HÌNH TƯỢNG CÁI TÔI TRỮ TÌNH TRONG THƠ NGUYỄN KHUYẾN

Rằm tháng giêng Kỉ Dậu (1909), sau 25 năm cáo thoái triều quan, lui về chốn quê, hòa vào thôn ổ, Nguyễn Khuyến, nghệ sĩ lớn cuối cùng của nền thơ ca cổ điển Việt Nam, khép lại trang đời, hưởng thọ 74 tuổi.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
HÌNH TƯỢNG CÁI TÔI TRỮ TÌNH TRONG THƠ NGUYỄN KHUYẾNHÌNH TƯỢNG CÁI TÔI TRỮ TÌNH TRONGTHƠ NGUYỄN KHUYẾN( Qua chùm thơ THU )I - Rằm tháng giêng Kỉ Dậu (1909), sau 25 năm cáo thoái triềuquan, lui về chốn quê, hòa vào thôn ổ, Nguyễn Khuyến, nghệ sĩlớn cuối cùng của nền thơ ca cổ điển Việt Nam, khép lại trangđời, hưởng thọ 74 tuổi.Sáng tác của Nguyễn Khuyến (gồm thơ, văn , câu đối bằng chữHán và chữ Nôm) hầu hết được làm sau lúc từ quan (1884), hiệncòn khoảng trên 800 bài [1; 19]. Trong đó đại bộ phận là thơ. Đặcbiệt có nhiều bài thơ được ông viết bằng chữ Hán rồi tự dịch rachữ Nôm, cả hai đều rất điêu luyện. Tính cho đến nay, cuốn“Nguyễn Khuyến- tác phẩm” do Nguyễn Văn Huyền sưu tầm ,biên dịch, giới thiệu ( Nhà xuất bản Khoa học xã hội, 1984) làcuốn sách giới thiệu nhiều tác phẩm của Nguyễn Khuyến nhất –432 tác phẩm.Nhà thơ Xuân Diệu có nhận xét mảng thơ có giá trị nhất củaNguyễn Khuyến là mảng thơ Nôm , trong thơ Nôm, nức danhnhất là ba bài thơ Thu (Thu vịnh , Thu điếu , và Thu ẩm). Chùmthơ thu của Nguyễn Khuyến có thi đề là ba cái thú tiêu khiểnthanh tao và cũng thật thanh đạm của một dật sĩ: làm thơ, câu cávà uống rượu . Nhìn một cách chung nhất, nhà thơ đã đóng gópcho văn học dân tộc bức tranh thu tiêu biểu về vùng quê chiêmtrũng - làng Yên Đổ, tỉnh Hà Nam. Ba thi phẩm này hầu như đượcviết khá gần nhau, rất nhất quán trong cách đặt thi đề, trong mạchcảm hứng, hơi thơ; nhất quán về không gian, thời gian và cả bầusinh quyển. Bộ ba ấy tự mình làm thành một thế giới. Ông đã tạora nó bằng cả tâm hồn mình, và ông cũng đã chọn cái thế giới ấylàm nơi neo đậu cho cốt cách của mình. TS Chu Văn Sơn nhậnxét:“ Hồn thơ của ông đã chọn cái cõi thu này để kí thác và chốnấy cũng nhận ông về để rồi biến cái phù du khoảnh khắc nhấtthời của thân thế cá nhân thành những giá trị chung muôn đời” [17;7].Từ lâu ba bài thơ Thu đã được đưa vào chương trình giảng dạycủa môn Văn bậc trung học. Phân tích chỗ tinh diệu trong cảmnhận và miêu tả thiên nhiên ở ba bài thơ này là một trọng tâmchú ý trong giờ giảng văn của đa số giáo viên phổ thông chúngtôi. Sự chú ý đó rất cần , rất đúng. Tuy nhiên, theo chúng tôi, nênchú ý đúng mức đến hình tượng cái tôi trữ tình thể hiện qua bộba này. Hình tượng đó , như sau đây sẽ luận giải, có tính chấtquán xuyến toàn bộ thơ Nguyễn Khuyến.Văn chương không chỉ là bức tranh đời sống mà còn là bức chândung tinh thần của chủ thể sáng tạo. Chủ thể không chỉ là ngườisáng tạo ra những giá trị tinh thần mà còn là đối tượng miêu tảbiểu hiện; chủ thể không chỉ được xem như là một yếu tố tạo nênnội dung tác phẩm mà còn được xem như là một phương tiệnbộc lộ nội dung của tác phẩm, là một thành tố của thế giới nghệthuật do tác phẩm tạo ra. Ở những nhà thơ có cá tính sáng tạođộc đáo, dấu ấn của chủ thể càng in đậm trong từng từ, từnghình ảnh, từng dòng thơ, bài thơ,..Vấn đề cần giới thuyết ở đây là mối quan hệ giữa chủ thể vớihình tượng nhân vật trữ tình, là những hình thức biểu hiện củachủ thể với tư cách là hình tượng trung tâm của tác phẩm thơ trữtình. Để thấy rõ mối quan hệ này, cần thiết phải phân biệt chủ thểvà cái tôi, cái tôi của nhà thơ và cái tôi trữ tình trong tác phẩm.Chủ thể là một phạm trù được xem xét trong mối quan hệ vớikhách thể, là phạm trù đối lập với khách thể ở tính tích cực, thểhiện ở ý thức, ý chí và khả năng nhận thức, chiếm lĩnh hiện thựckhách quan. Cái tôi là yếu tố của chủ thể làm cho chủ thể ý thứcđược chính mình, là chức năng tự nhận thức của chủ thể.Cái tôi của nhà thơ có mối quan hệ trực tiếp và thống nhất với cáitôi trữ tình trong thơ. Nhà thơ là nhân vật chính, là hình bóngtrung tâm, là cái tôi bao quát trong toàn bộ sáng tác. Những sựkiện, hành động, tâm tình và kí ức trong cuộc đời riêng cũng inđậm nét trong thơ. Cái tôi của nhà thơ có lúc thể hiện trực tiếpqua những cảnh ngộ riêng, trực tiếp giãi bày những nỗi niềmthầm kín. Cái tôi của nhà thơ còn hiện diện qua cách nhìn, cáchnghĩ, qua tình cảm thái độ trước thế giới. Tuy nhiên, cái tôi trữtình trong thơ và cái tôi của nhà thơ không hề đồng nhất. Cái tôicủa nhà thơ ngoài đời thuộc phạm trù xã hội học, còn cái tôi trữtình trong thơ thuộc phạm trù nghệ thuật. Cái tôi trữ tình là cái tôinhà thơ đã được nghệ thuật hoá và trở thành một yếu tố nghệthuật phổ quát trong thơ trữ tình, là một thành tố trong thế giớinghệ thuật của tác phẩm.II- Ở ba bài thơ thu ( Thu vịnh, Thu điếu và Thu ẩm), qua ba bứctranh thu người đọc có thể nhận ra một con người có cách cảmnhận đặc sắc, tinh tế đối với làng cảnh Việt Nam:Phong cảnh làng quê trong thơ Nguyễn Khuyến, như nhiều ngườiđã nhận xét , đúng là phong cảnh quê hương nhà thơ, một làngquê vùng chiêm trũng, lặng lẽ, nên thơ- làng Yên Đổ , huyện BìnhLục , tỉnh Hà Nam trong hai thập niên cuối cùng của thế kỉ XIXđầy những biến động dữ dội. Cảnh quê được cảm nhận bằngnhiều điểm nhìn, nhiều góc ...