LỊCH SỬ NGHỆ AN - Phủ Hà Hoa

Phủ Hà Hoa ở phía nam Nghệ An, giáp giới với Thuận Hoá. Huyện Thạch Hà phía bắc giáp huyện Thiên Lộc. Huyện Kỳ Hoa phía nam giáp châu Bố Chính, đất hai huyện đều ở ven núi, giáp biển, quanh vngf xa rộng. xã Hà Trung (c) là nơi trấn thành đóng quân của triều trước. Phong cảnh ở đấy có suối Việt Đông, đẹp nhất ở Hoan Châu.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
LỊCH SỬ NGHỆ AN - Phủ Hà Hoa NGHỆ AN Phủ Hà HoaCó hai huyện :Huyện Thạch Hà (a)Huyện Kỳ Hoa (b) (1)Phủ Hà Hoa ở phía nam Nghệ An, giáp giới vớiThuận Hoá. Huyện Thạch Hà phía bắc giáp huyệnThiên Lộc. Huyện Kỳ Hoa phía nam giáp châu BốChính, đất hai huyện đều ở ven núi, giáp biển, quanhvngf xa rộng. xã Hà Trung (c) là nơi trấn thành đóngquân của triều trước. Phong cảnh ở đấy có suối ViệtĐông, đẹp nhất ở Hoan Châu.( Suối Việt Đông ở bên tả trấn thành, một dải sườnnúi bằng phẳng,thung lũng rộng rãi, nối liền với dãynúi án ngự của trấn. Ở bên có núi đá đứng thẳng nhưvách, cây cối um tùm, trong khe đá chảy ra suốinước, trong mát ngọt ngon. Người biết thưởng thứcvị nước cho nước suối ấy ngon nhất Hoan Châu.Núi sông có nhiều cổ tích thì như các núi Bàn Độ,Thiên Cầm, Cao Vọng, cửa bể Loan Nương, dấu cũcủa các chỗ này còn xét được.____________(a) 42 xã, 1 thôn, 1 sở, 3 trại. Đường đi đến kinh đôphải 11 ngày.(b) 37 xã, 10 thôn. Đường đi đến kinh đô phải 15ngày.(c) Ở huyện Kỳ Hoa(1) Sau này đổi làm Kỳ Anh. Cắt một phần đất đi đặtlàm huyện Cẩm Xuyên.( Núi Bàn Độ ở bên tả cửa biển huyện Kỳ Hoa. Trênnúi có đầm, tương truyền rằng thường có tiên nữ từtrong đầm ra chơi trên hòn đáLục Niên cư sĩ [Nguyễn Thiếp] có vịnh thơ rằng :Trượng lê tây hạ vạn trùng sanMỹ thủy cô cao sổ lí bànLưỡng cúc hoành phi khai hỏa khíNhất điều trực thụ tủng vân đoanĐông châu địa tận giao long quậtNam trấn thiên lưu hổ báo quanThạch thượng tiên nương hà xứ khứKhông dư đàm nguyệt chiếu nhân gian[Dịch]Chống gậy theo phía tây đi xuống muôn trùng núiĐầm nước ngon ở trên cao một mình rộng tới mấydặmNhư hai bàn tay mở ra, làm cho khí nóng bốc lênMột dải đứng thẳng như chọc đến tận mâyĐất Đông Châu hết thảy đều là hang của giao long(1)Cửa Nam Trấn trời đặt ra một cái cửa ải như hổ báoNàng tiên chơi trên đá nay đi đâu mất rồiChỉ còn thấy bóng trăng sáng trên đàm nước soixuống nhân gian.Núi Thiên Cầm ở huyện Kỳ Hoa. Tương truyền HùngVương thường đến chơi núi ấy nghe tiếng gió thổi vivu, nhân thế gọi là Thiên Cầm (1). Sau Hồ Quý Ly bịgiặc Minh bắt được ở đấy, mới đổi tên làm ThiênCầm (2). Núi này ở cửa biển Kỳ La.Núi Cao Vọng trước ở trấn thành, trông như là giápliền cửa biển, trước Hồ Hán Thương chạy đến đấy bịtướng Minh là Trương Phụ bắt được.Cửa Loan Nương là cửa biển huyện Hà Hoa, đền thờChế Thắng Phu Nhân (3). Xưa Trần Duệ Tông đituần ở phía nam, đến cửa biển Kỳ Hoa, thuyền bị giócản trở, không đi được. Đêm nằm chiêm bao thấymột người xưng là thủy thần, xin nhà vua cho mộtngười con gái. Khi nhà vua thức dậy, đem việc ấy nóivới các người theo hầu. Phu nhân cố ý xin gieo mìnhxuống nước cho thủy thần. Vua sai để phu nhân vàomâm vàng thả xuống nước cho thủy thần. Thuyền saumới đi được. Sau lập đền thờ phu nhân ở đấy).Xã Hoằng Hoá thuộc huyện Kỳ Hoa là giới hạn cùngcực của nước ta, đất tiếp liền đất Man Lạo (a) phíađông giáp châu Bố Chính, có khe Miên Mộc làm giớihạn (b) (4).___________________(a) Người Nam Chiếu thường giữ chỗ này để chốngcự nhà Đường. Chỗ này về mùa hạ có gió nam rất dữ( có lẽ là gió Lào ).(b) Từ khe trở về phía tây, là huyện Kỳ Hoa, về phíađông là châu Bố Chính.(1) Đàn trời(2) Trời bắt(3) Tức Nguyễn Thị Bích Châu. Sự tích này có sáchchép là bà bị tử trận trong trận Trà Bàn năm 1374đời Trần Duệ Tông. Bà cũng là tác giả Kê minh thậpsách. Tuy nhiên, truyện Bích Châu chỉ được chéptrong Truyền kì tân phả, có khả năng ( rất nhiều ) lànhân vật bịa đặt, văn chương, không phải nhân vậtlịch sử.(4) Chú ý nước ta tức là chỉ vùng Đàng Ngoài.__________________Phong tục dân ở đấy, cày tuộng thì cứ một cày mắchai trâu. Thổ sản có các vật là như : thông thiên tê(1), công, đồi mồi, trầm hương, giây mây tía, giâymây hóa long, trúc hoa long.Về văn học thi cử thì huyện Thạch Hà nhiều hơn màhuyện Kỳ Hoa chỉ có một phần (a)Châu Bố Chính ở đầu địa phía nam huyện Kỳ Hoa,nhiều núi chạy ngang qua, tiếp liền đến biển. Đây làchỗ giáp giới Nghệ An và Thuận Hoá. Có sông Linh(2) chặn ngang ở giữa. Trở về bắc là Bắc Bố Chính,thuộc Nghệ An. Trở về nam là Nam Bố Chính, thuộcThuận Hoá. Bắc Bố Chính có ít nhiều người văn học,thường đỗ đại khoa (b). Lại sản xuất nhiều vật lạ (c).Ngoài biển có núi Ma Cô, cảnh trí âm u.( Núi Ma Cô ở cửa biển Di Luân (3). Từ châu BốChính đi đến phải một ngày, tục gọi là núi Lễ Đễ.Tương truyền có tiên Ma Cô thường đến đấy, cho nêngọi là núi Ma Cô. Lê Thiếu Dĩnh (4) có vịnh thơ :Sơn thâm thanh giản tịchTự cổ bạch vân nhànKhách chí tăng vô ngữCùng phong tự khải quan[Dịch]Dãy núi sâu, khe nước trong chảy lặng lẽNgôi chùa cổ đám mây trắng bay lững lờ ở trênKhách đến sư không nói chuyệnLàn gió từ cây thông tự mở cửa ra [để đón khách].____________________(a) Huyện Thạch hà có 18 người đỗ, huyện Kỳ Hoacó 6 người đỗ.(b) Có 2 người đỗ(c) Các xã Quang, Lễ sản nhân sâm, khoảng tháng 4tháng 5 nở hoa tía, lấy rễ về ...