MIỀN ĐẤT HUYỀN ẢO - Các dân tộc miền núi Nam Đông Dương - Phụ lục

Phụ lụcLinh hồn và các giấc mộng Người Tây Nguyên, đúng như một người nguyên thủy, sợ tất cả, và chẳng ngạc nhiên về bất cứ điều gì. Họ thấy mình yếu đuối, thấp kém, bất lực, ngu dốt. Họ sợ tất cả những gì không phải là mình: các lực lượng của tự nhiên, các con thú trong rừng, những người lạ.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
MIỀN ĐẤT HUYỀN ẢO - Các dân tộc miền núi Nam Đông Dương - Phụ lụcPHầN XVI Phụ lục Linh hồn và các giấc mộng Người Tây Nguyên, đúng như một người nguyên thủy, sợ tất cả, và chẳng ngạc nhiên về bất cứ điều gì. Họ thấy mình yếu đuối, thấp kém, bất lực, ngu dốt. Họ sợ tất cả những gì không phải là mình: các lực lượng của tự nhiên, các con thú trong rừng, những người lạ. Dù là đi chặt gỗ trên rừng, đi ra chợ Di Linh, đi đâu đó hơi xa, bao giờ họ cũng cảm thấy, trong các hành vi của mình, một lực lượng thù địch đe dọa; và ngay cả khi họ không hề động đậy chân tay, họ cũng không thoát khỏi các Thần ác mà họ sợ hơn mọi thứ. Tóm lại, họ thấy mình thua kém, và điều đó ở trong một không khí sợ sệt, có hay không có lý do. Họ cũng có một khả năng cảm thụ đáng chú ý và một tính cả tin mềm dịu - họ học mọi thứ và rất dễ tin; cái kỳ lạ, cái khác thường, cái kỳ diệu bao bọc lấy họ và đối với họ là tự nhiên. Họ nhìn một điều kỳ diệu vượt quá họ bằng cái lô-gích đơn giản nhất và thích lối giải thích đó hơn mọi thứ khác; tự nhiên vốn đầy những điều huyền diệu và bí ẩn, họ chẳng hề ngạc nhiên về bất cứ điều gì. Chúng tôi nghĩ rằng, khiên cưỡng một chút, ta có thể có một ý niệm về cái mặc cảm đó khi so sánh với con người của ta lúc ta nằm mơ, cái trạng thái theo tôi dường như gần với dáng vẻ tư duy của người mọi hơn cả: con người bất lực trước những gì vượt quá mình, gây nên sự sợ hãi và, đồng thời đầu óc lại quy phục không còn ngạc nhiên nữa, đi vào cõi kỳ lạ và huyền diệu. Ðối với người Tây Nguyên thế giới hiện lên như là một chuỗi hình ảnh mà nội dung không giải thích được nó. Tất cả đều là hình ảnh, rup; chúng ta chỉ nắm được chúng, còn sự thật sâu xa thì chẳng thể biết. Và giấc mơ là gì nếu không phải một sự phóng chiếu siêu nhanh các hình ảnh kỳ lạ? Vả chăng, đối với người Miền núi, có một mối liên hệ sâu xa, sinh động nối liền giấc mơ với trạng thái thức: đấy đều là cái hồn ấy, soan, ban ngày dưới dạng rup người, ban đêm lại dưới một dạng rup khác, cảm nhận các hình ảnh liên quan đến điều kiện cái rup của mình, mà sự thật 258sâu xa vẫn là một.Soan, hồn.Ðêm bên bếp lửa trong nhà người Tây Nguyên. Chúng tôi nói với nhau rất lâu vềnhững đề tài nghiêm túc; tôi yêu cầu họ giải thích cho tôi về soan và rup, nhữngthực thể mà tôi không hiểu rõ...Bếp lửa gồm một cái khung gỗ đặt trên nền nhà, đựng đầy đất, trên đó các cây củiđang cháy; ở cuối bếp, có một tấm gỗ hay tôn, dựng đứng. Một vật đặt giữa bếp lửavà tấm ấy sẽ in bóng lên đó. Và vậy là nảy ra cách giải thích: một vật, giả địnhkhông thể nhìn thấy (cái nhìn chỉ có thể thấy được những gì diễn ra trên tấm gỗ haytôn kia), chiếu bóng của nó lên tấm ấy; ta chỉ biết được cái hình ảnh ấy. Sự thật -tức vật không nhìn thấy - là soan (hồn, cái tinh thần khiến ta sống, cái phần sâu xanhất trong chính ta); cái bóng thấy được kia là rup (hình, ảnh, vẽ). Sa, thân thể củata, như vậy là rup của soan.Thân thể con người là một trong những hình ảnh của soan. Những gì ta biết về hồnlà một hình ảnh của con người. Sa, đấy là cá nhân có thể nhận biết; đấy là cái nócó thể xác định được (bằng các giác quan của ta, các giác quan chỉ có thể nhận biếtmột hình ảnh thứ cấp của sự thật tinh thần). Sa chỉ là một hình ảnh - một sự phóngchiếu của soan lên bình diện các giác quan của ta - rup và sa gần như đồng nhất vớinhau, khi nói về con người. Nhìn thấy rup và sa của một ai đó thì cũng như nhau,bởi vì, trong các điều kiện bình thường, soan không có hình thức nào khác hơn làcái cơ thể đó. Ðiều đó giải thích sự xúc động của người đàn bà thấy trên màn ảnhcái rup của con trai bà, đã chết sau khi quay phim; bà van người ta trả lại con chobà bởi cậu ta còn sống đó.Rup, đấy là cái ta thấy của người khác, và cái người khác thấy của ta. Ðấy là thânthể, là một hình ảnh của thân thể, đấy còn là một hình ảnh của linh hồn sâu xa vàkhông thể nắm bắt được của ta. Tôi đã nghe người ta nói: Mắt tôi lừa dối, quên,không biết nhìn thấy cái thật. Các giác quan của ta bất lực chỉ có thể nắm bắt được 259cái hình ảnh của sự thật được phóng chiếu lên kia. Có người có thể xác định đượcrup bằng những cái phụ tạo nên một hình hài; người Tây Nguyên thì nói: Ðấy làcái ta nhìn thấy, cái mà soan của ta có thể biết được về một cái soan sâu xa, đượcđiều kiện hóa bằng một hình thức nào đó, nhưng nó là một sinh thể riêng, thực hơn,ít biến đổi hơn, thật và không bề ngoài. Từ đó mà họ thản nhiên với cái chết củacơ thể con người, hình thức đầu tiên của soan, bởi vì soan, sau đó, vẫn tiếp tục -dưới những hình thức khác - và trải qua những biến đổi lý thú.Sự vắng mặt của cơ thể ấy tương đương với sự vắng mặt của một hình ảnh cảmnhận được; đấy là trường hợp soan lom - một linh hồn thuần túy.S ...