyện Như Xuân (Thanh Hóa),hát đúm thường được tổ chức từ mồng mộtđến mồng mười tháng giêng ở đình làng.Hát đúm là một hình thức diễn xướng dângian của cộng đồng được diễn ra ở ngoàitrời, trên đường làng, cổng chùa, cổng đình.Nó có những hình thức như hát ghẹo, háttrống chiêng, hát em ôi... Trong ngày hộixuân, những người đi hội, đi hát đều mặctrang phục ngày lễ đẹp nhất của mình; namgiới thường mặc áo dài có hàng cúc đồngbên sườn phải, quần dài, khăn đóng; còn nữgiới thì mặc áo tứ thân hoặc năm thân maydài đến đầu gối, cổ áo hình chữ nhật vàkhăn trùm đầu có màu trắng, gấp chéo hìnhtam giác. Ở vùng cửa sông Bạch Đằng, tụchát đúm (có thêm hội mở mặt) được diễn raở chùa Phục Lễ (tổng Phục Lễ) và miếuThập Cửu Tiên Công (tổng Hà Nam) từngày mồng bốn đến mồng mười thánggiêng hằng năm; trai gái tham gia hát đúmcũng mặc bộ trang phục truyền thống củangười Kinh. Có thể thấy rằng, hát đúm của82người Thổ cũng như người Kinh đều đượctổ chức chủ yếu vào mùa xuân và gắn với lễhội làng. Không gian của hát đúm luôn rộngmở, gắn với một địa điểm thờ tự (như đình,đền, chùa, miếu) và mang đậm tính chấttâm linh.(*)2. Tính thức giao duyên nam nữ củahát đúmHát đúm là một hình thức sinh hoạtdành cho tầng lớp bình dân, nhưng nó vẫncó những quy định khá chặt chẽ về lề lốicũng như cách thức diễn xướng được cộngđồng chấp nhận. Cả hát đúm của ngườiThổ và người Kinh đều không giới hạn lứatuổi người tham gia. Đối với những cặpđôi hay nhóm mà hát với nhau thì khôngcùng một gia đình, dòng họ; những ngườiđã có gia đình, khi thấy chồng hay vợ củamình hát với người khác thì không đượcghen; những thanh niên mà đang để tangthì trong ba năm không được tham gia hátđúm. Trong hát đúm của người Kinh còncó thêm quy định nam giới không được hát(*)Học viện Khoa học xã hội Việt Nam, Viện Hànlâm Khoa học xã hội Việt Nam. ĐT: 0918095869.Email: trinhhuuanh@gmail.com.Trịnh Hữu Anhchua, hát trêu chọc hay chọn các từ cónghĩa khó hiểu khi hát. Mỗi cuộc hát đúmđều có những phần thưởng thú vị dành chongười thắng cuộc. Ở hát đúm người Kinhthì bên thắng được lấy chọn bất kì món đồnào mà bên thua mang đi như nón, ô, khăntay, cơi trầu,... Còn ở người Thổ thì bênthua phải mời bên thắng đi ăn quà, ăn trầuhoặc mời rượu.Nếu xem xét bối cảnh xã hội Việt Namtruyền thống thì tư tưởng đạo Khổng chiphối ít nhiều đến cuộc sống của người Kinhvà người Thổ. Đặc biệt ở người Kinh sốngtrong vòng cương tỏa của các nghi lễKhổng giáo [1, tr.23 - 25]. Điều này đượcthể hiện rõ trong thành phần đối tượng thamgia hát đúm. Ở người Kinh, các cô gái connhà quan lại, chức dịch, nhà giàu tại địaphương không bao giờ có thể hòa mìnhtrong những cuộc hát đúm. Họ đã bị tróichặt trong hệ tư tưởng Khổng giáo. Trongngày hội làng quê khi mà những trai gáikhác tự do yêu đương, tìm hiểu, thì nhữngcô gái này đã có những “cuộc hôn nhânđược sắp đặt trước”. Nếu nhìn sang hát đúmcủa người Thổ thì tư tưởng Khổng giáo đãbị lu mờ, bằng chứng là trong các cuộc hátmọi đối tượng đều được tham gia không kểcon nhà quan lại hay bình dân.Một điều dễ dàng nhận thấy rằng, trìnhtự trong hát đúm của người Thổ và ngườiKinh đều phải trải qua ba giai đoạn cơ bảnsau: mở đầu có các chặng hát gặp, hát chào,hát mời giầu… (giai đoạn này được coi làthủ tục làm quen, thăm hỏi danh tính và họđưa ra những quy định và thể lệ cuộc hát);giai đoạn giữa là trung tâm của các cuộc hátđúm và nó có thể kéo dài hay ngắn tùythuộc vào cảm hứng của người hát (nó baogồm các chặng: tỏ tình, đối - đáp, hát họa,hát thách cưới, hát lính…; đây là lúc trai gáibày tỏ tình cảm với nhau và thử tài nhau);giai đoạn kết hay gọi là hát chia tay, đây làlúc trai gái thể hiện sự lưu luyến của mìnhvới đối phương và họ có thể hẹn nhau vàomùa hát năm sau.Khi nói đến các hình thức hát giao duyênnam nữ, người ta thường quan tâm đến đạocụ trong lúc diễn xướng. Nếu như hát đúmcủa người Kinh chỉ đơn giản là chiếc nónđể người con gái che đi khuôn mặt củamình thì hát đúm của người Thổ được đặctrưng bởi quả đúm. Vào những ngày trướctết, mỗi cô gái thường tự làm cho mình mộtquả đúm và trong khi hát cô sẽ ném sangphía đám con trai đối diện. Đó là một sựthỏa thuận, một tín hiệu yêu thương đượcngười con gái hướng tới bạn hát của mình.Thường thì cả tốp ...