Kiến thức lớp 11 Tự tình – Hồ Xuân Hương-phần 5

Xung quanh những bài thơ nôm được truyền tụng của Hồ Xuân Hương, hai luồng ý kiến "khen" và "chê" tồn tại dai dẳng − có lẽ đã từ rất lâu, và có thể đoán rằng ngay từ khi những bài thơ ấy xuất hiện và bắt đầu sống trong trí nhớ của các thế hệ công chúng − có một điểm đụng độ nhau kịch liệt. Ấy là chỗ mà người ta gọi là cái "tục và dâm": Có phải là có cái "tục và dâm" trong những bài thơ ấy? ý nghĩa của nó ra sao?...
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Kiến thức lớp 11 Tự tình – Hồ Xuân Hương-phần 5Kiến thức lớp 11Tự tình – Hồ Xuân Hương-phần 5TINH THẦN PHỤC HƯNG TRONG THƠHỒ XUÂN HƯƠNG1/ Xung quanh những bài thơ nôm được truyền tụng của HồXuân Hương, hai luồng ý kiến khen và chê tồn tại dai dẳng −có lẽ đã từ rất lâu, và có thể đoán rằng ngay từ khi những bài thơấy xuất hiện và bắt đầu sống trong trí nhớ của các thế hệ côngchúng − có một điểm đụng độ nhau kịch liệt. Ấy là chỗ mà ngườita gọi là cái tục và dâm: Có phải là có cái tục và dâm trongnhững bài thơ ấy? ý nghĩa của nó ra sao?Luồng ý kiến chê đương nhiên khẳng định sự có mặt của cái đótrong những bài thơ ấy, và đấy là căn cứ cho một sự đánh giáphủ định, nhân danh lợi ích của những điều được xem như làthuần phong mỹ tục, là sự giáo hóa đạo đức.Luồng ý kiến khen, để có thể tự đứng vững, đã phải viện đếnnhiều thứ, nào giá trị sáng tạo ngôn ngữ và hình tượng, nào giátrị trong lĩnh vực văn học trào phúng, v.v… và dường như khá lâuvề sau, thời thế mới xui khiến người ta nêu thêm phương diệnchống phong kiến, phương diện thể hiện cái đẹp và sức sống tựnhiên của đời sống con người. Tuy thế những người chia sẻluồng ý kiến này dường như khó tự thuyết phục trong thâm tâmrằng không hề có yếu tố gọi là tục và dâm trong những bài thơấy, và từ đây, cái thiện chí của họ đành phải lao vào những phiêulưu: hoặc là lớn tiếng bảo: dám làm thơ như thế là đại cáchmạng, hoặc là khiêm nhường biện hộ cho từng chữ, từng bài,hoặc nữa, − khiêm nhường hơn nhưng cũng ít hiệu quả hơn, −làm những cuộc kiểm kê, những sự loại trừ (hẳn là với ý đồ giảmthiểu cái đã bị coi là tục và dâm) trong một tình hình văn bảnhầu như rất ít có sở cứ rành rọt.Thói thường, chính những người có thiện tâm thiện chí, có mẫncảm đúng lại rất hay đuối lý trong các cuộc đôi co! Thế nhưng,vấn đề là, nếu để cãi lại những người phản bác mình mà lại dùngđúng những cách gọi tên cùng những hàm nghĩa như phía họ đềxuất thì tức là đã vô tình tự đặt mình vào thế bị động! Đã mặcnhiên thừa nhận việc gọi những chuyện kia trong những bài thơấy là tục và dâm theo hàm nghĩa tiêu cực, theo đánh giá phủđịnh (coi đó là xấu, là có hại ít nhiều) thì khó lòng gỡ ra được.2/ Trong những bài thơ được truyền tụng của Hồ Xuân Hươngchứa đựng những gì khiến người ta gọi là tục và dâm? Phảichăng là việc mô tả − trực tiếp hoặc ám chỉ, từ nghĩa đen hoặcthông qua nghĩa bóng − hoạt động giao hoan nam nữ, bộ phậnsinh dục của cả hai phía, nhất là cái giống của người đàn bà?Tựu trung, có lẽ là như vậy. Và dù với một mỹ cảm siêu thoát đếnđâu cũng không thể thành thực để có thể phủ nhận sự hiện diệncủa những cái đó ở phần di sản đáng giá nhất của nữ thi sĩ họHồ.Trong cách đọc của người bản ngữ (và là người lớn, ngườitrưởng thành) thì những con cò mấp máy suốt đêm thâu, mộtsuốt đâm ngang thích thích mau (Dệt cửi), những cành thông lắtlẻo trong cơn gió lốc, thậm chí cả những chày kình (chày kìnhtiểu để suông không đấm) và cán cân tạo hóa (”cán cân tạo hóarơi đâu mất) ở những ngữ cảnh cụ thể của từng bài thơ, đều ámchỉ cái của quý ở thân thể kẻ nam nhi. Cũng như vậy, khôngcần đợi đến những mô tả trực tiếp một cô gái đang nằm ngủlược trúc chải cài trên mái tóc / yếm đào trễ xuống dưới nươnglong / đôi gò Bồng Đảo hương còn ngậm / một lạch đào nguyênsuối chửa thông; không cần đợi đến những tiếng lóng dân giangoi bộ phận kia là vông hay trốc, cuống với đầu, người ta(người bản ngữ) nhận ngay ra sự ám chỉ cái tỉnh tình tinh trêncơ thể người đàn bà (ca dao: người dòn cái tỉnh tình tinh cũngdòn!) qua những câu thơ về cái quạt một lỗ xâu xâu mấy cũngvừa /…/ chành ra ba góc da còn thiếu / khép lại đôi bên thịt vẫnthừa, về một quả mít da nó sù sì múi nó dầy, về cái bánh trôinước thân (em) vừa trắng lại vừa tròn, về cái giếng nước cầutrắng phau phau đôi ván ghép / nước trong leo lẻo một dòngthông / cỏ gà lún phún leo quanh mép / cá diếc le te lách giữadòng, về mặt trăng giữa in chiếc bích khuôn còn méo / ngoàikhép đôi cung cánh vẫn khòm, và đặc biệt là những bài thơ vềhang động! Không phải chỉ có từ hang hầm đầy ẩn ý được đưara để đối đáp với chàng Chiêu Hổ, trong thơ Hồ Xuân Hương còncó vô số hang động được hình dung như là cái ấy: một độngHương Tích… khéo khéo phòm / nứt ra một lỗ hỏm hòm hom,một hang Cắc Cớ trời đất sinh ra đá một chòm / nứt ra đôi mảnhhỏm hòm hom / kẽ hầm rêu mốc trơ toen hoẻn, một hang ThánhHóa chùa Thầy lườn đá cỏ leo sờ rậm rạp / lách khe nước rỉ mólam nham, một hang gì đó nữa ở đèo Ba Dội cửa son đỏ loéttùm hom nóc / bậc đá xanh rì lún phún rêu, một cảnh trí KẽmTrống ở trong hang núi còn hơi hẹp / ra khỏi đầu non đã rộngthùng…Các thế hệ công chúng thưởng thức thơ Hồ Xuân Hương đã đọcra nghĩa ám chỉ, nghĩa thứ hai − sự miêu tả bộ phận sinh dục củacon người, nam và nữ, và hoàn toàn không phải họ cố tình hoặcthậm chí bệnh hoạn gán cho thơ bà cái nghĩa ám chỉ ấy, mặcdù trong sự cảm thụ này, trong sự nhận biết đặc biệt này, ngườita có thể phải huy động đến một sự từng trải nhất định, một kinhnghiệm sống nhất định, một kinh nghiệm tình dục nhất định, đã cóđược ở đời sống cá thể. Nhưng ngay ở khía cạnh này, thơ HồXuân Hương tuyệt nhiên không làm chức năng giáo khoa vềsinh lý ở những thời mà con người kinh qua cuộc sống vợ chồngtrong trạng thái còn gần như là vô giáo dục về tình dục.Rồi chúng ta sẽ nói tới những ngọn nguồn văn hóa và ý nghĩavăn hóa của sự mô tả ám chỉ này. Nhưng ở đây, từ khía cạnhsáng tác văn học, cần ghi nhận rằng Hồ Xuân Hương công nhiêncoi là bình thường, là hợp lẽ cái việc đem thơ ca mô tả thân thểngười đàn bà, mô tả ngay cả những bộ phận thân thể mà ngườita chỉ nên che đậy lại cho đúng với sinh hoạt văn minh, thế nhưnglại có cả một ý thức hệ muốn quên hẳn đi, xóa hẳn đi trong cáchhình dung con người. Hồ Xuân Hương coi thân thể và cả bộ phậnsinh dục trên cơ thể con người như là tự nhiên, thiên tạo, nógiống ...