Lịch sử khẩn hoang Việt Nam 8

Theo Vial, lúc trước ở 3 tỉnh miền Tây có từ 4 đến 5000 lính đàng cựu, nay chỉ cần tuyển chọn 900 người là đủ dùng vào việc trị an (bớt tốn công quỹ để nuôi lính). Nên tuyển chọn lính mã tà trong gia đình dân có bộ (khá giả), được bảo đảm hơn là lựa trong đám lưu dân. Vial xuống tàu ngày 31/8/1867 (từ Mỹ Tho) với 25 lính mã tà từ Gò Công gởi qua tăng cường cho Trà Vinh, trước đó có 50 lính mã tà đã đến Trà Vinh rồi. ...
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Lịch sử khẩn hoang Việt Nam 8 Lịch sử khẩn hoang Việt Nam 8Theo Vial, lúc trước ở 3 tỉnh miền Tây có từ 4 đến 5000 lính đàng cựu, nay chỉcần tuyển chọn 900 người là đủ dùng vào việc trị an (bớt tốn công quỹ để nuôilính). Nên tuyển chọn lính mã tà trong gia đình dân có bộ (khá giả), được bảo đảmhơn là lựa trong đám lưu dân. Vial xuống tàu ngày 31/8/1867 (từ Mỹ Tho) với 25lính mã tà từ Gò Công gởi qua tăng cường cho Trà Vinh, trước đó có 50 lính mã tàđã đến Trà Vinh rồi. Tới Bến Tre, Vial còn thấy di tích của dinh phủ Hoằng Trịthời đàng cựu đã bị bắn sập từ 1862, quan tham biện làm việc trong căn nhà lá,tiếp tay với tham biện là hai quan huyện : một là cựu cai tổng ở Gò Vấp, một là tayphú hộ ở Gò Công. Tham biện Bến Tre lúc bấy giờ là Champeaux. Theo ý kiếnChampeaux thì dân Bến Tre sẵn sàng đóng thuế bằng tiền. Champeaux thắc mắcvề sự hiện diện của một số quan lại cựu trào đang cư ngụ dưỡng già tại Bến Tre,xem như là những phần tử có hại cho an ninh (chắc ám chỉ những người ở Ba Trinhư ông Đồ Chiểu ?) Tàu đến vàm rạch Cầu Ngang. Cách chỗ tàu đậu chừng 4000thước, quân sĩ đang giao chiến với loạn quân, lát sau, Pháp tái chiếm Cầu Ngang.Đêm đến, Vial ngủ tại Cầu Ngang, được biết rằng tất cả dân làng đều theo bọnphiến loạn. Từ ngày 28/8, tại làng Tân Lập, dân nổi loạn giết một t hư kỳ và 3 línhmã tà. Một tốp Cao Miên chừng 200 người tới xin quy thuận và điềm chỉ bọn cầmđầu phản loạn gồm chừng 54 tên nhưng bọn này đã trốn mất. Đến Vĩnh Long, bấygiờ dân đang còn lo sợ, chợ Vĩnh Long có đường sá lót bằng gạch vụn. Chợ SaĐéc rộng rãi và náo nhiệt. Viên tham biện Sa Đéc mách cho Vial biết : huyệnPhong Phú (Ô Môn, Cần Thơ) ở quá xa, cần lập tại đó một hạt tham biện. PhongPhú là vùng giàu có nhưng chưa kiểm soát được. Vial đi từ Sa Đéc qua Rạch Giátheo rạch Lấp Vò, ở chặng đầu, thấy dân đông, sung túc. Ra Hậu giang, đến ĐôngXuyên (tức là Long Xuyên ngày nay), thấy cù lao trên sông có nhiều rẫy mía khátốt. Vial tiếp tục hành trình qua Rạch Giá theo kinh Núi Sập (Thoại Hà), kinhnhiều cỏ, tàu khó chạy vì chân vịt tàu thường bị vướng, muỗi quá nhiều, khôngthấy nhà cửa ở hai bờ kinh. Sáng ngày 9/9 đến Rạch Giá, khúc gần chợ, bề ngangrạch chừng 30 đến 40 thước, hai bên đầy nhà cửa và ghe xuồng. Nước chảy mạnh,tại vàm biển ngoài những ghe cỡ nhỏ còn có một chiếc goélette (Vial muốn nóiloại tàu buồm Hải Nam ?) trọng tải chừng 80 tonneaux của người Tàu ở Kampotđến đậu từ 3, 4 tháng rồi, chờ khi thuận gió sẽ rời bến.Vàm Rạch Giá cạn, vì vậy đã cho cắm mấy hàng nọc dài ra biển để hướng dẫn chotàu khỏi rướn lên bãi bùn. Quân sĩ và tham biện Rạch Giá ngụ trong đồn cũ thờicựu trào, tu bổ khéo léo, mỗi góc đồn chừng 80 mét (đồn này không đầy một nămsau là bị Nguyễn Trung Trực đốt rụi). Tư thất tham biện lợp lá, còn tốt. Dinh thambiện ở hữu ngạn Rạch Giá, trên giồng cao, nhiều cát, gần đấy có xóm nhà và vườncây ăn trái. Thời cựu trào, người Tàu ở đây có quyền hạn nhiều (ít nhiều tự trị)phỏng định chừng 800 người, khó tin cậy, đề nghị tăng c ường cho Rạch Giá vàingười lính Pháp.Mấy ông cai tổng ở Cà Mau (bấy giờ, Cà Mau thuộc về hạt tham biện Rạch Giá)đang gom mấy khẩu thần công thời cựu trào đem về đồn. Tại Cà Mau, có 20 línhmã tà nhưng xin thêm 120 lính n ữa để tăng cường. Hạt Rạch Giá ruộng ít, dân ít,nếu bắt thêm 100 lính thì dân chịu không kham, không như ở Sa Đéc và VĩnhLong nơi dân đông hơn. Người Cao Miên ở Rạch Giá đông gần bằng người ViệtNam, có nuôi bò nhưng không phải nuôi để ăn thịt. Vial muốn cho lính và viênchức Pháp ở Bến Tre, Trà Vinh, Sóc Trăng, Rạch Giá được ăn thịt bò đầy đủ.Trở về Đông Xuyên (Long Xuyên) để xuồng Ba Xuyên, từ vàm rạch Ba Xuyênđến chợ Sóc Trăng tốn 10 giờ vì nước cạn. Tàu chạy được một khoảng, khoảngcòn lại phải đi ghe. Trên đường tới Sóc Trăng có nhà thờ Công giáo nhỏ, chợ SócTrăng nhiều gạo, gạo ngon và bán thật rẻ, nhiều ghe từ Vĩnh Long, Sa Đéc, MỹTho, Chợ Lớn đến mua. Lính mã tà ở Sóc Trăng gồm một số ở Hóc Môn đổi tớinên khi gặp ông phủ Trần Tử Ca (cùng đi với Vial) thì họ quá mừng, họ nhớ nhà,tới đây 25 người, đã chết 3 người. Sáu năm về trước, người Miên Sóc Trăng đã nổiloạn chống cựu trào, từ đó về sau họ thù hằn người Việt. Ông phủ U là người Miênhợp tác với Pháp. Lúc ở Sóc Trăng, Vial đ ược tin gởi về cho biết lính mã tà ở CàMau vừa bắt được bá hộ Chương, người cầm đầu phản loạn bấy lâu. Chuyến về,Vial được phủ Trực cho biết : có con rạch đi tắt từ Mỹ Tho đến Tr à Vinh, đó làrạch Lách Cần Thay (nay là Chợ Lách). Vial cho biết : các tham biện mà ông tagặp đều đồng ý là nên giải tán hẳn các đồn điền đàng cựu, đất ruộng thì giao trả lạicho làng cũ vì đa số dân đồn điền theo phe làm loạn trong thời gian qua. ở tỉnh SàiGòn (Gia Định), việc giải tán đồn điền đã thi hành có kết quả từ 1861.Hình ảnh miền quê dưới mắt một người ViệtNăm 1894 ông Dương Tế Mỹ làm chức kinh lịch (lettré ...