Luận điểm tâm lí học của B.F.Skinner và W.Kohler cơ sở tâm lí học của dạy học hướng vào người học

Lí thuyết hành vi tạo tác của B.Skinner và lí thuyết học tập nhận thức tình huống của W.Kohler là hai cách nhìn từ hai góc của một hành động học tập: Từ phía học tập hành vi bộ phận (B.Skinner) và từ phía học tập quan hệ giữa các hành vi (W.Kohler). Một bên chú ý đến việc hình thành các sự kiện cụ thể, còn bên kia chú ý nhiều đến các quan hệ, các cấu trúc mang tính khái quát.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Luận điểm tâm lí học của B.F.Skinner và W.Kohler cơ sở tâm lí học của dạy học hướng vào người học JOURNAL OF SCIENCE OF HNUE IER., 2011, Vol. 56, pp. 138-144 LUẬN ĐIỂM TÂM LÍ HỌC CỦA B.F.SKINNER VÀ W.KOHLER CƠ SỞ TÂM LÍ HỌC CỦA DẠY HỌC HƯỚNG VÀO NGƯỜI HỌC Phan Trọng Ngọ Viện Nghiên cứu Sư phạm - Trường Đại học Sư phạm Hà Nội E-mail: ngotamly@gmail.com Tóm tắt. Lí thuyết hành vi tạo tác của B.Skinner và lí thuyết học tập nhận thức tình huống của W.Kohler là hai cách nhìn từ hai góc của một hành động học tập: từ phía học tập hành vi bộ phận (B.Skinner) và từ phía học tập quan hệ giữa các hành vi (W.Kohler). Một bên chú ý đến việc hình thành các sự kiện cụ thể, còn bên kia chú ý nhiều đến các quan hệ, các cấu trúc mang tính khái quát. Vì vậy, chúng bổ sung hỗ trợ nhau, tạo thành cơ sở tâm lí học vững chắc các phương hướng dạy học tích cực 1. Mở đầu Trong xu thế tích cực đổi mới phương pháp dạy học, dạy học hướng đến người học hiện đang được nhiều người thừa nhận là mô hình dạy học tích cực trong điều kiện hiện nay. Tuy nhiên, để khai thác được những ưu thế của mô hình dạy học này, cần hiểu sâu sắc bản chất cũng như cơ sở khoa học của nó, đặc biệt là cơ sở tâm lí học. Bài viết này đề cập tới các luận điểm của hai nhà tâm lí học nổi tiếng ở Mỹ và thế giới B.F.Skinner và W.Kohler. Mặc dù, các nghiên cứu lí thuyết và thực nghiệm của hai ông rất khác nhau (thậm chí phản đối nhau), nhưng chúng đều là những đóng góp vô giá vào kho tàng tâm lí học và cùng là cơ sở khoa học vững chắc của dạy học hướng đến người học hiện nay. 2. Nội dung nghiên cứu 2.1. Các luận điểm của B.F.Skinner về hành vi tạo tác B.F.Skinner (1904 - 1990) được tôn vinh là một trong những nhà tâm lí học hàng đầu ở Mỹ và thế giới. Lí thuyết hành vi tạo tác của ông từ lâu đã nổi tiếng khắp thế giới và là cơ sở tâm lí học của mô hình dạy học hướng đến người học và của các phương pháp tích cực trong dạy học 2.1.1. Hành vi tạo tác Theo B.F.Skinner, cả động vật và người có ba dạng hành vi: hành vi không điều kiện (có cơ sở là phản xạ bẩm sinh do R.Descarte phát hiện), hành vi có điều 138 Luận điểm tâm lí học của B.F.Skinner và W.Kohler cơ sở tâm lí học của dạy học... kiện cổ điển (có cơ sở là phản xạ có điều kiện cổ điển do I.Pavlov phát hiện) và hành vi tạo tác (có cơ sở là phản xạ có tính thao tác do B.F.Skinner phát hiện).Trong ba dạng trên, hành vi tạo tác là chủ yếu. Hành vi tạo tác là hành vi được hình thành từ một hành vi trước đó của chủ thể, do tác động vào môi trường và được củng cố, đóng vai trò là tác nhân kích thích. Nói cách khác, hành vi tạo tác là hành vi do chính chủ thể tự tạo ra. Một thực nghiệm đơn giản: Cho con vật đang đói (chẳng hạn chim bồ câu), vào trong cái lồng không hoàn toàn tách biệt với môi trường bên ngoài, trong đó có những hạt màu sắc khác nhau: màu đỏ là những viên sỏi, còn màu xanh là hạt đỗ. Con chim được tạo mọi điều kiện để tìm hiểu hộp và thực hiện các phản xạ mổ. Lúc đầu, do ngẫu nhiên, chim mổ hạt đỏ - viên sỏi, không ăn được, nó nhả ra; mổ hạt màu xanh - hạt đỗ - ăn được. Cứ như vậy, các phản ứng mổ hạt màu xanh (phản ứng đúng) được củng cố (ăn được), còn phản ứng mổ hạt màu đỏ (phản ứng sai), bị loại trừ. Xu hướng củng cố phản ứng đúng được tăng cường đến lúc nào đó, chim đạt được phản ứng đúng: Chỉ mổ hạt màu xanh. Trong loại phản xạ này, yếu tố củng cố (các phản ứng đúng) là tác nhân quan trọng, giúp con vật chủ động tạo ra các phản ứng tiếp theo. Điều B.F.Skinner lưu ý mọi người là trong các hành vi của động vật thực nghiệm (mổ hạt của chim bồ câu) có tác động đến môi trường xung quanh và là công cụ lấy thức ăn. Khác với hành vi có điều kiện cổ điển, có tính thụ động, hành vi tạo tác đáp ứng nhu cầu của chủ thể và thể hiện tính tích cực, chủ động của chủ thể đối với kích thích của môi trường. Trong hành vi tạo tác, yếu tố nhu cầu quyết định việc nảy sinh phản ứng. Nói cách khác, trong mô hình dạy học tạo tác, dạy học phải dựa trên nhu cầu và đáp ứng nhu cầu của người học. Ngược lại, trong hành vi có điều kiện cổ điển, yếu tố nhu cầu của cá thể không được tính đến, việc học là do người khác quy định. Hơn nữa, hành vi tạo tác là hành vi của chủ thể tác động đến môi trường bao quanh nó. Ngược lại, trong hành vi có điều kiện cổ điển, cá thể không được chủ động mà bị phụ thuộc vào môi trường, hoàn toàn chịu sự tác động của môi trường. Như vậy, mặc dù cùng là công thức kích thích - phản ứng, nhưng trong sơ đồ hành vi tạo tác, tính chất chủ động và tự do tác động của cá thể đối với môi trường lớn hơn rất nhiều so với sơ đồ hành vi có điều kiện cổ điển. Điều này đã dẫn B.F.Skinner đến kết luận, hành vi tạo tác đặc trưng cho việc học tập của cá nhân. Đồng thời cũng giải thích vì sao nhiều nhà nghiên cứu lí luận dạy học coi sơ đồ hành vi có điều kiện cổ ...