Một số vấn đề về chức năng nhận thức và điều khiển hoạt động nhận thức của kênh hình trong dạy - học Địa lý ở nhà trường phổ thông (Ví dụ lớp 9 – THCS)

Bài viết tìm hiểu quan niệm về kênh hình trong dạy học địa lý; chức năng điều khiển hoạt động nhận thức từ đó đề xuất một số phương pháp dạy học môn Địa lý trong các trường phổ thông.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Một số vấn đề về chức năng nhận thức và điều khiển hoạt động nhận thức của kênh hình trong dạy - học Địa lý ở nhà trường phổ thông (Ví dụ lớp 9 – THCS) JOURNAL OF SCIENCE OF HNUE Educational Sci., 2008,V.53, No 4, pp.102-108MËT SÈ V‡N — V— CHÙC N‹NG NHŠN THÙC V€ I—U KHIšNHO„T ËNG NHŠN THÙC CÕA K–NH HœNH TRONG D„Y HÅC ÀA LÞ Ð NH€ TR×ÍNG PHÊ THÆNG (V DÖ LÎP 9 - THCS) Ngæ Thà H£i Y¸n Tr÷íng ¤i håc S÷ ph¤m H Nëi1. °t v§n · Trong nh tr÷íng phê thæng, mæn àa l½ công nh÷ c¡c mæn håc kh¡c angtøng b÷îc êi mîi nëi dung, ph÷ìng ph¡p, ph÷ìng ti»n nh¬m n¥ng cao ch§t l÷ñngo t¤o v ¡p ùng y¶u c¦u v· con ng÷íi cõa thíi ¤i mîi. Ngnh gi¡o döc mongmuèn âng gâp cho §t n÷îc nhúng chõ nh¥n t÷ìng lai khæng ch¿ hiºu bi¸t c¡c trithùc cõa nh¥n lo¤i m cán r±n luy»n cho hå nhúng k¾ n«ng hnh ëng, n«ng lücgi£i quy¸t v§n ·, th¡i ë ùng xû th½ch hñp vîi mæi tr÷íng tü nhi¶n v x¢ hëi xungquanh. º ¡p ùng ÷ñc möc ti¶u ¢ · ra v phò hñp vîi °c tr÷ng cõa mæn àa l½,vi»c sû döng k¶nh h¼nh trong d¤y håc ¢ v ang l nhúng ph÷ìng ti»n trüc quanmang l¤i hi»u qu£ cao trong qu¡ tr¼nh nhªn thùc v i·u khiºn ho¤t ëng nhªn thùccõa håc sinh. Tuy nhi¶n vi»c hiºu v sû döng k¶nh h¼nh trong d¤y håc àa l½, angl mët trong nhúng v§n · c¦n quan t¥m cõa nhi·u gi¡o vi¶n phê thæng.2. Nëi dung2.1. Quan ni»m v· k¶nh h¼nh trong d¤y håc àa l½ Theo tø iºn Ti¸ng Vi»t, k¶nh h¼nh ÷ñc hiºu l c¡ch thùc sû döng h¼nh£nh (t¾nh ho°c ëng, £nh chöp ho°c h¼nh v³) º truy·n ¤t nëi dung thæng tin. Cán theo quan iºm truy·n thèng th¼ k¶nh h¼nh ch½nh l h» thèng c¡c thængtin b¬ng h¼nh £nh ÷ñc truy·n tø ng÷íi ph¡t ¸n ng÷íi thu. Hi»n nay, SGK nâi chung, SGK àa l½ nâi ri¶ng ÷ñc tr¼nh by b¬ng nhi·u lo¤ingæn ngú: ngæn ngú v«n håc, ngæn ngú ç håa, ngæn ngú hëi håa, ngæn ngú to¡nhåc. . . Trong â ngæn ngú v«n håc ÷ñc tr¼nh by qua k¶nh chú, ngæn ngú to¡n håc÷ñc tr¼nh by qua c¡c cæng thùc, b£ng sè li»u, c¡c ngæn ngú kh¡c ÷ñc tr¼nh byqua k¶nh h¼nh v ÷ñc gåi l c¡c h¼nh. Theo Nguy¹n D÷ñc - Nguy¹n Trång Phóc: k¶nh h¼nh gçm mët h» thèng c¡cb£n ç, l÷ñc ç, tranh £nh, b£ng sè li»u thèng k¶. . . bê sung cho bi vi¸t. Nhi»m102 Mët sè v§n · v· chùc n«ng nhªn thùc v i·u khiºn ho¤t ëng nhªn thùc...vö chõ y¸u cõa nâ khæng ch¿ minh håa cho bi, m cán câ gi¡ trà t÷ìng ÷ìng vîik¶nh chú, l mët nguçn thæng tin d÷îi d¤ng trüc quan [3]. Theo L¥m Quang Dèc: T§t c£ nhúng h¼nh v³ bao gçm c¡c sì ç, l÷ñc ç,b£n ç, c¡c s£n ph©m khoa håc cõa b£n ç, tranh £nh v c¡c h¼nh v³, c¡c b£ng biºu(biºu ç, ç thà ho°c b£ng sè li»u gn vîi biºu ç, b£n ç ho°c ÷ñc di¹n gi£i gnvîi mët qu¡ tr¼nh tü nhi¶n, kinh t¸, x¢ hëi nh§t ành, gåi chung l b£ng biºu) trongSGK th¼ ÷ñc gåi chung l k¶nh h¼nh [5]. V½ dö: Trong SGK àa l½ 9 câ 79 h¼nh (23 l÷ñc ç, 18 biºu ç, 29 tranh £nh,6 sì ç). Vªy chóng ta câ thº hiºu k¶nh h¼nh trong d¤y håc àa l½ l c¡ch thùc sû döngh» thèng c¡c b£n ç, l÷ñc ç, tranh £nh, biºu ç, videoclip. . . º truy·n ¤t nëidung thæng tin. Chóng câ t½nh trüc quan cao v câ kh£ n«ng di¹n gi£i læg½c c¡c hi»nt÷ñng trong d¤y håc àa l½.2.2. Chùc n«ng cõa k¶nh h¼nh trong d¤y håc àa l½ X²t v· b£n ch§t, k¶nh h¼nh trong d¤y håc àa l½ l nhúng ph÷ìng ti»n trücquan nh¬m thay th¸ hay ¤i di»n cho c¡c sü vªt, hi»n t÷ñng àa l½, ph£n ¡nh trücquan nhúng d§u hi»u mang t½nh b£n ch§t cõa c¡c sü vªt hi»n t÷ñng àa l½ â v ls£n ph©m cõa qu¡ tr¼nh trøu t÷ñng hâa khoa håc. °c bi»t, khi sû döng trong d¤yhåc, k¶nh h¼nh vøa câ chùc n«ng nhªn thùc v vøa câ chùc n«ng i·u khiºn ho¤tëng nhªn thùc cõa ng÷íi håc.2.2.1. Chùc n«ng nhªn thùc Håc l mët ho¤t ëng nhªn thùc °c bi»t cõa con ng÷íi. V¼ vªy, qu¡ tr¼nh d¤yhåc l qu¡ tr¼nh tê chùc c¡c ho¤t ëng nhªn thùc cho håc sinh. Trong qu¡ tr¼nhnhªn thùc â chõ thº l håc sinh, d÷îi sü h÷îng d¨n cõa gi¡o vi¶n hå ho¤t ëngt½ch cüc, s¡ng t¤o nh¬m chi¸m l¾nh tri thùc, k¾ n«ng, k¾ x£o, ph¡t triºn n«ng lücv h¼nh thnh nh¥n c¡ch theo möc ti¶u gi¡o döc · ra. Ho¤t ëng nhªn thùc â÷ñc di¹n ra theo con ÷íng nhªn thùc chung cõa loi ng÷íi, theo cæng thùc nêiti¸ng V.I.L¶nin Tø trüc quan sinh ëng, ¸n t÷ duy trøu t÷ñng, tø t÷ duy trøut÷ñng trð v· thüc ti¹n - â l con ÷íng bi»n chùng cõa sü nhªn thùc ch¥n l½, nhªnthùc hi»n thüc kh¡ch quan [7]. V con ÷íng nhªn thùc â l mët qu¡ tr¼nh gçmhai giai o¤n vîi mùc ë kh¡c nhau: nhªn thùc c£m t½nh v nhªn thùc l½ t½nh. Tuynhi¶n, i·u muèn nâi ð ¥y, trüc quan ch½nh l iºm xu§t ph¡t cõa qu¡ tr¼nh nhªnthùc v muèn nhªn thùc v· c¡c sü vªt, hi»n t÷ñng th¼ nh§t thi¸t ph£i câ c¡c h¼nh£nh chõ quan v· chóng. i·u â ¢ l½ gi£i t¤i sao trong d¤y håc nâi chung, d¤y håcàa l½ nâi ri¶ng c¡c ph÷ìng ti»n trüc quan v k¶nh h¼nh âng mët vai trá r§t quantrång l i·u ki»n c¦n thi¸t º tê chùc c¡c ho¤t ëng nhªn thùc cho håc sinh ð giaio¤n c£m t½nh v l½ t½nh. C¡c chùc n«ng â cö thº trong méi giai o¤n l: ∗ X²t trong qu¡ tr¼nh nhªn thùc c£m t½nh: K¶nh h¼nh l h¼nh £nh minh håacho èi t÷ñng nhªn thùc, ¤i di»n hay thay th¸ cho c¡c sü vªt hi»n t÷ñng àa l½,ph£n ¡nh cö thº c¡c d§u hi»u b· ngoi cõa èi t÷ñng nhªn thùc. K¶nh h¼nh câ vaitrá r§t quan trång trong qu¡ tr¼nh ny v¼: 103 Ngæ Thà H£i Y¸n • Trong d¤y håc àa l½, håc sinh muèn nhªn thùc v· c¡c sü vªt v hi»n t÷ñngàa l½, v· Tr¡i §t v mæi tr÷íng cõa con ng÷íi, v· thi¶n nhi¶n v nhúng ho¤t ëngkinh t¸ cõa con ng÷íi th¼ nh§t thi¸t ph£i câ nhúng h¼nh £nh chõ quan v· chóng. • èi t÷ñng nhªn thùc cng trüc quan, rã n²t bao nhi¶u th¼ vi»c h¼nh thnhc¡c kh¡i ni»m, biºu t÷ñng àa l½ cng d¹ dng v thuªn lñi b§y nhi¶u. • Sü vªt v hi»n t÷ñng àa l½ câ t½nh khæng gian v thíi gian, ð r§t xa v khâcâ thº ...