Khi thuốc đái tháo đường pioglitason bị đánh mất vị thế

Sau khi troglirtason (Tr) do gây độc cho gan, rosiglitazon (Rs) do gây độc cho tim mạch lần lượt bị rút bị rút khỏi thị trường (2000 - 2010) thì pioglitazon (Po) là thuốc duy nhất trong nhóm glitazon còn được phép lưu hành, nổi lên chiếm vị trí độc tôn, doanh số vượt qua ngưỡng 2,4 tỉ USD/năm (2008)… Tuy nhiên, mới đây tác dụng phụ làm tăng nguy cơ gây ung thư bàng quang đã làm cho po bị đánh mất vị thế. Câu hỏi “liệu po còn có dùng trong đái tháo đường (ĐTĐ) týp 2?” được...
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Khi thuốc đái tháo đường pioglitason bị đánh mất vị thếKhi thuốc đái tháo đường pioglitason bị đánh mất vị thếSau khi troglirtason (Tr) do gây độc cho gan, rosiglitazon (Rs) do gây độc chotim mạch lần lượt bị rút bị rút khỏi thị trường (2000 - 2010) thì pioglitazon (Po)là thuốc duy nhất trong nhóm glitazon còn được phép lưu hành, nổi lên chiếm vịtrí độc tôn, doanh số vượt qua ngưỡng 2,4 tỉ USD/năm (2008)… Tuy nhiên, mớiđây tác dụng phụ làm tăng nguy cơ gây ung thư bàng quang đã làm cho po bị đánhmất vị thế. Câu hỏi “liệu po còn có dùng trong đái tháo đường (ĐTĐ) týp 2?”được đặt ra hiện còn bỏ ngỏ. Trong bối cảnh này, cần nhắc lại toàn diện các tácdụng phụ của po để có sự cảnh giác đúng mức.Po thuộc nhóm thuốc ĐTĐ týp 2 glitason. Nhóm này cơ chế tác dụng độc đáo:phức hợp với thụ thể ó-PPAR, qua đó thúc đẩy sự sao chép điều hòa gen, giúptổng hợp một số protein cần cho các tế bào đáp ứng với insulin nên làm tăng hiệunăng insulin mà không kích thích tuyến tụy sản xuất insulin như nhóm sulfamid.Mặt khác, lại có ảnh hưởng tốt đến hệ lipid – mạch máu nên hy vọng làm giảm cácbiến chứng không truyền thống của ĐTĐ. Do đó, ngay khi mới ra đời (cuối thậpniên 90), glitason sớm được xếp vào vị trí hàng đầu trong các thuốc ĐTĐ týp 2.Tác dung phụ của PoTác dụng phụ trên tim mạch: khi glitason gắn vào ó-PPAR thì xảy ra quá trìnhtuyển mộ các đồng yếu tố hoạt hóa (co-activator),đồng yếu tố kìm hãm (co-repressor) đối với phức hợp phiên mã. Po có tác động đến các yếu tố tuyển mộ nàyyếu hơn Rs; do đó mà cũng có tác động trên hệ lipid và mạch máu yếu hơn so vớiRs. Các thử nghiệm cho biết, Po có làm giảm acid béo, giảm cholesterol toànphần, tăng HDL-C, làm thay đổi chỉ số cholesterol/HDL-C, ngăn ngừa các chấttrung gian gây viêm thành mạch máu nhưng ở mức thấp, không có hiệu năng đángkể trong giảm biến chứng không truyền thống của ĐTĐ. Bù lại, cùng do các tácđộng yếu hơn Rs, mà Po gây ra nguy cơ tim mạch thấp hơn so với Rs; thậm chítrong một số nghiên cứu còn thấy Po còn giảm thiếu máu cơ tim cục bộ hơn làtăng.Tác dụng phụ trên gan: chưa thấy Po gây viêm gan năng như Tr, nhưng có thể làmtăng enzym gan lên cao hơn 3 lần mức bình thường (ở 0,43% người dùng); thỉnhthoảng có thể gây tăng thoáng qua creatin phosphokinase (CPK) và tự phục hồi;mối liên quan giữa tăng CPK và Po chưa làm rõ. Vì vậy, cần thử enzym gan trướcvà trong quá trình dùng Po; nếu thấy enzym gan tăng gấp 3 lần mức bình thườnghay vàng da mà không có dấu hiệu phục hồi (xét nghiệm các lần sau vẫn khôngthấy giảm) thì nên ngừng thuốc; không dùng Po với người bị bệnh gan cấp.Tác dụng phụ trên chuyển hóa: Po gây hạ đường huyết vừa và nhẹ khi dùng phốihợp với insulin, sulfonylurea (do làm giảm sự đề kháng insulin ở gan, ở mô ngoạivi). Do đó không dùng Po trong ĐTĐ týp 1 hay ĐTĐ týp II có nhiễm acid lactic,nhiễm ceton. Khi dùng đơn, PO có thể giữ nước, gây phù nề nhẹ, nếu phối hợp vớiinsulin ngoài tác dụng phụ này, còn có thể gây ra hay làm nặng thêm suy tim sunghuyết. Ngoài ra, khi dùng phối hợp Po với insulin, metformin, sulfonylure có thểbị nhức đầu, nhiễm khuẩn đường hô hấp trên, đau cơ, viêm xoang viêm họng vàthiếu máu (1% người dùng)Do cách đánh giá mức độ nguy cơ và có thể do cả sự ràng buộc lợi ích kinh doanh,thói quen tiêu dùng mỗi nước có khác nhau mà cơ quan quản lý dược các nướcđưa ra các cách xử lý chưa giống nhau về Po: Pháp rút khỏi thị trường, Đứckhuyên tạm ngừng kê đơn, trong khi Mỹ vẫn cho dùng chỉ đưa ra lời cảnh báo.Nhưng kinh nghiệm cho thấy tiêu chuẩn an toàn cho người bệnh đều được cácnước đặt lên vị trí hàng đầu nên thường chỉ sau một thời gian, cơ quan quản lý cácnước cũng sẽ tìm được tiếng nói chung.Trong thời điểm giao thời này, cần lưu ý: gây ung thư bàng quang là tác dụng phụquan trọng nhất. Theo đó, EMA cảnh báo: “Không nên dùng Po cho người đangmắc hay có tiền sử ung thư bàng quang, không dùng Po cho cho người có tiểumáu đại thể mà chưa được đánh giá đầy đủ”. FDA quy định: “Phải ghi và tô đậmlên nhãn nguy cơ gây ung thư bàng quang đồng thời nhấn mạnh không được dùngPo cho người ung thư bàng quang và thận trọng cho người có tiền sử ung thư bàngquang”. Cục quản lý Dược Việt Nam cũng có công văn lưu ý các địa phương vềvấn đề này. Ngoài việc theo đúng cảnh báo của EMA, FDA, cần chú ý đến nhữngtác dụng phụ khác và cách khắc phục kèm theo (nêu ở trên). ...