LỊCH SỬ NGHỆ AN - Phủ Diễn Châu

Phủ Diễn Châu ở phía bắc trấn Nghệ An, giáp liền với Thanh Hoa. Huyện Quỳnh Lưu liên tiếp với huyện Ngọc Sơn. Huyện Đông Thành phía nam giáp huyện Hưng Nguyên, hai huyện này đều giáp bãi biển. Phủ này địa giới rộng xa, người phần nhiều thuần hoà, chăm học. Về việc đỗ đạt thì huyện Đông Thành thịnh hơn. (c)
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
LỊCH SỬ NGHỆ AN - Phủ Diễn Châu NGHỆ AN Phủ Diễn ChâuCó hai huyện :Huyện Đông Thành (a) (1)Huyện Quỳnh Lưu (b)Phủ Diễn Châu ở phía bắc trấn Nghệ An, giáp liềnvới Thanh Hoa. Huyện Quỳnh Lưu liên tiếp vớihuyện Ngọc Sơn. Huyện Đông Thành phía nam giáphuyện Hưng Nguyên, hai huyện này đều giáp bãibiển. Phủ này địa giới rộng xa, người phần nhiềuthuần hoà, chăm học. Về việc đỗ đạt thì huyện ĐôngThành thịnh hơn. (c)_____________________(a) Có 76 xã, 4 thôn, 29 trang, 1 sách, 2 sở, 3 vạn, 4quán.(b) Có 33 xã, 9 thôn, 37 sách.(c) Huyện Quỳnh Lưu 5 người đỗ, huyện Đông Thành20 người.(1) Nay có tên là huyện Yên Thành.Về cổ tích, có đền Càn Hải, núi Mộ Dạ, vẫn cònthiêng lắm.( Đền Cản Hải ở cửa Cần Hải (1), huyện Quỳnh Lưu.Tương truyền ngày xưa có ba mẹ con công chúa nhàNam Tống chết đuối ở biển, trôi dạt đến đấy, hìnhdáng còn nguyên như lúc sống, nhân dân ở đấy lấylàm lạ, đưa đi chôn cất cẩn thận. Về sau khi TrầnThánh Tông (2) đi đánh giặc ở phía nam, đóng quânở cửa biển, đêm nằm thấy một người con gái báomộng rằng : Thiếp là con gái họ Triệu, vì sóng giónên bị chết đuối. Thượng đế cho làm thần ở biển nàyđã lâu. Nay thấy nhà vua đi đánh phía nam, thiếp xingiúp. Hôm sau vua cho hỏi những người già lão ởđấy, biết được rõ chuyện. Đến khi vua đi, biển imkhông có sóng, vua mới sai lập đền để thờ. Từ đấy vềsau, vẫn linh thiêng lắm, miếu hiệu là Thánh Nương,thờ làm Thượng đẳng thần. Việc chép rõ ở sách [Việtđiện] u linh [tập].Chỉ Am Phan [Huy Ôn] có vịnh thơ :Hương hỏa thiên thu âm tục TốngPhong ba nhất mộng mặc phù Trần[Dịch]Có đền thờ hương khói nghìn thu là ngầm giúp chodòng dõi vua Tống được dài lâuHiện vào giấc mộng ngầm giúp cho vua nhà Trần đibiển được yên sóng gióNúi Mộ Da ở địa phận ba xã Tập Phúc, Hương Ái,Hương Lan thuộc huyện Đông Thành, có miếu AnDương Vương, có biển vàng viết chữ Nam Hải đạivương, vẫn có tiếng thiêng. Núi có nhiều chim công,nhưng không ai dám bắn. Tục truyền An DươngVương mất nỏ thần móng rùa, chạy xuống mé biểnnam, bị [Mỵ Châu rắc] lông ngỗng dẫn đường chogiặc đuổi, tức là chỗ này.Ảm Chương Bùi [Huy Bích] có vịnh thơ rằng :La Nham hải bạn thạch thôi ngôiThần nỗ hà niên khởi họa thaiĐạo xuất Diễn Châu vô cẩm nhụcMiếu tồn Mộ Dạ hữu kim bàiDiểu mang thủy thượng văn tê khứĐoạn tục lâm biên khổng tước lai[Dịch]Cửa biển La Nham có đá lởm chởmLà nơi nỏ thần gây nên mối tai vạ ngày xưaĐường ra Diễn Châu nay không còn nệm gấm nữaMiếu ở núi Mộ Dạ vẫn còn cái biển vàngMông mênh trên nước, [An Dương Vương] đã cầmsừng con văn tê đi mấtChỉ thường thường thấy chim công ở rừng bên baylại thôiVề vật lạ, thì có đầm Thủy Ô, bãi Bạng Cáp( Đầm Thủy Ô ở xã Lịch Phúc, huyện Đông Thành,tục truyền là Bầu Ác, giữa đầm có nhiều hoa sen.Bãi Bạng Cáp (1) ở từ núi Mộ Dạ thuộc địa phần xãTập Phúc huyện Đông Thành đến xã Tiên Lý, xã ÔngPhùng (2). Những vỏ trai chồng chất lại từng đốngsâu bốn năm thước lẫn lộn với nhau, và lẫn với cả đấtsông nữa, người ta lấy ra đem phơi nắng để làm gạch,làm đá tảng, hoặc đắp thành hình voi ngựa để cúngvào miếu thờ thần )._________________(1) Tức bãi Sò(2) ĐNNTC chép là xã Hương Lan.__________________Cửa biển thì có năm cửa : Càn Hải, Quyền Môn, ThaiMôn, Bích Môn, Hiền Môn.( Cửa Càn Hải thì bờ bên hữu có núi, bờ bên tả là bãicát phẳng. Cửa ăn sâu vào chỗ dân cưCửa Quyền Môn (1) ở xã Hoàn Hậu, huyện QuỳnhLưu. Cửa biển sâu mà hẹp, hai bên bờ có nhiều núiôm bọc lấy.Cửa Thai Môn ở xã Thượng Viên huyện ĐôngThành, cửa này nông hẹp, bờ bên hữu là núi đá, bêntả là bãi cát phẳng, trông dài rộng ngút ngàn.Cửa Bích Môn ở huyện Đông Thành.Cửa Hiền Môn ở làng La Nham huyện Đông Thành.Cửa này rất hẹp rất nông, hai bờ đều có núi, thuyềnlớn không vào được. Trong sử chép An DươngVương cầm sừng con văn tê 7 tấc nhảy xuống nước,tức là chỗ này )._________________(1) Tức là cửa Quờn. ...