Một nền hội hoạ đang cần tìm chuyên gia

Thoạt đọc cái tít chẳng mấy độc đáo - Hội hoạ Việt Nam, hành trình giữa truyền thống và hiện đại - ("La Peinture Vietnamienne, une Aventure entre Tradition et Modernité" - AHRIS xuất bản) hoặc chỉ nhìn giá bán những 95 Euro công trình Corinne de Ménonville viết về nghệ sĩ Việt Nam mà thấy nản thì hẳn là nhầm đấy. Và cũng không nên để bìa sách (một bức tranh vẽ cô dâu của Đỗ Quang Em) ngăn cản chúng ta đừng mở sách này ra coi....
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Một nền hội hoạ đang cần tìm chuyên gia Một nền hội hoạ đang cần tìm chuyên gia Laurent Colin Phạm Toàn dịch Thoạt đọc cái tít chẳng mấy độc đáo - Hội hoạ Việt Nam, hành trình giữa truyền thống và hiện đại - (La Peinture Vietnamienne, une Aventure entre Tradition et Modernité - AHRIS xuất bản) hoặc chỉ nhìn giá bán những 95 Euro công trình Corinne de Ménonville viết về nghệ sĩ Việt Nam mà thấy nản thì hẳn là nhầm đấy. Và cũng không nên để bìa sách (một bức tranh vẽ cô dâu của Đỗ Quang Em) ngăn cản chúng ta đừng mở sách này ra coi. Bạn có thể thích hoặc không thích cách vẽ của Đỗ Quang Em - tôi thì thấy thiên hạ không thích nhưng nghe đồn là Tổng thống Clinton lại đánh giá cao bức hoạ đó [1] - vậy là chúng khẩu đồng từ cho rằng bức đó của Đỗ Quang Em chẳng hề tiêu biểu cho nền hội hoạ Việt Nam cả về truyền thống và, lạy Chúa, cả trong tính hiện đại. Nếu cần gắn bức hoạ ấy vào một trào lưu nào đó, thì hẳn ta sẽ đưa nó vào dạng hiện thực gần như sao chụp đầy ảnh hưởng của các hoạ sĩ Trung Quốc được các gallery Hồng Kông hết lòng ưu ái để bán cho đám khách sộp trong cánh áp-phe bản địa hoặc ngoại quốc chuyên vơ vét các chân dung lớn vẽ các kiều nữ Trung Quốc với đầy đủ trang sức và áo quần. Nếu vận hội của Đỗ Quang Em có làm cho vài ba người đua theo, hẳn ta sẽ nghĩ rằng những ai theo đuôi ông hoạ sĩ này chỉ nhìn thấy trong vỉa mạch kia một hướng đi cơ hội chủ nghĩa chẳng mang chút tham vọng nghệ thuật thực thụ nào, và cuối cùng thì đó là một cách làm hoàn toàn xa lạ và vô tác dụng đối với nền hội hoạ Việt Nam. Phân tích rộng mà không đủ sâu Nhưng thôi, ta hãy trở lại với nội dung cuốn sách Corinne de Ménonville vừa tung ra ở Việt Nam. Điều đáng mừng, cái mới là - cho dù chúng tôi sẽ đề cập đến những dè dặt sau -, ấy là phương pháp cởi mở và nghiêm túc hơn so với những mưu toan liều lĩnh trước đây trong địa hạt này. Điểm mạnh của công trình này là khâu chọn và chất lượng các phiên bản. Lần này, tác giả tỏ ra có khả năng tuyển chọn và quan tâm đến những tác phẩm xác đáng, giữa vô số bộ sưu tập đã có vị trí thì cũng ưu tiên chọn những tác phẩm nhạy cảm (hình hoạ của Mai Văn Hiến, chân dung vẽ chì của các nghệ sĩ vẽ lẫn nhau) hơn là cho tràn ngập các phố Phái hoặc các bức vẽ chèo truyền thống bán chạy giá cao nhưng nguồn gốc thì đáng ngờ. Đặc biệt chất lượng cao là những bức Dương Bích Liên trong bộ sưu tập của Hào Hải (xin chú ý đặc biệt bức Chân dung cô bé học trò Hà Nội), những bức của Lưu Văn Sìn (bức chân dung tuyệt vời của nhà thơ Hoàng Cầm [2] mặc quần áo chiến sĩ) và những bức của Nguyễn Sáng. Về cấu tạo, sách có phần viết qua về nguồn gốc nền văn hoá Việt Nam và về những nghệ sĩ Pháp ở Đông Dương, nhắc nhớ lại những bước đầu tiên của hội hoạ Việt Nam và sự trỗi dậy của một thế hệ mới, có phần giới thiệu các hoạ sĩ trong cộng đồng lưu tán ngoài nước, rồi kết thúc bằng phần tiểu sử những nghệ sĩ chọn lọc. Đây là một nhận xét mở đầu không đặc biệt chĩa vào cuốn sách đang xét: người ta muốn được giải thích vì sao phần lớn các tác phẩm loại này (may mà cuốn sách này tỏ ra chắt lọc hơn các cuốn khác) vẫn cứ phải giới thiệu một cách triệt để nền hội hoạ Việt Nam theo lối biện luận về màu xanh xứ Huế, về đình làng và về văn nghệ dân gian nước Việt. Cứ như thể là, để nói về Cézanne và Sainte-Victoire, thì các nhà chuyên môn thế nào cũng phải giáng cho chúng ta một chương mở đầu về kiến trúc điền trang vùng Provence, gốm sứ vùng Moustier và dầu ô- liu vậy. Ngoài ra, nếu như cái thói quen làm ăn kiểu đó có nhấn đi nhấn lại vào các hoạ sĩ thời thuộc địa, theo tôi điều đó không hề hấn gì, (lưu ý ngay cả nhiều khi cách làm ăn này không được các nghệ sĩ Việt Nam ở trong nước hiểu rõ và kết cục thì đúng là cái vòng luẩn quẩn, thì việc kể lể quá nhiều về cái được coi là hoạ sĩ hải ngoại chỉ nhằm gom góp một tập hợp lủng củng lỉnh kỉnh và tương đối khó hiểu những nghệ sĩ có chất lượng chí ít là không đồng đều và mối quan hệ của họ với Việt Nam thì không hẳn là khi nào cũng rành mạch. Trong phần nói về nghệ sĩ Việt Nam và lịch sử của họ, phần quan trọng nhất và đáng chú ý nhất của cuốn sách, điều đáng trân trọng là cái phạm vi thường được đề cập tới nay đã mở rộng hơn ra ngoài bối cảnh thuộc địa vẫn quen được đem ra xem xét, và tác giả lần này có khéo léo đưa vào sách những tâm sự, những kỷ niệm, những suy tư được nhặt nhạnh từ những nguồn tốt nhất ở trong nước (Hào Hải về Dương Bích Liên, Đỗ Phương Quỳnh…), những nguồn này bạn đọc mong được thấy nhắc đến nhiều hơn nữa trong cuốn sách. Vấn đề là, những tâm sự thu nhặt được và những cuộc gặp gỡ mang tính giai thoại qua các chặng đường Hà Nội [3] , cho dù chúng rất dễ thương, cũng không thay thế nổi một cách tiếp cận mang tính phân tích có hệ thống đối với lịch sử hội hoạ Việt Nam, một công việc hẳn là đòi hỏi một sự am hiểu sâu sắc bối cảnh lịch sử, là điều chỉ có nổi nếu tiến hành nghiên cứu thực thụ và phải vùi đầu vào sách báo chuyên ngành thời kỳ đó. Nếu ta chú ý đến một vài nỗ lực đáng khen (đặc biệt là về tác động của phong trào Nhân văn Giai phẩm qua công trình nghiên cứu của Georges Boudarel, sự phân tích tính hiện đại của Nguyễn Văn Ký, những lời dẫn văn chương thú vị), thì phải thấy rằng có nhiều yếu tố khác vẫn còn được xem xét một cách không đầy đủ (tác động thực sự của Cải cách ruộng đất hoặc của chủ nghĩa hiện thực xã hội chủ nghĩa). Nhìn rộng hơn nữa, thì cho dù đã có đề cập đến mối quan hệ giữa nghệ sĩ với chính trị, lần đầu tiên công bố trong xuất bản phẩm tiếng Pháp, ta thấy rõ rằng cái chủ đề to tát và phức tạp đó hẳn sẽ còn phải được đào sâu hơn nữa. Để có được một tầm nhìn sâu hơn về địa hạt này, ta có thể dựa vào công trình của giáo sư người Mỹ Nora Taylor [4] (hình như không được bà Mme de Ménonville biết tới) để mà thú vị theo dõi tác giả trong cách phân tích chính trị: một cách làm nghiêm túc đầu tiên nhưng hẳn là cũng vẫn chưa đầy đủ về cái giai đoạn đặc biệt xáo trộn và bạo lực này khi các ảnh hưởng, các dòng khuynh hướng, các số phận cá nh ...