Khó nuốt là gì?

Khó nuốt là cảm giác “dính” hoặc cản trở thức ăn đi qua miệng, hầu hay thực quản. Khó nuốt có thể do nguyên nhân có các khối u trong lòng ống tiêu hóa từ miệng đến dạ dày hoặc các khối u do các bệnh khác từ bên ngoài chèn ép vào ống tiêu hóa...Khó nuốt cần phân biệt với: Không nuốt được khi tắc nghẽn thực quản hoàn toàn, thường do mắc nghẹn thức ăn và là một cấp cứu y khoa; nuốt đau là thấy đau khi nuốt; sợ ăn có nghĩa là sợ nuốt, và...
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Khó nuốt là gì? Khó nuốt là gì?Khó nuốt là cảm giác “dính” hoặc cản trở thức ăn đi qua miệng, hầu hay thựcquản. Khó nuốt có thể do nguyên nhân có các khối u trong lòng ống tiêu hóa từmiệng đến dạ dày hoặc các khối u do các bệnh khác từ bên ngoài chèn ép vào ốngtiêu hóa...Khó nuốt cần phân biệt với: Không nuốt được khi tắc nghẽn thực quản hoàn toàn,thường do mắc nghẹn thức ăn và là một cấp cứu y khoa; nuốt đau là thấy đau khinuốt; sợ ăn có nghĩa là sợ nuốt, và từ chối không chịu nuốt có thể xảy ra trong cáctrường hợp bệnh tư tưởng, bệnh dại, uốn ván, và liệt hầu, do sợ sặc thức ăn; cáctổn thương viêm gây đau trong nuốt đau cũng có thể khiến bệnh nhân từ chối nuốt.Quá trình nuốt diễn ra như thế nào?Động tác nuốt bắt đầu bằng giai đoạn tự ý, lưỡi co lại, đẩy thức ăn vào hầu. Tiếptheo thức ăn kích thích các thụ thể cảm giác ở miệng hầu, khởi sự giai đoạn tựđộng hay phản xạ nuốt. Phản xạ nuốt là một chuỗi các sự kiện phức tạp, có vai tr òđẩy thức ăn đi qua hầu và thực quản, ngăn không cho thức ăn đi vào đường dẫnkhí. Khi thức ăn bị lưỡi đẩy về phía sau, thanh quản di chuyển ra tr ước và cơ vòngthực quản trên giãn ra. Lúc thức ăn đến hầu, cơ co hầu trên co lại, áp vào khẩu cáimềm đang co thắt, tạo ra sóng nhu động di chuyển nhanh về phía d ưới, đưa thứcăn đi qua hầu và thực quản. Cơ vòng thực quản dưới giãn ra khi thức ăn vào đếnthực quản và tiếp tục giãn cho đến khi nhu động đẩy được thức ăn vào dạ dày. Nhuđộng do nuốt được gọi là nhu động nguyên phát. Nó ức chế co cơ vòng và sau hiệntượng ức chế là sự co thắt tuần tự của các cơ dọc theo toàn bộ đường nuốt. Hiệntượng ức chế xảy ra trước nhu động được gọi là ức chế do nuốt. Thức ăn làm căngthành thực quản tại chỗ, kích thích phản xạ ngay trong thành cơ trơn, tạo ra nhuđộng thứ phát, chỉ thấy ở thực quản vùng ngực.Vì sao bị khó nuốt?Thức ăn lưu thông qua đường nuốt tùy thuộc vào kích thước thức ăn, đường kínhcủa đường nuốt, lực co thắt của nhu động, và hiện tượng ức chế do nuốt, bao gồmgiãn cơ vòng thực quản trên và dưới bình thường trong khi nuốt. Khó nuốt domiếng thức ăn lớn hay lòng thực quản hẹp gọi là khó nuốt cơ học. Khó nuốt donhu động yếu hay hiện tượng ức chế do nuốt bị cản trở gây ra các co thắt khôngmang tính nhu động và ức chế giãn cơ vòng gọi là khó nuốt vận động.- Khó nuốt cơ học: Có thể do thức ăn quá lớn, thực quản hẹp do nguyên nhân nộitại hay chèn ép từ bên ngoài. Ở người lớn, đường kính thực quản có thể giãn rađến 4cm, nếu thực quản không thể giãn ra hơn 2,5cm đường kính thì khó nuốt xảyra với thức ăn đặc bình thường. Khó nuốt thường xuyên khi thực quản không giãnra được hơn 1,3cm đường kính. Trường hợp tổn thương ảnh hưởng đến toàn bộchu vi thành thực quản sẽ gây khó nuốt thường xuyên hơn là tổn thương chỉ liênquan đến một phần của chu vi, vì các đoạn còn nguyên vẹn vẫn giữ được khả năngco giãn. Các nguyên nhân khó nuốt gồm: thức ăn lớn, dị vật, viêm miệng, hầu,thực quản; đai vòng hầu, thực quản bẩm sinh, vòng niêm mạc thực quản dưới; hẹplành tính do loét, viêm trong bệnh Crohn, sau phẫu thuật, xạ trị, bẩm sinh; bướu áctính, bướu lành tính các loại; chèn ép từ bên ngoài thực quản như cứng khớp đốtsống, gai cột sống, bướu tuyến giáp, u tụy...- Khó nuốt vận động: Có thể là hậu quả của khởi sự nuốt khó khăn, hay do bấtthường trong nhu động và ức chế do nuốt trong các bệnh của cơ vân hay cơ trơnthực quản. Khó nuốt vận động của hầu là do rối loạn thần kinh cơ gây liệt cơ, cothắt cùng lúc không mang tính nhu động, hoặc cơ vòng thực quản dưới không chịugiãn. Trường hợp cơ vòng thực quản trên không chịu giãn là do liệt cơ cằm móngvà các cơ trên móng khác hoặc mất sự ức chế do nuốt của cơ nhẫn hầu. Do mỗibên hầu được chi phối bởi các dây thần kinh cùng bên nên khi tổn thương nơronvận động một bên dẫn đến liệt hầu cùng bên. Cơ trơn thực quản được phân phốicác nhánh phó giao cảm của dây X trước xi náp và nơron sau xi náp trong đám rốithần kinh cơ ruột. Những dây thần kinh này duy trì trương lực cơ vòng thực quảndưới lúc nghỉ, làm giãn cơ vòng thực quản dưới khi nuốt, gây ức chế cơ vòng thựcquản trên và làm nhu động của thân thực quản. Khó nuốt xảy ra khi nhu động yếuhay co thắt không còn tính nhu động hoặc cơ vòng dưới không giãn bình thường.Trường hợp mất khả năng co thắt xảy ra khi bị yếu cơ. Những co thắt không mangtính nhu động và giãn cơ vòng thực quản dưới bị cản trở là hậu quả của thiếu phânphối các dây thần kinh X ức chế, gây khó nuốt trong bệnh ph ình thực quản. Cácnguyên nhân khó nuốt quan trọng là: liệt hầu, phình cơ nhẫn hầu, xơ cứng bì thựcquản, phình thực quản, co thắt thực quản lan tỏa và các rối loạn vận động có liênquan khác.Trị bệnh thế nào?Điều trị khó nuốt chủ yếu là loại trừ nguyên nhân gây khó nuốt. Phương pháp nộikhoa là dùng thuốc điều hòa hệ thần kinh thực vật giải quyết các rối loạn vận độngthực quản, bảo đảm phản xạ nuốt diễn ra bình thường. Chữa khỏi các trường hợpviêm loét từ miệng đến thực quản; điều trị các bệnh gây chèn ép từ bên ngoài nhưbướu giáp trạng, u tụy, áp -xe sau hầu... Phương pháp phẫu thuật cắt bỏ các khối utrong lòng thực quản hoặc các khối u từ bên ngoài chèn ép vào thực quản như utuyến giáp, u tụy, u trung thất... Thạc sỹ Lê Quang Thuận ...