Một số điều nên và không nên trong giảng dạy toán/12

Thế nào là suy nghĩ sâu sắc? Một số đặc trưng của suy nghĩ sâu sắc là: Suy luận bắc cầu nhiều bước, chứ không dừng lại ở 1-2 bước đầu tiên (như trong chơi cờ: người suy nghĩ sâu là người tính trước mấy nước đi) Nhìn một vấn đề từ nhiều chiều nhiều hướng khác nhau, chứ không chỉ nghĩ “một chiều”. Tìm cách “nhận dạng” vấn đề và sự liên quan đến các vấn đề khác Không thỏa mãn với những câu trả lời “đơn giản hóa”, “giáo điều”, mà đi tìm những “lời giải thích” sâu...
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Một số điều nên và không nên trong giảng dạy toán/12Một số điều nên và không nên trong giảng dạy toán/12Thế nào là suy nghĩ sâu sắc? Một số đặc trưng của suy nghĩ sâusắc là: Suy luận bắc cầu nhiều bước, chứ không dừng lại ở 1-2  bước đầu tiên (như trong chơi cờ: người suy nghĩ sâu là người tính trước mấy nước đi) Nhìn một vấn đề từ nhiều chiều nhiều hướng khác nhau,  chứ không chỉ nghĩ “một chiều”. Tìm cách “nhận dạng” vấn đề và sự liên quan đến các vấn  đề khác Không thỏa mãn với những câu trả lời “đơn giản hóa”,  “giáo điều”, mà đi tìm những “lời giải thích” sâu sắc hơn. Lật đi lật lại vấn đề, kiểm tra các suy luận và thông tin.  Mất nhiều thời gian để suy nghĩ cho một vấn đề Trong đời sống của con người, hầu hết các hoạt động được làmtheo phản xạ mà không cần suy nghĩ hoặc chỉ cần suy nghĩ đơngiản 1-2 bước. Nhưng có những việc quan trọng, đòi hỏi khảnăng suy nghĩ sâu, ví dụ như phân tích tình hình, vạch chiếnlược, hay là nghiên cứu một vấn đề xã hội hay một vấn đề khoahọc. Những người “bình dân” có thể ít khi suy nghĩ sâu sắc,nhưng những người muốn tự nhận mình là “trí thức”, không thểkhông biết suy nghĩ một cách độc lập và sâu sắc.Khả năng suy nghĩ sâu sắc không phải tự nhiên sinh ra mà có(trẻ em suy nghĩ rất giản đơn), mà là một kỹ năng có thể đượctăng dần lên qua quá trình luyện tập thành thói quen. Theo cácnhà thần kinh học thì không chỉ các kiến thức, mà cả các kỹnăng của con người cũng được ghi trong bộ nhớ của não. Tươngtự như là máy tính, kiến thức thì được nhớ ở dạng dữ liệu (data)còn kỹ năng được nhớ ở dạng chương trình (programs). Trongđó có các “bản năng”, là các kỹ năng từ lúc sinh ra đã có sẵntrong bộ não, ví dụ như bản năng nghe nhìn, ăn uống, tự vệ, làmtình, v.v. (những thứ không ai dạy cũng biết làm ở mức độ nàođó), và các kỹ năng còn lại là do học được trong quá trình sống.Tất nhiên các kỹ năng có thể tốt lên (nếu được sử dụng và luyệntập thường xuyên) hoặc tồi đi cùng với thời gian.Để có kỹ năng suy nghĩ sâu sắc, thì không có cách gì khác, làphải thường xuyên được luyện tập suy nghĩ sâu sắc. Một anhbạn tôi gốc do Thái (nhưng không theo đạo Do Thái) có kể chotôi một câu chuyện thú vị sau: đạo Do Thái rất là phức tạp, rấtnhiều luật lệ, và những người theo đạo, từ đứa trẻ con, phảinghiêm chỉnh tuân thủ các luật đó. Có điều các luật đó lại mâuthuẫn với nhau nhau, nhưng có 1 luật là: nếu 2 luật mâu thuẫnnhau, thì áp dụng luật nào quan trọng hơn (higher priority) tronghai luật đó. Ví dụ ngày thứ 7 không được lái xe ô tô và nóichung không được làm gì cả. Nhưng đúng hôm đó vợ đẻ màkhông có cấp cứu thì sao? Nếu không chở xe đưa vợ đến bệnhviện, mà để ở nhà, thì vợ có thể chết, nhưng sự sống là quantrọng nhất. Bởi vậy trong trường hợp đó phải lái xe chở vợ đếnbệnh viện. Đưa vợ vào đến viện rồi thì phải đi bộ (không còn lýdo để đi xe nữa). Thế nhưng không được để xe trước cửa bệnhviện (cản đường người khác, có thể làm người khác bị chết) nênphải lái xe đi ra khỏi bệnh viện để vào chỗ nào đó đã. Thế nhưngđi cách khỏi cổng bệnh viện bao nhiêu mét, đến chỗ nào thì phảidừng lại và đến chỗ nào thì chưa được dùng lại, là câu hỏi khótha hồ mà suy nghĩ ! Hay là luật lệ về ăn uống của họ khá phứctạp, có nhiều cái cấm ăn. Thế nhưng lại có luật là “nếu ở chỗđông người, thì không được làm ảnh hưởng xấu đến không khí ởchỗ đó”, nên nếu vì không ăn cái gì đó mà làm những ngườixung quanh mếch lòng, thì có khi họ vẫn ăn. Từ khi nhỏ tuổingười Do Thái đã luôn gặp các tình huống phải suy nghĩ nhưvậy, khiến họ luôn luôn suy nghĩ, và “tự nhiên” trở thành các“thinkers”. Điều này một phần giải thích tại sao có nhiều ngườiDo Thái thông minh. Người Việt Nam cũng có tiếng là “thôngminh” (hay “khôn vặt” có khi chính xác hơn), vì luôn luôn “nghĩmẹo”.Trong hầu hết các môn học đều có những câu hỏi, những vấn đềđòi hỏi phải suy nghĩ sâu. Có điều học sinh có được luyện suynghĩ hay không, còn phụ thuộc vào cách dạy và cách thi cử. Nếuhọc chỉ để cốt nhớ như con vẹt, và khi đi thi cứ nhớ như vẹt làyên tâm được điểm cao còn “lý sự” lại bị trừ điểm, thì chẳng còngì để mà suy nghĩ. Tôi lấy ví dụ môn sinh vật. Tôi tin rằng đó làmôn rất hay, có rất nhiều cái để tò mò, khám phá, để suy luận.Nhưng mới đây khi tôi cầm xem một quyển sách về “học sinhvật qua các câu hỏi trắc nghiệm” bậc PTTH thì phát sợ. Tôikhông thể hình dung nổi làm sao học sinh phổ thông trung họccó thể nhớ hết tất cả đống thông tin rời rạc về sinh vật trongquyển sách đó. Một đề bài thi trắc nghiệm sinh vật chỉ có 60phút mà có những 40 câu hỏi. Để trả lời được 40 câu hỏi thì phảinhớ và trả lời như cái máy thôi, chứ làm sao có thể “suy nghĩ”và “hiểu” gì, trừ khi là “thần đồng”. Bây giờ mà tôi phải đi họcphổ thông, thi môn sinh vật có khi được 2 điểm. Hay là môn lịchsử, cũng là môn rất hay. Nhưng lối dạy và học hiện tại theo tổihiểu là học để nhớ một đống các s ...