LỊCH SỬ NGHỆ AN - Phủ Anh Đô

Có hai huyện : Huyện Hưng Nguyên (a) Huyện Nam Đường (b) (2) Phủ Anh Đô ở giữa trấn Nghệ An. Huyện Nam Đường ở về miền thượng du, tiếp giáp với huyện Thanh Chương. Huyện Hưng Nguyên đất ở miền dưới, phía nam giáp huyện Thiên Lộc. Một dải sông Lam vòng quanh cả hai huyện. Cổ tích thần thiêng, ở đấy có nhiều.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
LỊCH SỬ NGHỆ AN - Phủ Anh Đô NGHỆ AN Phủ Anh Đô (1)Có hai huyện :Huyện Hưng Nguyên (a)Huyện Nam Đường (b) (2)Phủ Anh Đô ở giữa trấn Nghệ An. Huyện NamĐường ở về miền thượng du, tiếp giáp với huyệnThanh Chương. Huyện Hưng Nguyên đất ở miềndưới, phía nam giáp huyện Thiên Lộc. Một dải sôngLam vòng quanh cả hai huyện. Cổ tích thần thiêng, ởđấy có nhiều. Đền Vũ Mục, miếu Tam Toà, đền HắcĐế, thành Trào Khẩu, cửa ải Khả Lưu, núi HồCương, đều là di tích của các triều.( Đền Vũ Mục ở xã Trào Khẩu, huyện Hưng Nguyên.Cháu gọi Lê Thái Tổ bằng chú làm chức Tư mã thamdự việc triều chính tên là Lê Khôi, thụy là Vũ Mục,trấn thủ ở Nghệ An, có thành tích hay. Năm Thái Hòathứ 2 [1444] đánh Chiêm Thành, về đến cửa biển bịbệnh chết, nhân dân lập đền thờ ở chân núi LongNgâm thuộc cửa biển Nam Giới, sau mới dời đếnđấy.Miếu Tam Tòa ở xã Bạch Đường huyện Nam Đường.Con thứ tám của Lý Thái Tổ là Cao Minh Đại Vương[Lý Hoảng] đem quân ra trấn thủ ở châu này. Sau khichết rồi, dân châu ấy lập miếu thờ ở trên ba tòa núiCảnh Sơn, rất là linh thiêng.Làng cũ của [Mai] Hắc Đế ở thôn Thượng, làng HàNam, huyện Nam Đường, hiện còn có miếu thờ.Thành Trào Khẩu ở xã Trào Khẩu, huyện HưngNguyên. Khi xưa người nhà Minh đắp thành ở đấy,Lê Thái Tổ đem quân từ Đỗ Hà đến vây. Thành nàyphía tây bắc quay mặt vào núi, phía đông nam xâybằng gạch ống, tới nay gai góc mọc đầy cả. Cửa đằngnam làm chỗ chăn ngựa, hòn đá để cắm cờ trên núicũng hay còn. Có miếu Tuyên Nghĩa ở lưng chứngnúi, không rõ họ tên vị thờ ấy là ai (1). Trong thànhcòn có một cái ao vuông. Tương truyền ao ấy là nơigiấu của ngày xưa. Trầu xuống tắm ở ao ấy, thườngthường có tiền dính ở lông.Cửa ải Khả Lưu ở xã Mộ Điền thuộc huyện NamĐường. Hai dòng sông từ Thanh Chương, Hội Lâmđến đấy cùng hợp lại. Hai bờ bên tả bên hữu, núi caorừng rậm, quanh đi quanh lại, nhiều đoạn. Lê Thái Tổthường đánh nhau với Phương Chính, Sơn Thọ nhàMinh ở đấy.Núi Hồ Cương ở xã Thanh Tuyền huyện NamĐường. Có miếu thờ Tấn Quận Công Trịnh Mô. Mônguyên là họ Nguyễn (2), người ở làng Nông Sơn,huyện Nam Đường. Chúa Trịnh cho họ là họ Trịnh,ông thường đốc các tướng đánh Nguyễn Quyện (3)đóng quân ở đấy, lập được nhiều chiến công. Sau đếnNgọc Sơn, mắc mưu của địch, bị bắt nhưng khôngchịu khuất (4). Nay còn miếu thờ ở Hồ Cương. )_____________________(1) Thờ Thái Phúc, một hàng tướng nhà Minh.(2) Tên là Nguyễn Cảnh Hoan.(3) Người làng Canh Hoạch, Thanh Oai, Hà Nội.Con trai của Trạng nguyên nhà Mạc là NguyễnThiến, giữ chức Thượng thư của nhà Mạc. Thông giacủa ông là Lê Bá Ly, đều quyền cao chức trọng ởMạc triều. Khi bề tôi của Mạc Tuyên Tông là PhạmQuỳnh, Phạm Dao âm mưu giết Lê Bá Ly và Thiến[1551], hai người đem quân bản bộ bỏ Mạc theo Lê,vẫn được giữ chức tước cũ. Nguyễn Quyện đi theocha, làm tướng cho nhà Lê. Quyện vốn học TrạngTrình, nên khi Thiến chết, Trạng Trình khuyên quihàng họ Mạc. Quyện lại chạy về Mạc [1557], là danhtướng suốt đến khi nhà mạc mất.(4) Thực ra Trịnh Mô bị Nguyễn Quyện đánh bại ởNghệ An [1576], bị thua chạy về Thanh Hoa. Quyệncho rằng quân hồi vô lệnh, đuổi theo bắt được, đemgiết đi. Sau trận đó, danh tiếng Nguyễn Quyện lữnglẫy khắp nơi, các tướng ở Giang Đông của nhà Mạcđều cho là mình thua kém Quyện.Về văn học, thì hai huyện những người đỗ đạt cũngtương đương nhau (a)Về phong cảnh thì có cái núi Hải Thuỷ, Am Sơn,Viện Sơn, Nghĩa Liệt, cảnh trí thanh u tao nhã, aicũng thích lên chơi xem( Núi Hải Thủy ở xã Thanh Tuyền, huyện NamĐường. Ảm Chương Bùi [Huy Bích] vượt biển trongmưa, có vịnh thơ :Vũ vụ phi vi điểm tuyết saXuân chi xuân thụ điệt giao giaSơn du kính hiệp tài thông mãLộ tiển nhân hành sác kiến hoa[Dịch]Mưa bụi lún phún, điểm thêm những hạt mưa tuyếtCảnh xuân ở các cây xuân mọc ra cành nọ đè cànhkiaĐường tắt đi qua núi nhỏ hẹp chỉ vừa một con ngựaĐường ít người đi, thường thấy có hoaNúi Sài Sơn (1) ở xã Nộn Liễu huyện Nam Đường,trên có chùa Đại Tuệ, chùa Hương Lâm, phong cảnhthanh cu.Ảm Chương [Bùi Huy Bích] lên chơi gác chuôngchùa Hương Lâm có đề thơ :Tác quận đa nhàn sựĐăng lâu động viễn tìnhVũ trung đan chướng sắcTrà bạn bích tòng thanhNhan mật trì văn tĩnhLâm sơ điểu vận bìnhBằng lan tân mộng giácXuân cận bách hoa minh____________________(a) Huyện Hưng Nguyên có 6 người đỗ, huyện NamĐường có 7 người đỗ.(1) Còn có tên là Đại Huệ Sơn (ĐNNTC) ...