HÌNH ẢNH CÁC VỊ THẦN TRÊN ĐÁ: NHỮNG PHÁT HIỆN MỚI VỀ NGHỆ THUẬT ĐIÊU KHẮC CHĂM CỔ TRÊN CÁC PHÙ ĐIÊU SA THẠCH TẠI KHƯƠNG MỸ

Đầu năm 2001, các cán bộ khảo cổ học của tỉnh Quảng Nam tiến hành khai quật tại nhóm tháp Khương Mỹ. Tại phần đế của tháp Nam, dọc theo mặt phía Nam ở độ sâu khoảng 1m, các nhà khảo cổ học đã phát hiện một số phù điêu sa thạch của phần móng kiến trúc có độ cao khoảng 90cm. Nằm ẩn trong lòng đất, những phù điêu này hầu như chưa từng được biết đến qua hàng thế kỷ nay, được chạm khắc với hình ảnh con người, khỉ, nai, hoa văn thảo mộc và các motif...
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
HÌNH ẢNH CÁC VỊ THẦN TRÊN ĐÁ: NHỮNG PHÁT HIỆN MỚI VỀ NGHỆ THUẬT ĐIÊU KHẮC CHĂM CỔ TRÊN CÁC PHÙ ĐIÊU SA THẠCH TẠI KHƯƠNG MỸ HÌNH ẢNH CÁC VỊ THẦN TRÊN ĐÁ: NHỮNG PHÁT HIỆN MỚI VỀ NGHỆ THUẬT ĐIÊU KHẮC CHĂM CỔ TRÊN CÁC PHÙ ĐIÊU SA THẠCH TẠI KHƯƠNG MỸ Đầu năm 2001, các cán bộ khảo cổ học của tỉnh Quảng Nam tiến h ành khai quật tại nhóm tháp Khương Mỹ. Tại phần đế của tháp Nam, dọc theo mặt phía Nam ở độ sâu khoảng 1m, các nhà khảo cổ học đã phát hiện một số phù điêu sa thạch của phần móng kiến trúc có độ cao khoảng 90cm. Nằm ẩn trong lòng đất, những phù điêu này hầu như chưa từng được biết đến qua hàng thế kỷ nay, được chạm khắc với hình ảnh con người, khỉ, nai, hoa văn thảo mộc và các motif kiến trúc (Thượng Hỷ 2001:41-42) Hình ảnh người đàn ông có nhiều đầu, chiến binh săn nai là những bằng chứng cho thấy những khối đá này mang nội dung của vở trường ca hùng tráng Ramayana. Hơn nữa, đây là đoạn rất cao trào trong vở trường ca này, như đoạn tìm thấy và săn đuổi Nai Vàng, nàng Sita bị bắt cóc, sự can thiệp của Jatayu. Các phù điêu cũng mô tả cảnh Rama và Laksmana truy tìm công chúa bị bắt cóc, trong khi một bức phù điêu khác mô tả cảnh Vườn Asoka trong cuốn Sundarakanda, cuốn thứ 5 của vở trường ca này. Bên dưới những hình ảnh này là một bức phù điêu chạm khắc hình những con khỉ, mỗi con khỉ ở một tư thế và điệu bộ khác nhau và đều mang một nhạc cụ. Những hình ảnh lạ thường này lập tức làm chúng tôi loé lên hai mối liên tưởng khác nhau. Giống như trong thơ ca tiếng Phạn, đây là dhavani (gợi ý) của các chương Mở đường và Vượt đại dương đến Lanka thuộc nội dung một đoạn khác của vở trường ca - Kiskendakanda. Đồng thời, do những hiện vật này nằm ở phần móng thấp nên có thể được xem như một kiểu chơi chữ bằng hình ảnh, vì những hình khỉ này đã tiếm vị như là vũ ban nhạc công trong giản đồ trang trí truyền thống của một đền thờ ấn Độ giáo. Những hình khỉ này là một kiểu phá cách và vượt qua các rào cản trong việc kể lại nội dung trường ca, gợi sự liên tưởng đến hình ảnh của các chiến binh Hy Lạp trên một bệ thờ tại Pergamon nghiêng mình về phía các bậc cấp như thách thức các khái niệm về không gian và thời gian. Tuy nhiên, gần đây có một khám phá đáng chú ý nhất tại Khương Mỹ là sự mô tả một cảnh trong trường ca Ramayana có thể xem là độc bản điêu khắc tại Châu á - cảnh đối mặt giữa Ravana và Sita tại Vườn Asoka. Các phù điêu này đã được vệ sinh sạch sẽ, đo đạc và được đưa vào hồ sơ, nhưng vẫn còn nhiều câu hỏi được đặt ra: Tại sao trích đoạn đặc biệt này lại xuất hiện ở đây và tại vị trí này? Tại sao nó lại được thể hiện dưới hình thức như vậy? Tại sao nó được tạo ra ở điểm giao thời đó? Nó có ý nghĩa gì đối với những người có trách nhiệm hay sáng tạo ra nó? Khương Mỹ được phát hiện và khai quật lần đầu tiên năm 1901, đúng một thế kỷ trước khi những phù điêu này được phát hiện. Ba ngôi tháp cùng với các chi tiết trang trí, được Henri Parmentier mô tả cụ thể trong cuốn Monuments Cams de l’annam (Di tích Chăm An Nam) xuất bản năm 1909. Trong cuốn sách này, ông xem Khương Mỹ có vai trò ngang bằng với các di tích khác như Trà Kiệu, Mỹ Sơn, Đồng Dương (Parmentier:246). Trong đợt khai quật này của Viện Viễn Đông Bác Cổ, nhiều tác phẩm điêu khắc có giá trị của Khương Mỹ đã được tháo gỡ và đưa về Bảo tàng Chăm Đà Nẵng và lưu giữ đến ngày nay, trong đó có bức lá nhĩ Krishna Govardhanna của Tháp Nam. Phần lớn các nhà khảo cổ học và nhà nghiên cứu từng làm việc tại Việt Nam đầu thế kỷ 20 đều cho rằng Khương Mỹ được xây dựng đầu thế kỷ 10, mở đầu giai đoạn “cổ điển” của nghệ thuật Chăm. So với phong cách Đông D ương trước đó, thì nghệ thuật của giai đoạn “cổ điển” “quay lại với sự tiếp cận nghệ thuật ôn h òa hơn và dễ nhận biết hơn trong các chuẩn mực thẩm mỹ, thể hiện bởi những chi tiết trang trí thanh thoát hơn” (Guilion 2001:41). Đây là phong cách có mối liên hệ mật thiết với phong cách điêu khắc của tháp Mỹ Sơn A1. Sự xuất hiện của motif kala-makara ở Khương Mỹ tương ứng với các motif trang trí của kiến trúc Phật - ấn giáo Java thế kỷ thứ 9, điều này càng làm rõ thêm mối liên hệ về phong cách nói trên (Le Bonheur 1998:270). Những chuỗi hoa văn thảo mộc liên tiếp và kích thước lớn dần tại vòm cửa giả các tháp Khương Mỹ cũng gợi nhớ đến những bản sao của các hoa văn trang trí kiến trúc Khơme trước đây. So sánh với các di tích Java đồng đại, nơi có truyền thống sử dụng phổ biến hình ảnh mô tả nội dung trường ca, thì các phù điêu Khương Mỹ đã bắt đầu mất dần tính tương đồng. Các phù điêu mô tả trường ca Ramayana tại Khương Mỹ thể hiện các chi tiết điêu khắc thon và dài trên một bề mặt bằng phẳng. Việc sắp xếp cùng một chủ thể lại với nhau theo kiểu tiếp diễn phản ánh r õ ở đây đã sử dụng phương pháp kể chuyện liên tục. Nội dung của các chương được ngắt ra và được tô điểm bằng các hình ảnh cây cối, có khi là chi tiết các ngôi đình. Những hình ảnh này có thể bắt nguồn từ hình ảnh các ngôi đình Java (pendopo), nhưng đồng thời cũng mang dáng dấp ảnh hưởng của kiến trúc Trung Hoa và Mã Lai. So sánh với các thành phần trang trí tinh xảo của kiến trúc giai đoạn Java Cổ điển, thì các phù điêu Khương Mỹ đơn giản một cách thái quá, và nội dung câu chuyện cũng được rút ngắn. Vì vậy nếu gán những cái khác biệt về phong cách với “làn sóng mới ảnh hưởng của văn hóa Java”, thì mối liên hệ gần gũi về phong cách với giai đoạn Java Cổ điển được minh chứng bằng những phù điêu đầu giai đoạn Đông Java hơn là giai đoạn Tiền Trung Java. Bên cạnh những mối liên hệ ngoại vi với kiến trúc Java ở phía Đông - Khương Mỹ còn có những bằng chứng thuyết phục về mối liên hệ phong cách với các loại hình kiến trúc ở phía Tây. Quay lại phần cực nam của tiểu lục địa ấn Độ, những tr ường ca Mahabharata và Ramayana thường được thể hiện bằng các phù điêu trên phần móng của các ngôi đền ấn Độ giáo. Một tiêu bản và có thể là nguyên mẫu của những gì tìm được ở Khương Mỹ là ngôi đền An Nam thuộc thánh địa Mallikarijuna ở Dharmapuri, ấn Độ, được xây dựng nửa đầu thế kỷ thứ 9. Các phù đi ...